دنیای شیرینی ها
در كشور ما علاقه به شیرینی‌جات و حتی درست كردن و تنوع دادن در مصرف آن یك سرگرمی جذاب به شمار می‌آید. وقتی پا به قنادی‌ها می‌گذاریم، لذت خرید شیرینی و تست كردن انواع مختلف آن، شدیدا به سراغمان می‌آید. در كنار این اشتیاق و هوس دل‌انگیز، گاه توصیه‌هایی می‌شنویم در رابطه با محدود كردن مصرف این مواد غذایی و محدودیت‌هایی كه برای خوردن آن در نظر گرفته شده كه ما را به پرهیز وامی‌دارد. از این‌رو برآن شدیم تا برداشت آزاد این شماره را به توصیه‌هایی اختصاص دهیم كه كارشناسان و متخصصان تغذیه‌ای در این رابطه بیان می‌دارند. كارشناسان و متخصصان راهنمای ما در این مقوله عبارتند از:
دكتر فرزاد شیدفر؛ متخصص تغذیه، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران
دکتر محمدرضا وفا؛ متخصص تغذیه، استادیار گروه تغذیه دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكی تهران
دکتر محمد حضوری؛ متخصص تغذیه، استادیار دانشگاه علوم پزشکی قم
دكتر محمدحسین صالحی سورمقی؛ دكترای تخصصی فارماكوگنوزی و استاد دانشكده داروسازی دانشگاه تهران
ضررهای شیرینی‌های خوشمزه
دكتر فرزاد شیدفر؛ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران در مورد مضرات شیرینی‌جات بیان نمود: «مصرف شیرینی‌جات به‌واسطه دارا بودن قندهای ساده و انرژی زیاد می‌تواند مخاطرات فراوانی را برای فرد مصرف‌كننده از جمله ازدیاد توده چربی بدن و چاقی، تخریب دندان‌ها، كمبود ریزمغذی‌ها (ویتامین‌ها و املاح) داشته باشد، بنابراین كسانی كه شیرینی‌جات زیاد مصرف می‌كنند، علاوه بر چاقی در معرض بیماری‌هایی مانند دیابت نوع 2، بیماری‌های قلبی- عروقی و التهابی قرار می‌گیرند و علائم كمبود ویتامین‌ها و املاح در آنها بارز می‌گردد».
میزان صحیح مصرف شیرینی در روز
وی افزود: «به‌طور كلی كمتر از 5 درصد انرژی روزانه را می‌توان از طریق قندهای ساده و یا شیرینی‌جات تامین كرد. البته در منبع علمی جدیدتر گاهی به هفته‌ای یكبار هم محدود شده است. به هر حال توصیه می‌شود شیرینی‌جات و قندهای ساده محدود گردند و همراه با چای از یك عدد خرما یا 10 عدد كشمش استفاده گردد».
مصرف زیاد شیرینی ممنوع، حتی شما دوست لاغر!
دكتر شیدفر همچنین در پاسخ به این سوال كه آیا افراد لاغر به هر میزانی كه بخواهند می‌توانند شیرینی بخورند، اظهار داشت: «خیر، مصرف شیرینی‌جات حتی در افراد لاغر هم باید محدود باشد، زیرا افراد لاغر باید افزایش دریافت انرژی غذایی روزانه را از كربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها به ترتیب به میزان 60 درصد، 10 درصد و 30 درصد تامین نمایند و بیشتر كربوهیدرات مصرفی باید از كربوهیدرات‌های پیچیده باشد و حتی در افراد لاغر نیز كمتر از 5 درصد انرژی روزانه می‌تواند از قندها و شیرینی‌جات باشد».
خط قرمز شیرینی‌جات برای دیابتی‌ها
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران در مورد اینكه دیابتی‌ها به چه میزان می‌توانند از شیرینی‌جات استفاده كنند، گفت: «در مورد دیابتی‌ها مصرف شیرینی‌جات باید به شدت محدود گردد، مثلاً در فردی كه روزانه به
2000 كیلوكالری انرژی نیاز داشته باشد، بهتر است كمتر از 50 كیلوكالری یا كمتر از 10 گرم قند ساده (كه می‌تواند به‌صورت قند یا شكر یا شیرینی باشد)، مصرف گردد، اما اگر بخواهیم احتیاط بیشتری بنماییم، بهتر است شیرینی‌جات و قندهای ساده از برنامه افراد دیابتی حذف گردند و به‌جای آنها (با نظارت كارشناس تغذیه) از خرما یا كشمش در مقادیر اندك و یا از قندهای مصنوعی مجاز استفاده شود».
شیرینی و جوش‌های دردسر ساز
وی در ادامه در مورد اینكه آیا مصرف شیرینی‌جات منجر به تشدید آكنه می‌شود، افزود: «برای بررسی آكنه بهتر است با پزشك متخصص پوست نیز مشورت گردد، اما كسانی كه شیرینی زیاد مصرف می‌كنند، به‌دلیل افزایش توده چربی و شاخص‌های التهابی و رادیكال‌های آزاد می‌توانند در معرض جوش و آكنه نیز قرار بگیرند».
كودكان و ولع خوردن شیرینی
در پایان دكتر شیدفر گفت: «در كودكان نیز مصرف شیرینی‌جات و قندهای ساده باید به كمتر از 5 درصد كل انرژی روزانه محدود گردد و حتی بهتر است مصرف نان به‌صورت نان سبوسدار (كه توسط مخمر نان تهیه شده) باشد و مصرف غذاهای چرب مثل پیتزا، سوسیس و كالباس و همچنین مصرف شیرینی‌جات، كیك‌ها، چیپس و پفك به شدت محدود و یا حذف گردد و به‌جای آن از لبنیات، سبزیجات، میوه‌جات و مغزهای گیاهی خام (پسته، بادام، فندق و گردو) استفاده شود».
دکتر محمدرضا وفا؛ استادیار گروه تغذیه دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكی تهران، مهمان برداشت آزاد این شماره از دنیای تغذیه گفت: «طبیعتا مصرف بی‌رویه و کنترل نشده شیرینی‌ها می‌تواند یکی از دلایل افزایش وزن و چاقی در تمام گروه‌های سنی باشد و به همین دلیل مصرف این خوراکی‌ها برای این افراد محدود می‌شود، اما این موضوع به معنای ممنوعیت مصرف شیرینی نیست. به‌طور کلی برای هر فرد با توجه به شرایط سلامت، می‌توان از نظر کمیت مقدار مشخصی از مصرف شیرینی را مجاز دانست و بسیار بهتر است که شیرینی‌ها از انواع ساده‌تر و کم‌شیرین‌تر انتخاب شوند. نکته بسیار مهم نیز این است که شیرینی‌ها را ترجیحا پس از صرف غذای اصلی مصرف نمایند و نه زمانی که فرد بسیار گرسنه است».
تمایل زیاد به شیرینی‌جات
وی در پاسخ به این سوال كه چرا برخی از افراد تمایل بیشتری به شیرینی دارند اظهار داشت: «تمایل به مصرف شیرینی می‌تواند به‌صورت عادتی نیز اتفاق بیفتد و مصرف مکرر و طولانی مدت می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌های شایع کنونی باشد. زمانی که به هنگام گرسنگی شیرینی مصرف می‌شود، قند خون افزایش می‌یابد و در زمان نسبتا کوتاهی فرد احساس سیری خواهد داشت، اما افزایش ناگهانی قند خون (که با مصرف شیرینی در زمان گرسنگی اتفاق می‌افتد)، علاوه بر اثرات زیانبار سبب تحریک شدید ترشح انسولین خواهد شد که خود منجر به افت شدید قند خون و گرسنگی مجدد خواهد شد، بنابراین افرادی که به‌صورت عادتی مقدار زیاد شیرینی مصرف می‌کنند، روزانه مقدار قابل توجهی کالری اضافه دریافت خواهند کرد که خود زمینه ساز اضافه وزن و چاقی آنها خواهد شد. برای کاهش تمایل به این افراد توصیه می‌کنم که اولا وعده‌های غذایی و میان‌وعده‌های سالم را در برنامه خوراکی روزانه خود قرار دهند و غذای خود را به‌صورت منظم در طی روز مصرف نمایند و ثانیا، هنگامی که چند ساعت گرسنه مانده‌اند و یا هنگام ناشتا بودن، اولین انتخاب خوراک آنها شیرینی نباشد و شیرینی‌ها را به مقدار کم پس از صرف غذای اصلی مصرف نمایند».
ماندگاری شیرینی‌های تر و خشك
وی در مورد نگهداری شیرینی‌های تر و خشك گفت: «مسلما شیرینی‌های تر و خامه‌ای به‌دلیل ترکیبات لبنی به‌کار رفته در تهیه آنها، بسیار فسادپذیرتر از انواع خشک هستد و حتی احتمال آلودگی میکروبی و مسمومیت در آنها وجود دارد، بنابراین باید توجه داشت که این شیرینی‌ها فقط برای زمان محدودی (معمولا 5 -4 روز) در یخچال قابل نگهداری هستند. شیرینی‌های خشک را نیز بسته به ترکیبات موجود در آنها می‌توان در دمای خنک و به‌دور از گرمای محیط و شرایط بدون رطوبت محیط و نور نگهداری کرد. معمولا این نوع شیرینی‌ها را پس از تهیه، بیشتر از 15 -10 روز و در شرایط مناسب، نمی‌توان با کیفیت اولیه نگهداری کرد».
كیك‌ها و شیرینی‌های خانگی
دكتر وفا افزود: «با توجه به اینکه در تهیه شیرینی خانگی اطمینان کامل از مواد اولیه و روش تهیه وجود دارد، بنابراین شیرینی‌های خانگی به‌طور نسبی سالم‌تر از انواع تجاری هستند، اما این سلامت نسبی به معنای آزادی در مصرف آنها نیست و تعادل در مصرف کماکان بسیار اهمیت دارد. به بیان دیگر نمی‌توان گفت که مصرف شیرینی‌ها برای حفظ سلامت مفید است!!، اما مصرف متعادل آنها برای هر فرد با توجه به شرایط سلامت همان فرد مشکلی نخواهد داشت و می‌توان از مصرف آنها لذت برد».
نوشابه‌های بدون قند؛ آری یا خیر؟
وی همچنین در پاسخ به این سوال كه آیا مصرف نوشابه‌های بدون قند به‌جای نوشابه‌های معمولی مفید است، افزود: «این امر می‌تواند در کاهش برخی عوارض مرتبط با دریافت قند ساده نظیر افزایش قند خون موثر باشد، اما نباید فراموش کرد که مضرات نوشابه‌های گازدار معمولی تنها به قند ساده آنها محدود نمی‌شود و گاز دی‌اکسیدکربن موجود در این نوشابه‌ها و ترکیبات فسفاته افزوده شده به آنها نیز اثراتی زیانبار بر متابولیسم بدن و به‌ویژه استخوان‌ها دارند. از طرف دیگر نوع شیرین‌کننده مورد استفاده در نوشابه‌های بدون قند از اهمیت زیادی برخوردار است».
دیابتی‌ها و نوشابه‌های بدون قند
دكتر حضوری در ادامه بیان نمود: «مصرف نوشابه‌های بدون قند در مبتلایان به دیابت از افزایش قند خون که پس از مصرف این نوع فرآورده‌ها مشاهده می‌شود، جلوگیری می‌کند، اما این جمله بدان معنی نیست که یک فرد مبتلا به دیابت می‌تواند به هر اندازه و بدون محدودیت نوشابه‌های بدون قند یا به لفظ مصطلح در بین مردم نوشابه‌های رژیمی را مصرف کند. همان طور که ذکر شد اثرات زیانبار نوشابه به قند ساده موجود در آن محدود نمی‌شود. از طرف دیگر، بسیاری از شیرین کننده‌های مصنوعی مورد استفاده در این فرآورده‌ها دارای محدودیت مصرف روزانه می‌باشند و در مواردی که مصرف روزانه به بیش از این مقادیر مجاز برسد، احتمال بروز برخی عوارض افزایش می‌یابد».
دکتر محمد حضوری؛ استادیار دانشگاه علوم پزشکی قم نیز در مورد اینكه چه گروه‌ها یا افرادی اصلاً نباید از شیرینی‌جات مصرف نمایند، گفت: «مهم‌ترین بیمارانی که برای آنها محدودیت و یا منع مصرف کربوهیدرات‌ها توصیه می‌شود، مبتلایان به بیماری‌های گوارشی نظیر سندرم دامپینگ (عارضه‌ای که پس از برداشتن بخشی از معده با عمل جراحی به وجود می‌آید)، سندرم روده کوتاه (عارضه‌ای که پس از برداشتن بخشی از روده کوچک با عمل جراحی پدید می‌آید)، اختلالات جذب و ابتلای به اسهال اسموتیک می‌باشد. در این گروه بیماران مصرف شیرینی‌ها موجب بروز عوارض و علائمی می‌شود که اغلب با اختلال در جذب مواد مغذی مرتبط می‌باشد. همچنین در بیماران مبتلا به صرع که برای کنترل دفعات تشنج از رژیم‌های غذایی کتوژنیک پیروی می‌کنند، محدودیت شدید مصرف قندهای ساده و شیرینی‌ها قابل توصیه است.
علاوه بر این در برخی موارد توصیه می‌شود با توجه به اینکه شیرینی‌ها تنها تامین کننده انرژی بوده و فاقد دیگر مواد مغذی می‌باشند، مصرف آنها در برنامه غذایی محدود شود. از مهم‌ترین این موارد می‌توان به زنان باردار، کودکان در سنین رشد و ورزشکاران اشاره داشت.
همچنین از اثرات زیانبار دریافت مقادیر زیاد شیرینی‌ها و قندهای ساده بر متابولیسم گلوکز، چاقی، افزایش احتمال ابتلای فرد به دیابت و پوسیدگی دندانی نمی‌توان غفلت کرد».
فواید آدامس‌های بدون قند
این استادیار دانشگاه علوم پزشکی قم در خصوص آدامس‌های بدون قند گفت: «آدامس‌های بدون قند که در آنها قندهای غیر قابل تخمیر و یا شیرین‌کننده‌های مصنوعی مورد استفاده قرار گرفته است، به عنوان غذاهایی که در پوسیدگی دندانی نقش ندارند، شناخته می‌شوند. علاوه بر این از قند گزیلیتول که به عنوان شیرین‌کننده در برخی آدامس‌های بدون قند استفاده می‌شود، اثراتی ضدمیکروبی بر میکروارگانیسم‌های عامل پوسیدگی دندانی گزارش شده است».
راهكارهای كاهش مصرف شیرینی‌جات
دكتر حضوری در پایان راهکارهایی را به‌منظور کاهش مصرف شیرینی ارائه داد: «امروزه شیرین‌کننده‌های مصنوعی به شکل فرآورده‌هایی در دسترس مردم هستند که می‌توان از آنها برای تهیه شیرینی‌های خانگی استفاده کرد. علاوه بر این تلاش برای تغییر عادات غذایی را می‌توان از هر زمانی آغاز کرد. تلاش کنید تا اشتهای خود و میل به مصرف مواد غذایی شیرین را با مصرف میوه‌ها و سبزی‌های تازه کنترل کنید. همچنین در برخی افراد زمانی که گرسنگی فرد برای مدتی ادامه یافته و فرد از مصرف مواد غذایی خودداری می‌کند، تمایل افراطی به مصرف مواد غذایی شیرین در او شکل می‌گیرد. بر این اساس تلاش نمایید تا قبل از پیدایش این تمایل افراطی، اشتهای خود را با مصرف میوه، سبزی‌ها و میان‌وعده‌های مناسب کنترل کنید».
دكتر محمدحسین صالحی سورمقی؛ دكترای تخصصی فارماكوگنوزی و استاد دانشكده داروسازی دانشگاه تهران نیز در مورد كاهش تمایل مصرف شیرینی‌جات گفت: «گیاهی برای كاهش تمایل مصرف شیرینی معرفی و مورد تحقیق قرار نگرفته است، ولی فرآورده‌های طبیعی ایده‌آلی وجود دارند كه دارای خواص متعددی در جهت سلامت بدن می‌باشند كه می‌توان به خرما، عسل، مویز، كشمش و محصولات تهیه‌شده از مواد طبیعی از جمله شیره این گیاهان و انواع حلواها اشاره نمود».
