زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

لسيتين و دنيایی خاصيت

لسیتین (فسفاتیدیل كولین) نوعی فسفولیپید حاوی كولین است و عمده‌ترین تركیب فسفولیپیدی در لایه خارجی غشاهای سلولی می‌باشد. همچنین لسیتین تركیب عمده لیپوپروتئین‌های مورد استفاده در انتقال چربی‌ها و كلسترول است. HDL با استفاده از آنزیم لسیتین – كلسترول آسیل ترانسفر از خود كه وابسته به مس است، یك اسید چرب را از لسیتین به كلسترول آزادی كه از غشاء سلول برداشت كرده انتقال می‌دهد. استركلسترول خنثای ایجاد شده در مركز لیپیدی HDL ذخیره و به كبد حمل می‌گردد. همچنین لسیتین به عنوان منبعی برای كولین (یك ماده مغذی مهم برای عملكرد كبد و پیش‌سازی برای نروترانسمیتراستیل كولین) به حساب می‌آید.

لسیتین كه در تمام اندامكان (ارگانیسم‌های) زنده وجود دارد، هم در بدن ساخته می‌شود و هم به طور گسترده در غذاها وجود دارد. از آنجا كه تمام سلول‌های حاوی لسیتین به صورت تركیبی از لایه لیپیدی (چربی) هستند، در نتیجه محصولات حیوانی به خصوص جگر و زرده‌ تخم‌مرغ از منابع غنی لسیتین می‌باشند. محصولات گیاهی مانند سویا، بادام زمینی، حبوبات، اسفناج و جوانه گندم نیز حاوی مقادیر زیادی لسیتین هستند. خاصیت آمفی فیلیك (دوگانه دوستی) لسیتین سبب شده است تا به عنوان یك افزودنی مناسب برای پیوند دادن مولكول‌های آب و چربی برای تشكیل یك امولسیون پایدار استفاده شود.

 به علت همین خاصیت لسیتین است كه این ماده به محصولات غذایی مانند مارگارین، بستنی و شیرینی‌ها افزوده می‌شود. این ماده نوعی چربی است و حاوی 9 كیلوكالری انرژی به ازای هر گرم می‌باشد.

برای اولین بار، یك دانشمند فرانسوی به نام «Maurice Gobley» این ماده را در سال 1850 كشف نمود و آن را «Lekithos» (یك اصطلاح یونانی به معنای زرده تخم‌مرغ) نامید. علت این نام‌گذاری، وجود میزان فراوان لسیتین در زرده تخم‌مرغ و كشف این ماده برای اولین بار در زرده تخم‌مرغ بود.

لسیتین سویا نیز كه از روغن سویا استخراج می‌شود، به عنوان یك امولسیفایر یا پایداركننده طبیعی در غذاهای مختلف به كار می‌رود. لوبیاهای سویا با نگهداری در دما و رطوبت ثابت برای حدود 10-7 روز، (آب‌رسانی) می‌شوند و پوست خود را از دست می‌دهند. سپس لوبیاهای سویا را تمیز كرده و به صورت تكه‌های كوچكی خرد می‌كنند و پوسته‌ها را نیز از لوبیاهای خرد شده جدا می‌نمایند، سپس تكه‌های لوبیای سفید را حرارت داده و تحت فشار قرار می‌دهند. به این ترتیب روغن لوبیای سویا طی مراحل تقطیر، استخراج می‌گردد. سپس با افزودن آب و عمل سانتریفیوژ، لسیتین از روغن جدا می‌شود.

خوب است بدانید كه لسیتین سویا حاوی اسیدهای چرب غیراشباع به خصوص لینولئیك اسید و لینولنیك است و همان ارزش زیستی و غذایی تخم‌مرغ بدون كلسترول را دارد.

از لسیتین سویا استفاده‌های بی‌شماری می‌شود و احتمالا بیشتر به دلیل خواص امولسیون‌كنندگی آن شناخته شده است كه باعث سفتی مارگارین و یكنواخت بودن بافت در سس‌ها و سایر محصولات خامه مانند می‌گردد. همچنین لسیتین در شكلات‌ها و روكش‌ها استفاده می‌شود. بعلاوه ساختار منحصر به فرد مولكولی لیپید آن موجب شده تا در صنایع دارویی و آرایشی و صنایع گوناگون دیگر نیز كاربرد داشته باشد.

لسیتین یك منبع عالی كولین می‌باشد. كولین برای تمام سلول‌های زنده در بدن ضروری است و یكی از اجزای مهم غشای سلولی است. كولین رژیم غذایی، نه تنها برای سنتز فسفولیپید‌ها در غشاهای سلولی مهم است، بلكه برای متابولیسم متیل، انتقال عصبی كولینرژیك و انتقال و متابولیسم لیپید و كلسترول ضروری است. بدون كولین، غشاهای سلولی سفت می‌شوند و از ورود و خروج مواد مغذی مهم به داخل و خارج سلول جلوگیری می‌نمایند. دانشمندان معتقدند لسیتین ممكن است به عملكرد حافظه، سلامت قلب و عروق، عملكرد كبد، انجام اعمال فیزیكی و ورزشی و غیره كمك نماید.

در سال 1998، موسسه پزشكی علوم آكادمی ملی آمریكا، كولین را به عنوان یك ماده مغذی ضروری تعیین نمود و دریافت روزانه مقادیری از آن را توصیه نمود. در سال 2001، FDA اعلام كرد كه كارخانه‌های غذایی، مصرف‌كنندگان را از طریق برچسب‌های غذایی، از میزان كولین دریافتی آگاه نمایند.

غذاهای حاوی بیش از 110 میلی‌گرم كولین در هر (وعده غذایی) می‌توانند به عنوان «منابع عالی كولین» و غذاهایی با بیش از 55 میلی‌گرم به عنوان «منابع خوب كولین» در نظر گرفته می‌شوند.

فسفاتیدیل كولین وقتی به صورت دهانی و به هنگام غذا مصرف شود، تا حدود 90 درصد در 24 ساعت، به خوبی جذب می‌شود. بعد از غذا، فسفاتیدل كولین بتدریج وارد خون می‌شود و طی 12-8 ساعت به بیشترین مقدار خود می‌رسد. طی فرآیند هضم، اسید چرب موقعیت دو، در بیشتر مولكول‌های فسفاتیدیل كولین جدا می‌شود (دی آسیلاسیون). ماده حاصل لیزو – فسفاتیدیل كولین نام دارد و براحتی وارد سلول‌های آستر روده می‌شود و مجددا در موقعیت دو آن آسیله می‌شود. این اسید چرب به همراه اسید چرب موقعیت یك، به سیالیت غشاء كمك می‌نماید.

موارد استعمال بالینی فسفاتیدیل كولین:

- افزایش حافظه:

مغز برای انجام فعالیت‌های طبیعی خود به استیل كولین نیاز دارد كه منشاء آن از لسیتین است. وقتی لسیتین از طریق غذا دریافت می‌شود، طی مراحل هضم و جذب، به كبد وارد شده، شكسته و كولین كه جزیی از ساختمان لسیتین است از آن جدا می‌شود و برای ساخت بسیاری از مواد حیاتی و ضروری بدن به كار می‌رود. از جمله نقش‌های مهم كولین می‌توان به ساخت استیل كولین اشاره نمود. استیل كولین در انتقال پیام‌های عصبی و در نتیجه افزایش حافظه، اهمیت بسیار زیادی دارد و در واقع، مسیرهای مهم عصبی مربوط به حافظه به این نروترانسمیتروابسته هستند و با بودن آن، مغز و مركز حافظه، توانایی ضبط و نگهداری صحبت‌ها و نوشته‌ها و دیده‌ها را خواهند داشت. در اثر كاهش مقدار استیل كولین به دنبال كمبود لسیتین حتی به مدت كوتاه، قدرت حافظه كاهش می‌یابد. استیل كولین با افزایش سن، و همچنین به دنبال بیماری آلزایمر نیز كاهش می‌یابد.

محققان در آزمایشی بر روی دو گروه، در غذای روزانه گروه اول سویای بیشتری گنجاندند و سپس داستانی را برای هر دو گروه تعریف كردند. گروهی كه سویا مصرف كرده بودند، پس از سه روز هنوز آن داستان را به خاطر داشتند؛ در صورتی كه در مورد گروه دوم این طور نبود. این آزمایش، اهمیت لسیتین موجود در سویا را در تقویت حافظه و مبارزه با فراموشی نشان می‌دهد.

تحقیقات نشان داده‌اند كه مصرف لسیتین طی حاملگی، باعث افزایش هوش در بچه‌ها می‌شود و بنابراین تحقیق؛ توصیه می‌شود كه خانم‌های حامله از هفته سی‌ام حاملگی به بعد، حتما لسیتین كافی برای بدن خود تامین نمایند (لسیتین در تشكیل سلول‌ها و ساختمان مغزی نقش بسیار مهمی دارد. از این رو رساندن لسیتین كافی به بدن مادر و جنین هنگام تشكیل سیستم عصبی و مغز از اهمیت خاصی برخوردار است).

افزایش سن نیز انسان را به سمت كاهش حافظه پیش می‌برد ولی باید توجه داشت كه اگر در دوران جوانی ذخیره كافی از لسیتین برای خود فراهم كرده باشیم، بسیار كمتر از دیگران دچار معضل كاهش حافظه خواهیم شد.

محققان یك كلینیك تحقیقاتی در آلمان نیز اعلام كردند كه: لسیتین خاصیت معجزه‌آسایی در تقویت حافظه و افزایش قدرت انتقال و درك دارد.

پس اگر می‌خواهید دچار آلزایمر نشوید و ذهن و حافظه‌ای قوی داشته باشید،‌حتما مواد غذایی لسیتین‌دار را در برنامه غذایی خود بگنجانید.

- آسیب كبدی ناشی از سموم و بیماری‌های التهابی:

این ماده در پاك‌سازی كبد بیماران دچار اختلالات التهابی سلول‌های كبدی و اختلالات حاصل از سموم مختلف شیمیایی در بدن، بیماری‌های ویروسی كبدی و غیره نقش مهمی برعهده دارد. لسیتین با تحریك ترشح آنزیم‌های كبدی، سموم و داروها و الكل را از بین می‌‌برد و باعث خارج شدن آن‌ها از خون می‌شود. از طرفی با مصرف مكمل‌های لسیتین می‌توان بیماری‌های ویروسی و التهابی كبد (هپاتیت) را ضعیف كرده و جلوی حملات مكرر و عودكننده آن‌ها را گرفت.

كنوچل «Knuechel»،  تحقیقی را بر روی چهل مرد مبتلا به استئاتوز كبدی (كبد چرب) و التهاب كبد مربوط به دریافت الكل انجام داد. بیماران به طور تصادفی به دو گروه تقسیم شدند؛ به یك گروه دارونما و به گروه دیگر، 1350 میلی‌گرم فسفاتیدیل كولین در روز از طریق دهان داده شد. فواید حاصل از دریافت فسفاتیدیل كولین، پس از دو هفته آشكار گردید و در هفته هشتم، بسیاری از معیارهای بیوشیمیایی عملكرد كبد به طور معناداری بهبود یافت.

مطالعات بعدی نیز این یافته را تایید نمودند و نتیجه‌گیری كردند كه دریافت مقدار زیاد فسفاتیدیل كولین برای درمان كبد چرب وابسته به الكل بسیار موثر است. در تحقیقی نیز به 15 نفر كه به كبد چرب مبتلا بودند، فسفاتیدیل كولین به عنوان بخشی از تغذیه كامل وریدی (TPN) داده شد و اثرات مفید و مهمی نیز به دست آمد.

در یك مطالعه حیوانی، به مدت هشت سال به گروهی از میمون‌ها الكل داده شد و به دنبال آن به رژیم برخی از این حیوانات، فسفاتیدیل كولین افزوده شد. میمون‌هایی كه بدون دریافت فسفاتیدیل كولین؛ الكل خورده بودند؛ پس از چندین سال، فیبروز پیشرفته‌ای را نشان دادند، اما در میمون‌هایی كه مكمل‌های فسفاتیدیل كولین دریافت كرده بودند؛ كبد چرب و فیبروز خفیف و بدون پیشرفت بیشتر مشاهده گردید.

- آسیب كبدی ناشی از داروها:

در تحقیقی 101 فرد مسلول كه از آسیب كبدی ناشی از مصرف ریفامپین و دو داروی ضد سل دیگر رنج می‌بردند، گروهی دارونما و گروهی 1350 میلی‌گرم در روز فسفاتیدیل كولین دریافت نمودند. بعد از سه ماه، در گروهی كه فسفاتیدیل كولین دریافت می‌كردند، به طور معناداری سطح آنزیمی SGOT و SGPT (آنزیم‌های كبدی) پایین‌تر بود.

- هپاتیت B:

در مطالعه‌ای كه بر روی سی فرد مبتلا به آسیب كبدی در حال پیشرفت ناشی از عفونت با ویروس هپاتیت B مزمن انجام گردید، با حفظ درمان سركوب كننده ایمنی استاندارد، گروهی از آن‌ها فسفاتیدیل كولین (2300 میلی‌گرم در روز) و گروهی دارونما دریافت نمودند. پس از یكسال، گروهی كه فسفاتیدیل كولین دریافت كرده بودند، بهبودی معناداری را در ساختار كبدی نشان دادند، در حالی كه گروه دریافت‌كننده دارونما، بدتر شده بودند.

- هپاتیت C:

در تحقیقی، 176 بیمار مبتلا به هپاتیت ویروسی مزمن (B یا C)، پس از 24 هفته دریافت اینترفرون آلفا، به طور تصادفی به دو گروه تقسیم شدند كه یك گروه برای 24 هفته فسفاتیدیل كولین (8/1 گرم در روز) و گروه دیگر دارونما دریافت نمودند. بیشتر بیماران به ویژه مبتلایان به هپاتیت C، به فسفاتیدیل كولین پاسخ دادند. نتایج این تحقیقات می‌تواند كشف مهمی را در كنترل تغذیه‌ای این بیماری تهدید‌كننده بیان نماید.

- سندرم دسترسی تنفسی (RDS):

میزان فسفاتیدیل كولین به طور غیرطبیعی، در نوزادان نارس پایین‌تر است و درمان استاندارد این كودكان نیز دریافت فسفاتیدیل كولین است.

بیماری قلبی عروقی:

تحقیقات نشان داده‌اند مكمل‌های لسیتین، قدرت آن را دارند كه تری گلیسیرید، كلسترول و LDL را در خون پایین آورده و برعكس، میزان HDL را در خون افزایش دهند. با این دو نقش می‌توان احتمال گرفتگی عروق (تصلب شرائین) را كاهش داد.

- محافظت در برابر دستگاه گوارش:

مطالعات حیوانی نشان داده‌اند كه فسفاتیدیل كولین از دستگاه گوارش در برابر اثرات نامطلوب آسپرین و سایر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، بدون كاهش آثار محافظت می‌نماید.

- سنگ كیسه صفرا:

تحقیقات علمی نشان داده‌اند كه با مصرف لسیتین می‌توان مانع از رسوب كلسترول شد كه عامل اصلی به وجود آمدن سنگ‌های كیسه‌صفراست و در نتیجه تشكیل سنگ در كیسه صفرا را به تاخیر انداخت.

- اختلالات حركتی:

كمبود لسیتین و در نتیجه كمبود استیل كولین می‌تواند باعث اختلالات حركتی هم شود (مثلا در بیماران مبتلا به پاركینسون یا سایر بیماران مبتلا به اختلالات اعصاب و روان كه حركات غیرمعمولی را از خود نشان می‌دهند).

- پوست:

لسیتین بر روی پوست نیز اثر جالبی دارد. مطالعات انجام شده بر روی جوانانی كه دارای آكنه (جوش) بوده‌اند نشان داده است كه مصرف توام لسیتین به همراه ویتامین E، باعث بهبود این مشكل در آن‌ها شده است.

- آرامش بخشی و تقویت عضلات:

در سال 1994 میلادی گروهی از دانشمندان، نقش آرام‌بخشی و اثر مثبت لسیتین را بر روی اعصاب به اثبات رساندند و به این نتیجه رسیدند كه ورزشكارانی كه از لسیتین استفاده كرده‌اند، علاوه بر آرامش رفتاری و فكری، بازده جسمانی بالاتری نیز داشته‌اند. به عبارت دیگر مصرف لوبیای سویا كه حاوی لسیتین فراوان است، نه تنها به علت دارا بودن پروتیین بالا (36 درصد پروتیین) در تقویت عضلات نقش مهمی دارد، بلكه در تسهیل انتقال جریان عصبی، جلوگیری از ضعف عضلانی و آرامش فكری آن‌ها نیز اثر بسیار خوبی داشته است.

- فعالیت ورزشی:

انقباض عضله در نتیجه انتقال نشانه‌هایی (سیگنال‌ها) به وسیله اعصاب خاص (كولیزژیك) به فیبر عضله می‌باشد. این عمل انتقال سیگنال، به وسیله مولكولی به نام نروترانسمیتراستیل كولین انجام می‌شود كه از كولین ساخته می‌شود. هر چه میزان كولین آزاد بیشتر باشد، میزان سنتز و آزادسازی استیل كولین نیز بیشتر خواهد بود. كاهش میزان كولین در طول فعالیت فیزیكی شدید ممكن است سبب كاهش آزادسازی استیل كولین گردد و در نتیجه بر روی استقامت و عملكرد فرد تاثیر بگذارد.

توجه:

- كپسول‌های خالص فسفاتیدیل كولین نیز كه از لسیتین سویا گرفته شده‌اند، منبعی سرشار از اسیدهای چرب چند غیراشباع می‌باشند. در حالی كه مشتقات حیوانی آن، بیشتر حاوی اسیدهای چرب اشباع هستند.

- زنان باردار یا شیرده، قبل از مصرف این مكمل‌ها، حتما با پزشك خود مشاوره نمایند. علائم عدم تحمل آن نیز به طور تقریبی فقط به ناراحتی‌های گوارشی مانند اسهال، احساس پری بیش از حد و تهوع محدود شده است.

- محدوده درمانی دریافت فسفاتیدیل كولین، 2400-800 میلی‌گرم در روز و 6/4 گرم یا بیشتر برای بهبود وضعیت كبد می‌باشد.

- تاكنون هیچ تداخل دارویی شناخته شده‌ای با مصرف آن دیده نشده است و بیشترین میزان مصرف بی‌خطر آن برای كودكان، زنان باردار و شیرده، یا برای افراد مبتلا به بیماری‌های كبدی و كلیوی شدید، هنوز مشخص نشده است.