زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

بدن انسان به طور طبیعی 20 تا 30 میلی گرم ید دارد که قسمت اعظم آن در غده تیروئید ذخیره شده است. ید غذایی برای سنتز هورمون‌هاي تیروئید  T3 و T4 مورد نیاز است. هورمون هاي تيروئيد پس از ساخته شدن درتیروئید از طریق جريان خون در سراسر بدن حركت كرده و بسياري از فعل و انفعالات شيميايي قسمتهاي مختلف بدن را كنترل مي‌‌نمايند. این هورمون‌ها برای تکامل و عملکرد طبیعی بدن ضروری مي‌‌باشند. همچنین سلنیم که در مواد غذایی مانند غذاهای دریایی، کلیه، جگر، گوشت و ماکیان وجود دارد در غده تیروئید و متابولیسم ید اهمیت دارد.

 البته لازم به ذکر است که دریافت  مقادیر بالای سلنیم از طریق مکمل‌ها تاثیر زیان‌آوری بر متابولیسم هورمون‌هاي تیروئیدی اعمال مي‌‌نماید. دریافت بسیار پایین ید در ارتباط با پیشرفت گواتر اندمیک یا ساده مي‌‌باشد که به بزرگ شدن غده تیروئید اطلاق مي‌‌گردد. گواتر 200-300 میلیون نفر را در کل جهان تحت تاثیر قرار مي‌‌دهد.

 میزان گواتر در زنان شایعتراز مردان است و در گروههای سنی بالاتر بیشتر از گروههای سنی پایین‌تر مشاهده مي‌‌شود. کمبود ید به خصوص در نواحی کوهستانی و یا در مناطقی که دریافت گواتروژن‌ها بالاست مشاهده مي‌‌گردد. گواتروژن ها به ترکیباتی اطلاق مي‌‌گردد که موجب ممانعت از برداشت ید توسط سلول‌هاي تیروئید مي‌‌شوند. ترکیبات گواتروژن به‌طور طبیعی در مواد غذایی گیاهی مانند گل کلم، بروکلی، کلم قمری، کلزا، بادام زمینی، بذر خردل، شلغم و تربچه یافت مي‌‌شوند.

قابل ذکر است که ترکیبات گواتروژن با گرم کردن یا پختن غیرفعال مي‌‌شوند. لذا به افراد توصیه مي‌‌شود مواد غذایی فوق‌الذکر به صورت پخته و حرارت دیده مورد استفاده قرار گیرند. یکی دیگر از دلایل کمبود ید مي‌‌تواند به علت افزایش نیاز به هورمون‌هاي تیروئید در دوران‌هاي خاصی از زندگی مانند دوران‌هاي نوجوانی، بارداری و شیردهی باشد.

در حدود دو بیلیون نفر در سراسر دنیا در معرض خطر کمبود ید قرار دارند. از طرف دیگر دریافت بالا و طولانی مدت ید که بیش از نیاز فیزیولوژیک فرد باشد مي‌‌تواند سبب تشکیل هیپرتیروئیدیسم گردد. کمبود ید یک مشکل جهانی مي‌‌باشد.. کمبود ید در دوران‌هاي مختلف زندگی عواقب وخیمی به دنبال دارد که مي‌‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

عواقب کمبود ید

 گواتر

 به معناي بزرگتر بودن تيروئيد از اندازه عادي آن است. در افراد دچار کمبود ید غده تیروئید برای تامین ید مورد نیاز خود که برای سنتز هورمون‌هاي تیروئیدی نیاز دارد باید بیشتر از معمول فعالیت کند که این مسئله منجر به بزرگتر شدن غده تیروئید از اندازه معمول آن مي‌‌گردد. در حقـــيقت گواتر نشانه‌اي از كوشش جبراني بدن براي مبارزه با فقر يد است. از نشانه‌هاي این بیماری مي‌‌توان به مواردی نظیر ورم قابل مشاهده در پایین گلو، از دست دادن تمرکز، بی قراری، افسردگی، سرفه، احساس تنگی در گلو، سختی در قورت دادن، سختی در نفس کشیدن و گرفتگی صدا اشاره نمود.

هيپوتيروئيديسم

کمبود ید شایعترین علت کم کاری تیروئید در سطح جهان است. در مناطقی که کمبود ید وجود ندارد بیماریهای خود ایمنی و دخالت طبی شایعترین علت کم‌کاری تیروئید است. هيپوتيروئيديسم به مواردي اطلاق مي‌‌شود كه بدن هورمون تيروئيد را به اندازه كافي دريافت نمي‌كند.

در کم‌کاری تیروئید علائمی مانند خستگی، فراموشکاری، قاعدگی‌هاي زیاد، خشکی مو، نوسانات خلق‌وخو، افزایش وزن، صدای خشن و گرفته، خشکی پوست و یبوست مشاهده مي‌‌شود. احتمال ایجاد کم کاری تیروئید در زنان پنج تا هشت برابر مردان مي‌‌باشد به علاوه ممکن است افرادی که مبتلا به بیماری سلیاک هستند در معرض خطر کم‌کاری تیروئید باشند.

همچنین میزان بروز کم‌کاری تیروئید با افزایش سن و در بارداری نیز افزایش مي‌‌یابد. در اوائل كودكي براي رشد و تكامل مغز و دستگاه عصبي، بدن به هورمون‌هاي تيروئيد نياز شديدي دارد، لذا كمبود اين هورمون ها باعث عوارض جبران ناپذیری بر رشد و تکامل مغز و اعصاب مرکزی شده و رشد طولی و قد کودک  نیز تحت تأثیر این بیماری قرار گرفته و کند خواهد شد.

 هيپوتيروئيديسم نوزادان مسئله‌اي بسيار جدي اســت. با توجه به اینکه این عوارض در صورت عدم تشخیص زودرس و عدم شروع به موقع درمان جبران ناپذیر هستند . لذا غربالگری نوزادان در سنین ۳ تا ۵ روز بعد از تولد از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است زیرا درمان به موقع و صحیح از بروز عوارض این بیماری جلوگیری مي‌‌کند.

کرتینیسم

کمبود شدید ید در دوران بارداری و اوایل رشد شیرخواری سبب کرتینیسم در شیرخواران مي‌‌گردد که که از علائم این سندرم مي‌‌توان به آسیب‌های مغزی، عقب ماندگی ذهنی و جسمی (کوتاهی قد) بزرگی زبان، هیپوتونی (کم بودن فعالیت و تحرک)، دیر بسته شدن فونتانلها (ملاج سر)،  تحلیل استخوان‌ها، کاهش  متابولیسم پایه در کودکی، خستگی و خواب آلودگی، مشکلات یادگیری و کری و لالی اشاره کرد.

اختلالات تولید مثل

کمبود شدید ید در دوران بارداری خطر مرده‌زایی، سقط‌هاي خودبخودی و اختلالات مادرزادی را افزایش مي‌‌دهد لذا در بارداری استفاده از نمک ید دار به خصوص در اواخر سه ماهه دوم توصیه مي‌‌شود.

 در واقع شديدترين عوارض کمبود ید در دوران جنيني رخ مي‌‌دهد كه به دليل فقر شديد يد در دوران بارداري است. وقتي يد كافي به جنين نرسد ممكن است توليد هورمونهاي تيروئيد با كاهش همراه شود. سلولهاي عصبي مغز بخصوص در ماههاي سوم تا پنجم زندگي درون رحمي براي رشد و نمو طبيعي نياز فراوان به هورمون تيروكسين دارند.

 عدم وجود مقادير كافي تيروكسين سبب اختلال در رشد ياخته هاي مغزي و در نتيجه عوارض شديد عصبي  ذهني مي‌‌شود كه پس از تولد ظاهر شده و متاسفانه با وجود تجويز هورمونهاي تيروئيد پس از تولد، اين نارسائيها برطرف نمي‌‌شوند.

مقادیر توصیه شده  و منابع ید

میزان ید توصیه شده برای بزرگسالان غیرباردار و غیرشیرده 150 میکروگرم در روز مي‌‌باشد که در بارداری و شیردهی میزان نیاز به ید افزایش یافته و به 220 میکروگرم در روز در دوران بارداری و 290 گرم در روز در دوران شیردهی مي‌‌رسد. میزان ید ادرار، تیروکسین و  هورمون محرک تیروئید از جمله مواردی هستند که برای تعیین وضعیت ید مورد استفاده قرار مي‌‌گیرند.

 برای تامین ید مورد نیاز روزانه بایستی افراد از منابع غذایی یددار استفاده نمایند که از جمله این مواد غذایی مي‌‌توان به مواردی مانند غذاهای دریایی، توت فرنگی، گوجه فرنگی، موز، هویج، تخم مرغ، سیر، قارچ، پیاز، سیب زمینی، نخودفرنگی، کدو، تخم‌مرغ و پنیر، گوشت گاو را نام برد.

قابل ذکر است که بيشترين ميزان يد در ماهي و به ميزان كمتر در شير، تخم مرغ و گوشت وجود دارد. ميزان يد در ميوه‌ها و سبزيها کم است. محتوای ید شیر گاو و تخم‌مرغ با  ید در دسترس در رژیم غذایی حیوان مشخص مي‌‌شود و محتوای ید سبزیجات بر اساس محتوای ید خاکی که در آن رشد کرده‌اند متغیر مي‌‌باشد.

در مناطقي كه خاك و در نتيجه محصولات زراعي دچار فقر يد هستند كمبود يد در انسان و حيوان رخ مي‌‌دهد. افرادی که در نواحی محتلف کوهستانی دنیا و یا در مصب رودخانه ها زندگی مي‌‌کنند به علت محتوای کم ید خاک مورد استفاده در کشت محصولات ید پایینی دریافت مي‌‌کنند. در بعضی از نواحی دنیا از جمله ایران برنامه استفاده از نمک ید دار برای پیشگیری از عوارض کمبود ید به اجرا درآمده است.

چند نکته در مورد نحوه‌ استفاده و نگهداری از نمک یُددار

 نمک یُد دار را باید در شیشه‌‌هاي تیره‌ رنگی که درب آن‌ها باز نباشد و نور نبیند، نگهداری کرد تا یُد آن از بین نرود.  هنگام پخت غذا هم هر چه دیرتر نمک اضافه شود یُد بیشترحفظ مي‌‌شود. در این‌باره لازم است بدانید که ید در حرارت حدود 45 درجه سانتی گراد از بین مي‌‌رود به همین منظور بهترین زمان اضافه کردن نمک یددار بعد از پخت غذا هست.

چند توصیه ی غذایی

 بهتر است کلم و شلغم و سایر ترکیبات گواتروژن را به صورت پخته و بادام زمینی را به شکل حرارت دیده مصرف نمایید.  سعی کنید حداقل دو مرتبه در هفته از غذاهای دریایی مانند میگو، ساردین و ماهی‌هاي دیگر آب‌هاي شور استفاده کنید.  جهت طبخ و سایر مصارف حتما از نمک یددار استفاده کنید.