ارتقاء سواد تغذیه‌ای جامعه، ضرورتی انکار ناپذیر
در گذشته‌ای نه‌چندان دور، نگاه به علم تغذیه نگاهی حاشیه‌ای بود، اما امروزه برای ارتقای سلامت، پیشگیری از بیماری‌ها و موفقیت در درمان و بازتوانی، به‌شدت به این علم محتاجیم. خصوصا در شرایط جدید که گسترش زندگی ماشینی ،تغییر عادت‌های غذایی و وفور محصولات فرآوری شده با محتوای غذایی پایین، مخاطرات جدیدی برای سلامت بشر به ارمغان آورده است. شیوع روزافزون چاقی، اختلالات چربی و بیماری قندخون، بی‌شك ارتباط مستقیمی با الگوی مصرف مواد غذایی و میزان آگاهی مردم از ارزش تغذیه‌ای مواد مصرفی دارد.
مطالعات متعددی بیانگر تاثیر سوءتغذیه در بروز اختلالات قلبی - عروقی، مشکلات و بیماری‌های گوارشی، عوارض خونی، بروز انواع اختلالات متابولیسمی و حتی شیوع برخی سرطان‌ها است.
همچنین ضعف و تحلیل سیستم ایمنی بدن، تاخیر در بهبود انواع عفونت‌ها، تحلیل قوای جسمانی و ضعف در انجام فعالیت‌های فیزیکی و نیز نقص در عملکرد سیستم گوارش از دیگر عوارض پیچیده سوءتغذیه در بدن است. بی توجهی به تغذیه می‌تواند عوارض جبران ناپذیری را برای جامعه به بار آورد و بر این اساس ارتقای سطح سواد تغذیه‌ای جامعه، و حركت در جهت دسترسی آحاد جامعه به آگاهی‌ها و دانستنی‌های تغذیه ای امروزه به عنوان یكی از محوری ترین برنامه‌های سلامت مورد توجه همگان قرار گرفته است.
در سه دهه بعد از انقلاب اسلامی، دستاوردهای بزرگی در بخش سلامت برای كشور عزیزمان حاصل شده كه كاهش سوءتغذیه از موارد مهم و افتخارآفرین آن است، اما هنوز تا ایده‌آل فاصله زیادی داریم خصوصا اینكه بتوانیم بهداشت و سلامت جامعه را با ترویج الگوی تغذیه سالم ،تامین نماییم. خوشبختانه این مسأله در سند چشم‌انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران نیز مورد توجه قرار گرفته و قانونگذار در ماده 84 قانون توسعه چهارم، دولت را موظف به تشكیل شورای‌عالی سلامت و امنیت غذایی، به منظور نهادینه كردن مدیریت، سیاستگذاری، ارزشیابی و هماهنگی در امنیت غذا و تغذیه كشور، تامین سبد مطلوب غذایی و كاهش بیماری‌های ناشی از سوءتغذیه كرده است. تهیه و اجرای برنامه‌های آموزشی به منظور ارتقای فرهنگ و سواد تغذیه‌ای جامعه نیز در این قانون ارزشمند مورد تاكید قرار گرفته است.
امروزه مشخص شده است که آموزش عمومی اصول تغذیه،غنی سازی مواد غذایی و استفاده از مکملهای غذایی سه رکن اصلی در مقابله با عوارض کمبود ریز مغذی‌ها و سوء تغذیه میباشند. بر این اساس و با توجه به لزوم نگرش همه جانبه به مشكل سوء تغذیه و درپیش گرفتن راه كارهای گوناگون مقابله با آن،بهره برداری از کلیه پتانسیلها و ظرفیتهای موجود در بخش خصوصی نیازمند یک عزم ملی است.
کاربرد مکملهای غذایی
همانطور که اشاره شد یكی از موضوعاتی كه در حوزه علم تغذیه باید به آن پرداخته شود، مكمل‌های غذایی است. مكمل یا supplement وقتی به كمك می‌آید كه مواد غذایی نتواند در تامین نیازهای یك فرد به طور كامل عمل كند و در این حالت مكمل غذایی كامل‌كننده نیازهای سلولی به ریزمغذی‌ها (ویتامین‌ها و املاح) هستند.
مشاهدات علمی نشان داده است مكمل‌های رژیمی، اثرات بسیار سودمندی بر سلامت فرد دارد. در واقع مصرف مكمل‌های غذایی، تضمینی برای تامین كامل مواد مغذی مورد نیاز بدن است. خصوصا در کشور ما که متاسفانه آمارهای رسمی از شیوع سوء تغذیه در سطح وسیعی از جامعه حکایت می‌کند. بنحوی که قریب به 90 درصد جامعه ما از دریافت ناکافی کلسیم رنج میبرند.چیزی حدود45درصد مردم تهران و 60 درصد زنان شهرنشین از کمبود ویتامین D رنج میبرند و اطلاع داریم که کمبود ویتامین D و نیز کلسیم، علت اصلی پوکی استخوان در جوامع است. حدود 40درصد کودکان مناطق شهری و روستایی ما دچار كم‌خونی هستند و هموگلبین بسیار پایینی دارند كه ناشی از فقر آهن میباشد.
از طرف دیگر در سطح جهان، پزشكان در كنار استفاده از داروهای ژنریك برای درمان برخی بیماری‌ها، از مكمل‌های غذایی نیز برای كاهش میزان مصرف داروهای ژنریك مربوطه و عوارض ناشی از آن استفاده می‌كنند. قطعا علت اصلی تولید و تجویز مكمل‌ها، نیاز بدن انسان‌ها به این مواد است و بخش عظیمی از مكمل‌های غذایی با هدف كمك به ارتقای سلامت افراد تهیه می‌شود و از این نظر تولید این محصولات خود ارزش بالایی در ارتقاء سلامت افراد جامعه دارد.
مكمل‌های غذایی خصوصا در مناطق محروم و كشورهای فقیر كه سوءتغذیه رواج دارد و در بحران‌هایی مانند زلزله و سیل كه ممكن است مردم منطقه‌ای برای مدتی طولانی در معرض خطر كمبودهای تغذیه‌ای قرار بگیرند، بسیار حیاتی و ارزشمند است. علاوه بر این، با توجه به افزایش امید به زندگی، مكمل‌ها اگر درست مصرف شود، می‌تواند تا حد زیادی به توانمندی بهتر افراد در سال‌های بعدی زندگی كمك كند. برای مثال در بسیاری از كشورها مصرف مكمل كلسیم همراه با ویتامین D، به صورت همگانی توصیه می‌شود. البته نباید فراموش كنیم كه تغذیه مناسب اصل است، ولی اگر به دلایلی تغذیه نتواند نیازهای فرد را تامین كند، مصرف مكمل‌ها ضروری و حیاتی است.
ایران دارای سالمترین بازار مکملهای غذایی مجاز میباشد
با توجه به ضوابطی که از سوی وزارت بهداشت در خصوص واردات مکملهای غذایی تعریف شده است و وجود یک اداره در این خصوص ونیز با عنایت به گواهی نامه‌ها و تاییدات معتبر جهانی که از سوی شرکت‌های واردکننده این فراورده‌ها به وزارت بهداشت ارائه می‌شود (همچون گواهی GMP,FREE SAIL,HORMON FREE) و همچنین با توجه به انجام پایش مستمر پس از عرضه (PMS)، امروزه به راحتی می‌توان ادعا نمود که به سبب تلاش‌های وزارت بهداشت و همکاری شرکت‌های واردکننده، شاهد یکی از سالمترین بازارهای مکمل غذایی مجاز در دنیا هستیم. همچنین به واسطه ضوابطی که در خصوص برچسب‌گذاری و لیبلینگ وجود دارد، هشدارهای آگاه کننده نیز در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد.
مراقب مکملهای غذایی قاچاق و تقلبی باشید
در حقیقت مكمل یاری یعنی جبران كمبود یك ماده مغذی كه بدن به آن نیاز دارد و غذاهای موجود به هر دلیلی نمی‌توانند آن را تامین كنند، از زمان‌های بسیار قدیم در طب سنتی وجود داشته است و اینك به صورت مدرن و بر اساس اطلاعات و تحقیقات علمی صورت می‌گیرد. البته شرط موفقیت مكمل یاری در تامین سلامت جامعه در این نكته نهفته است كه فرهنگ كاربری آن نیز به صورت صحیح و علمی در كشور پایه‌ریزی شود اما متاسفانه گسترش سایت‌های اینترنتی بدون هویت و اصالت در اینترنت و شیوع تبلیغات فراورده‌های غیر مجاز در ماهواره كه به ارائه مشاوره‌های غیر علمی و غیر اصولی در زمینه مکملهای غذایی می‌پردازد و استفاده نادرست از مکملهای غذایی خصوصا در میان دوستداران ورزش، ریشه در ناآگاهی و پایین بودن سواد تغذیه‌ای جامعه دارد.
آسیب‌هایی که از طریق وفور محصولات تقلبی و قاچاق، بر سلامت جامعه وارد می‌شود را می‌توان در چهار محور کلی تقسیم‌بندی نمود:
اول آسیب‌هایی که به سلامت مصرف کننده وارد می‌شود که هم از جهت اخلاقی و انسانی قابل توجه و ملاحظه است و هم از جهت هزینه‌هایی که به نظام بهداشت و درمان جامعه تحمیل می‌نماید. دوم آسیبی که به نظم واردات و نظام دارویی کشور وارد می‌شود. سوم آسیبی که به فرهنگ سلامت و عرف بهداشتی جامعه وارد می‌شود. و چهارم آسیبی که به بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران مجاز این حوزه که با تلاش فراوان اقدام به شناسایی و واردات محصولات با کیفیت تحت نظارت وزارت بهداشت مینمایند تحمیل می‌شود.
انواع مكمل‌های غذایی تقلبی
1) مكمل‌هایی كه بدون هیچگونه اصالت و هویتی و با نام‌ها و عناوین مجهول عرضه می‌شود. این فرآورده‌ها بر اساس عدم‌شناخت مصرف‌كنندگان نسبت به شركت‌های تولیدكننده واقعی و معتبر، در داخل یا خارج از كشور با نام‌های جعلی تهیه و بسته‌بندی می‌شود و از طریق سوداگرانی كه در واقع فروشندگان رویای سلامت هستند، در مراكز غیرمجاز عرضه می‌شود.
این موضوع زمانی خود را نشان می‌دهد كه قربانی این سوداگران پس از مشاهده عوارض آنها در جست‌وجوی شركت تولیدكننده، همه نام‌های روی برچسب یا پاكت را جست‌وجو می‌كند، ولی به هیچ نشانی یا مرجع صحیحی دست نمی‌یابد. اینجاست كه مصرف‌كننده می‌تواند پی ببرد چنین شركتی با این عنوان اصلا وجود خارجی ندارد!
2) مكمل‌هایی كه دقیقا از روی نمونه اصلی و اورژینال بسته‌بندی شده‌اند. معمولا اینگونه محصولات به جای مواد اصلی، محتوی شیرخشك، آردگندم و برنج، آرد ماكارونی و... هستند. اینگونه فرآورده‌ها كه با جعل عناوین معروف و معتبر توزیع می‌شوند، معمولا از سوی تولیدكنندگان داخلی تهیه شده و در مراكز غیرمجاز یا از طریق درج آگهی در روزنامه‌ها و به قیمت بسیار پایین‌تر از نوع اصلی آن به فروش می‌رسند.
3) مكمل‌هایی كه تاریخ گذشته هستند و قاچاقچیان با تغییر بسته‌بندی آنها، تاریخ جعلی و غیرواقعی را روی آنها چاپ یا حك می‌كنند و از طریق تبلیغات ماهواره‌ای یا در سایت‌های اینترنتی به فروش آنها اقدام می‌كنند.
4) مكمل‌هایی كه از سوی قاچاقچیان از راه غیرمجاز وارد كشور می‌شوند و ملاحظات حمل و نقل به‌ویژه در ارتباط با میزان رطوبت، گرمای محیط، تابش نور آفتاب درباره آنها رعایت نمی‌شود و امكان فاسد شدن آنها در این حالت بسیار بالا میباشد و نه تنها برای سلامت فرد مفید نمی‌باشد بلكه ممكن است عوارض بسیار وخیمی برای مصرف‌كننده به همراه داشته باشد.
5) مكمل‌هایی كه از سوی مدعیان، دارای خواص معجزه‌آسا و خارق‌العاده تبلیغ می‌شود. هرچند خواص این فرآورده‌ها دارای هیچگونه سند علمی نیست، ولی به دلیل تبلیغات فراوان تولیدكنندگان و فروشندگان آنها، با ایجاد فضای تلقینی و ترغیبی شدید، دارای فروش زیادی در جامعه میباشد.
در پایان باید گفت به‌صورت كلی اصل بر آن است كه افراد بنا به ضرورت و موقعیتی كه از لحاظ سلامتی قرار دارند و بر اساس بكارگیری صحیح دانش تغذیه نسبت به تامین نیازهای تغذیه‌ای خود اقدام نمایند.و این موضوع مستلزم ارتقاء سطح آگاهی و سوادتغذیه ای جامعه است .البته در این ارتباط شاهد تلاش‌های بی‌وقفه وزارت بهداشت در گسترش فرهنگ صحیح غذایی در جامعه بوده‌ایم كه منجر به دستاوردهای بزرگی در ارتقاء سطح سلامت كشور شده است، لیكن رسیدن به سطح مطلوب سلامت در كشور همچنان طولانی است و این موضوع نیازمند تلاش بیشتر، سرمایه‌گذاری هدفمند و سیاستگذاری دقیق برای افزایش سطح آگاهی عموم جامعه از مولفه‌های موثر بر سلامت به‌خصوص در حوزه تغذیه میباشد.
