راه‌های پیشگیری از بیماری‌های ناشی از غذا
بیماری‌های ناشی از غذا از نظر بهداشتی و اقتصادی بسیار پرهزینه بوده و همه ساله میلیون‌ها نفر به ویژه نوزادان و کودکان از این بیماری‌ها رنج برده و یا جان خود را از دست مي‌‌دهند، در حالیکه در اغلب موارد شیوع این بیماری‌ها قابل پیشگیری می‌باشد.
راهکارهای پیشگیری:
راهکارهای پیشگیری سه خط دفاعی دارد:
بهبود کیفی بهداشت مواد غذایی با استفاده از فناوری‌های کنترل آلاینده‌ها در فرآوری غذا
کاربرد صنایع فرآوری غذا به منظور حذف و یا کاهش عوامل بیماریزا و آلاینده‌ها
آموزش دست اندرکاران و مصرف کنندگان غذا درباره نحوه مدیریت بهداشتی غذاها
در دو خط اول دفاعی علیرغم کلیه تلاش‌های انجام شده در کشاورزی، ثابت شده است که هنوز تولید غذاهایی با منشاء حیوانی عاری از عوامل بیماریزا ممکن نیست و بخش وسیعی از مواد غذایی که به‌دست مصرف کننده می‌رسد آلوده است. گاهی اوقات آلودگی مواد غذایی غیر قابل اجتناب مي‌باشد، زیرا بعضی از ارگانیسم‌ها به فلور طبیعی محیط انسان تعلق دارند و همچنین سموم ممکن است بطور طبیعی در غذاها وجود داشته باشند. گاهی اجزاء طبیعی غذا اثرات ضد تغذیه‌ای دارند و لازم است که در طی آماده‌سازی غذا از آن جدا یا مهار گردند .
خط دوم دفاعی یعنی کاربرد صنایع فرآوری غذا به منظور حذف یا کم کردن عوامل بیماریزا یا آلاینده‌ها نیز به خودی خود برای تضمین ایمنی غذا کافی نیست. به دلایل اقتصادی یا علل دیگر صنایع فرآوری برای عمل آوری تمام غذاها یا حذف تمام عوامل بیماریزا فراهم نیست. آلودگی غذا بعد از فرآوری هم می‌تواند اتفاق بيفتد، خصوصا در هنگام آماده سازی غذا توسط دست اندرکاران غذا که خود ممکن است حاملین ميكروارگانيسم‌هاي بیماریزا باشند.
بنابراین خط سوم دفاعی یعنی آموزش دست اندرکاران و مصرف کنندگان غذا از نحوه مدیریت بهداشتی غذا در پیشگیری از بیماری‌های ناشی از غذا مهم‌تر می‌باشد. اصطلاح دست اندرکاران مواد غذایی به کلیه افرادی اطلاق می‌شود که در تولید، تهیه و توزیع مواد غذایی دخیل هستند و شامل تولیدکنندگان غذاهای خانگی، تولید کنندگان حرفه‌ای مواد غذایی از قبیل کارکنان خدماتی و یا اماکن مواد غذایی (آشپزها و پیشخدمت‌ها)، انبارهای خرده فروشی، فروشگاه‌ها، صنایع روستایی و یا خرده فروشی‌ها (از قبیل نانوایی) و فروشندگان غذاهای خیابانی می‌شود.
البته نباید فراموش کرد که پیشگیری از بیماری‌های ناشی از غذا، فعالیت‌های چند بخشی دولت، صنایع غذایی و مصرف کنندگان را می‌طلبد و راهکارهای پیشگیری تصویب قوانین روز آمد، اقدامات آموزشی و نیز پایش بیماری‌های ناشی از غذا و آلاینده‌ها را در بر می‌گیرد. دولت باید تضمین کند که بمنظور غلبه بر مشکلات ملی، قوانین روز آمد وضع و به نحو مطلوب به مورد اجرا گذاشته شود.
البته همه آحاد جامعه از جمله آنهایی که غذا را آماده می‌کنند و یا فقط مصرف کننده آن هستند بخشی از زنجیره غذایی بشمار می‌آیند. از این‌رو همه آنها در تامین ایمنی غذا با دولت و صنایع غذایی مسؤولیت مشترک دارند. مردم به شرطی می‌توانند مسؤولیت ایمنی غذا را دریابند که آگاهی حرفه‌ای در مورد خطراتی که برخی از غذاها یا عملکرد آنها به سلامتی آنها وارد می‌سازد پیدا کنند. همچنین لازم است كه در انتخاب‌های غذایی‌شان راهنمایی شوند، مثلا از خطر مصرف برخی مواد غذایی خام بویژه با منشاء حیوانی مثل شیر مطلع شوند و یا در مواردی که یک عامل بیماریزای جدید ظهور می‌کند یا یک عامل بیماریزای قبلی شکل همه گیر به خود می‌گیرد لازم است که عامه مردم درباره عامل بیماریزای جدید، طرز انتقال و روش‌های اساسی کنترل آن آگاه شوند تا بتوانند قدم‌های مؤثری برای حفاظت از خودشان بردارند. آموزش می‌تواند به مصرف کنندگان مواد غذایی کمک کند تا بتوانند نقش مهم‌تری را در پیشگیری از این بیماری‌ها به عهده بگیرند.
عوامل زمینه‌ای رفتارهای مربوط به غذا:
عوامل زمینه ساز: آگاهی، نگرش، مهارت، اعتقادات و آگاهی گروه هدف از ایمنی غذا، خطرات ناشی از غذا و اقدامات کنترلی.
عوامل کمک کننده: وضعیت محیط، شرایط اقتصادی و خدماتی از قبیل ذخایر آب، بهسازی و تسهیلات نگهداری مواد غذایی.
عوامل تقویت کننده: تشویق عادات سالم یا ارائه غذای سالم، ارائه گواهی آموزش بنا به درخواست تقاضای مصرف‌کنندگان.
اهداف آموزشی :
افزایش آگاهی تصمیم گیران بهداشتی از اهمیت بیماری‌های ناشی از غذا.
روشن تر کردن اهمیت آموزش بمنظور پیشگیری از بیماری‌های ناشی از غذا.
بیان رویکردهای متداول برای انتخاب پیام‌های آموزش بهداشت و رفتارهای کلیدی که نیاز به تغییر و یا تقویت دارند.
در اختیار گذاشتن اطلاعاتی از وسعت، شدت، ماهیت و عوارض اقتصادی و بهداشتی بیماری‌های ناشی از غذا و عوامل مؤثر بر شیوع آنها.
پیشنهاد کانال‌هایی برای برنامه ریزی و ارتباطات، ترسیم تجربیات گذشته و نیز ابتکارات و موارد جدید بمنظور چگونگی دستیابی به اهداف مورد نظر.
آموزش عامه مردم در مورد نحوه تهیه مواد غذایی سالم باید برای حصول اطمینان از موارد زیر باشد:
غذا توسط آنها آلوده نشده است.
آلودگی‌هایی که ممکن است در مواد غذایی وجود داشته باشد، حذف گردیده یا به سطح بی‌خطر کاهش یافته است.
از رشد میکروارگانیسم‌ها به میزانی که بیماریزا بوده یا سم تولید کنند جلوگیری شده است.
از غذای آلوده‌ای که قابل ایمن سازی نیست اجتناب شده است.
وظایف بخش بهداشت عمومی:
تهیه و انتشار جزوات آموزشی برای مصرف‌کنندگان.
اجرای برنامه‌های آموزشی ایمنی غذا با استفاده از رسانه‌های همگانی و سایر کانال‌های ارتباطی.
دایر کردن دفتر امور مصرف کنندگان که در آنجا مصرف کننده بتواند پاسخ سوالات خود را پیدا کند.
ادغام ایمنی غذا در برنامه مراقبت‌های اولیه بهداشت با تاکید خاص بر آموزش مادران (یا سایر افرادی که با کودکان سر و کار دارند) و گروه‌های آسیب پذیر.
ادغام ایمنی غذا در برنامه‌های مدارس ابتدایی و راهنمایی.
ادغام ایمنی غذا در برنامه‌های آموزش کارکنان بهداشتی و متخصصین تغذیه.
ادغام ایمنی غذا در برنامه‌های غذایی هتل‌ها، رستوران‌ها و مدارس.
آموزش اجباری و تربیت کارکنان دست اندرکار در تهیه غذا و بویژه مدیران مؤسسات خدمات غذایی.
انتشار اطلاعاتی در زمینه غذاهایی با خطر بالا برای مسافران.
تربیت و آموزش فروشندگان غذاهای خیابانی بر مبنای قوانین ایمنی غذا.
نتیجه‌گیری:
پیشگیری از بیماری‌های ناشی از غذا از طریق آموزش بهداشت و ایمنی غذا هم ممکن و هم مقرون به صرفه است. آموزش وسیله‌ای توانمند و ابزاری عملی و پایدار برای بهبود بهداشت همگانی به شمار می‌رود. آموزش اثری ماندگار در پیشگیری از بیماری‌های ناشی از غذا برجای می‌گذارد و آن این است که افراد جامعه را تشویق می‌کند تا غذای سالم بخواهند، به خطرات ناشی از غذا توجه بیشتری مبذول نمایند، راه‌های کنترل آن را یاد بگیرند و نیز اصول ایمنی غذا را مراعات کنند. در حقیقت آموزش، جامعه را در انتخاب آگاهانه مواد غذایی توانمند می‌سازد.
ذکر این نکته ضروری است که گرچه آموزش و یادگیری در ایمنی غذا برای پیشگیری از بیماری‌های ناشی از مصرف غذای ناسالم مهم است، ولی باید به خاطر داشت که ضرر آموزش غلط و یا ضعیف احتمالا بیشتر از سود آن می‌تواند باشد. از این‌رو کل جامعه باید در آموزش بهداشت در ایمنی غذا شرکت کنند تا اطمینان حاصل شود که آب و غذا در محیطی سالم تولید و نگهداری می‌شود و تحت شرایط بهداشتی ارائه می‌گردد و تنها از طریق تلاش همگانی می‌توان استانداردی معقول در مورد ایمنی غذا را انتظار داشت.
