دیابتی‌های روزه‌دار بخوانند
ماه مبارک رمضان فرصتی برای بازسازی دوباره جسم و جان است. علیرغم وجوب این فریضه الهی بر مسلمانان، در برخی شرایط خاص، نظیر ناتوانی‌‌های جسمی و برخی بیماری‌‌های حاد و مزمن که روزهداری به تشدید بیماری و بروز عوارض می‌‌انجامد، فرد از گرفتن روزه منع میشود.
دیابت از جمله بیماری‌‌هایی است که غالبا فرد را در زمان روزهداری با چالش مواجه می‌‌سازد. چنانچه فرد مبتلا به دیابت تصمیم به روزهداری در ماه مبارک رمضان داشته باشد، باید با مشورت پزشک متخصص از وضعیت بیماری خود و از عوارض احتمالی روزهداری (افت قندخون، افزایش قندخون، کتواسیدوز و دهیدراسیون بدن) آگاه گردد.
میزان کنترل بیماری قبل از ماه رمضان، میزان فعالیت بدنی روزانه، طول ساعات روزهداری و نیز شرایط آب و هوایی از جمله مواردی هستند که بر ریسک روزهداری بیماردیابتی اثر‌گذار است. با در نظر گرفتن جمیع شرایط اگر پزشک معالج مجوز روزهداری را برای فرد صادر نماید، علاوه بر تنظیم برنامه درمان، اعم از دارو یا انسولین، پیروی از یک الگوی غذایی سالم و متعادل با مشورت متخصص تغذیه، شرایط روزهداری سالم و بدون عارضه را برای بیمار فراهم خواهد کرد.
حفظ وزن بدن
توجه به برنامه غذایی و الگوی رژیم غذایی از مهم‌ترین راهکارهای روزهداری سالم در بیماران مبتلا به دیابت است. یکی از اصول روزهداری سالم حفظ وزن بدن در طول ماه مبارک رمضان است؛ از این رو انرژی دریافتی باید بگونه‌‌ای تنظیم شود که وزن فرد ثابت باقی بماند.
تقسیم‌بندی مبتلایان به دیابت از لحاظ ریسك روزهداری
بر اساس توصیه‌‌های منتشر شده از سوی سازمان کنفرانس اسلامی تحت عنوان «دیابت و روزه داری در رمضان» مبتلایان به دیابت از لحاظ ریسک روزهداری به چهار طبقه تقسیم می‌‌شوند:
- گروه بسیار پر خطر شامل مبتلایان به دیابت که طی سه ماه پیش از ماه رمضان دچار هیپوگلیسمی شدید، هیپرگلیسمی هیپراسمولار، یا کتواسیدوز شده‌‌اند، به دفعات تجربه افت قندخون داشته‌‌اند، هیپو گلیسمی بدون پیش‌‌آگهی داشته‌‌اند، تنظیم قندخون آنها ضعیف و مقاوم به درمان بوده است، و همچنین افرادی با بیماری‌‌های حاد و یا شغل طاقت‌فرسا، زنان باردار و افرادی که تحت دیالیز هستند؛
- گروه پر خطر، شامل افراد با هیپر گلیسمی متوسط (قندخون 180 تا 300 میلیگرم در دسیلیتر، هموگلوبین گلیکوزیله بالاتر از 10)، افراد مبتلا به نفروپاتی یا اختلال عملکرد کلیه، افراد مبتلا به رتینوپاتی و عوارض عروقی پیشرفته، افرادی که ملزم به استفاده از انسولین و یا داروهای سولفونیل اوره هستند و به تنهایی زندگی می‌‌کنند، سالمندان و نیز بیمارانی که ملزم به استفاده از داروهای اثر گذار بر وضعیت هوشیاری هستند؛
- گروه با ریسک متوسط شامل بیمارانی که وضعیت بیماری آنها به خوبی با داروهای گروه میگلیتیند کنترل شده است؛ و
- گروه کم خطر شامل بیمارانی که وضعیت بیماری آنها به‌‌خوبی با رژیم غذایی، متفورمین و تیازولیدین‌‌دیون‌‌ها تحت کنترل است. در راستای حصول اطمینان از روزهداری سالم و مطمئن در بیماران دیابتی، استراتژی‌‌هایی از جمله آموزش‌‌های متمرکز بر ماه رمضان، ارزیابی‌‌های بالینی پیش از ماه رمضان، تغذیه و رژیم درمانی در ماه رمضان، پروتکل درمان و توصیه‌‌های پزشکی در ماه رمضان، فعالیت بدنی در ماه رمضان، و خود ارزیابی قندخون، ارائه گردیده است.
اجتناب از پرخوری
دریافت بیش از حد انرژی و مصرف مواد غذایی با دانسیته انرژی بالا غالبا با افزایش وزن همراه است. از این‌‌رو توصیه میشود از پرخوری اجتناب شود و مصرف مواد غذایی غنی از کربوهیدرات، چربی و خصوصاً چربی‌‌های اشباع، نظیر زولبیا و بامیه، شله زرد، انواع حلوا وغذاهای سرخ کردنی، خصوصاً در وعده افطار به حداقل برسد.
یکی از مواد غذایی توصیه شده در وعده افطار خرما است که منبع غنی کربوهیدرات ساده و سریع‌الجذب و نیز ریز‌مغذی‌‌های ضروری محسوب میشود.
جهت حفظ تعادل قندخون در طول روز نیز توصیه میشود در وعده سحر منابع غذایی قند ساده حذف گردد و از منابع غذایی با نمایه گلیسمی پایین، کربوهیدرات‌‌های پیچیده و غنی از فیبر استفاده شود. انواع غلات کامل، نظیر نان‌‌های سبوسدار، حبوبات مانند عدس، سالاد، سبزیجات خام و یا پخته شده بدون روغن یا با روغن اندک، ماست و انواع میوه‌‌ها، مواد غذایی مناسبی در وعده‌‌های سحر و افطار هستند. از دیگر موارد مهم، مصرف مایعات کافی شامل آب، نوشیدنی‌‌های فاقد شکر و آب میوه‌‌های طبیعی در ساعات بین افطار تا سحر است که از بروز کم آبی و عوارض مرتبط با آن پیشگیری می‌كند.
توزیع مناسب انرژی دریافتی
بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 که فقط تحت درمان با رژیم غذایی هستند معمولا هنگام روزهداری، با مشکلات کمتری روبرو هستند. با این وجود مصرف بیش از اندازه غذا در وعده افطار و سحر در این افراد ممکن است به افزایش قندخون بینجامد.
از این‌‌رو توزیع انرژی دریافتی در 2 تا 3 وعده کوچک در طول ساعات افطار تا سحر می‌‌تواند از هیپرگلیسمی در این افراد پیشگیری نماید. فعالیت فیزیکی منظم با در نظر گرفتن زمان مناسب و نیز شدت و مدت کنترل شده پس از افطار، نیز به تنظیم قندخون این بیماران کمک می‌‌کند. در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 که از داروهای پایین آورنده قند خون استفاده می‌‌کنند باید دقت شود که مصرف وعده غذایی پرکربوهیدرات با نمایه گلیسمی بالا تا نیمساعت پس از مصرف قرص به تاخیر انداخته شود.
پایش قندخون
پایش قندخون در فواصل مختلف روز نیز راهکاری کلیدی جهت تنظیم مناسب قندخون در طول ماه مبارک رمضان است. توصیه میشود اگر قند خون 2 ساعت بعد از افطار بالاتر از 250 میلیگرم در دسیلیتر باشد، فرد در روز بعد 20 درصد از وعده افطار خود بکاهد. همچنین اگر قندخون هنگام سحر بیش از 200 میلیگرم باشد وعده غذایی سحر را 20 درصد کاهش دهد، و چنانچه قندخون هنگام سحر بیش از 350 میلیگرم در دسیلیتر باشد، از روزهداری بپرهیزد.
بیمار دیابتی باید در نظر داشته باشد چنانچه در طول اولین ساعت بعد از آغاز روزهداری قندخون به پایین‌تر از 70 میلیگرم در دسیلیتر برسد، و یا هر زمان از روزهداری قندخون پایین‌تر از 60 یا بالاتر از 300 باشد، فرد موظف به شکستن روزه است.
