زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

فواید یك عنصر حیاتی در دورانهای مختلف زندگی

حافظه و هوش

 مطالعات بسیاری در جهان نشان داده‌اند كه كودكانی كه سابقه سوءتغذیه داشته‌‌اند، در مقایسه با آنهایی كه این مشكل را ندارند از تست‌های هوش، نمرات كمتری را كسب می‌كنند. "روی" ضروری‌ترین ماده غذایی برای رشد سیستم عصبی مركزی محسوب می‌شود:

1) آنزیم‌های وابسته به "روی" در رشد مغز دخالت دارند.

2) پروتئین‌های Zinc-Finger در ساختار مغزی و نوروترانسمیترها شركت می‌كنند.

3) نوروترانسمیترهای وابسته به "روی" به عملكرد حافظه در مغز مرتبط می‌شوند.

4) متالوتیونین-III پروتئینی است كه در روی نورون‌ها با روی باند می‌شود. مشكلاتی در تست حافظه و یادگیری در بچه‌های متولد شده از حیوانات با كمبود "روی" كشف شده است.

 دوران  بــــارداری

چگونگی تغذیه مادر، تعیین‌كننده مهم سلامت نوزاد پس از زایمان و در دوره نوزادی است. برنامه‌های غذایی بسیاری برای پیشگیری از كمبود آهن در دوره بارداری ترتیب داده شده است ولی در مورد عنصر روی كه برای بقای مادر و نوزاد بسیار حائز اهمیت است، اصلا برنامه‌ای در نظر گرفته نشده است. معمولا 82 درصد از زنان باردار در بسیاری از نقاط جهان به صورت عادی، جذب "روی" كمی داشته و به احتمال زیاد، از پیامدهای ناشی از كمبود این عنصر، سلامتشان در معرض خطر است. در این شك نیست كه میزان "روی" در سرم خون طی دوره بارداری كاهش می‌یابد و تاثیرات دیرهنگام آن، ماه‌ها بعد از تولد به صورت كاهش مصونیت بدن و اختلالاتی در ذهن و یادگیری بروز می‌كند. كمبود "روی" منجر به افزایش خطر مرگ و میر و بیماری‌زایی مادر و نوزاد (به ویژه تا یك ماهگی) می‌شود. میزان عنصر روی در خون زنان با نوزادان سالم و زایمان طبیعی، در دوره بارداری بیشتر از زنانی است كه زایمان‌های غیرطبیعی یا نوزادان غیرعادی داشته‌اند. دانشمندان دریافته‌اند كه غلظت عنصر روی سرم خون در زنان باردار به خصوص در هفته‌های 12 و 36 بارداری كاهش قابل ملاحظه‌ای دارد. زنانی كه مكمل 45 میلی‌گرمی روی را به صورت خوراكی، روزانه از روز اول بارداری تا زایمان استفاده می‌كنند افزایش قابل ملاحظه روی را در سرم خون خود دارند و نوزادانشان بیشترین وزن و كامل‌ترین دوره بارداری را نسبت به دیگر افراد دارا هستند. ثابت شده است كه كندی رشد داخل رحمی شدیدا به كاهش روی مادر وابسته است. ممكن است مكمل روی، برای زنانی كه در معرض خطر زایمان نوزادان زودرس هستند، مفید باشد.

پیامدهای ناشی از كمبود روی در مادر

سقط جنین خود به خود، نقص عضو مادرزادی، وزن كم در زمان تولد به علت نقصان در رشد داخل رحمی، زایمان دیر یا زودهنگام، طولانی شدن یا بی‌اثر بودن مرحله اول زایمان‌، طولانی شدن مرحله دوم زایمان، پارگی زودهنگام غشاها.

 دوران كــودكــی

 در شیرخوارانی كه وزن هنگام تولدشان پایین است (كمتر از 5/2 كیلوگرم) اختلال پاسخ‌های ایمنی و افزایش بروز عفونت مشخص گردیده است. در شیرخواران نارس تجویز مكمل روی موجب تشدید پاسخ‌های ایمنی و كاهش میزان عفونت گردید. كمبود روی در میان كودكان سبب ایجاد پیامدهای جدی برای سلامتی آنان نظیر به تاخیر افتادن رشد، افزایش بیماری‌های عفونی و اختلال در عملكرد شناختی (یادگیری) می‌گردد. چون "روی" نقش اصلی بر سیستم ایمنی و سلامتی دارد، كمبود آن در كودكان ممكن است یكی از علل ناشناخته كاهش اثر واكسن باشد.

  دوران شــیردهــی

میزان نیاز به این عنصر در طول این دوره بسیار زیاد است. تقریبا میزان جذب عنصر روی در طی شیردهی به دو برابر افزایش می‌یابد كه در پاسخ به تقاضا، برای تولید شیر صورت می‌گیرد. آغوز كه از لحاظ روی و پروتئین غنی است، كم‌كم با شیر جایگزین می‌شود. با ادامه شیردهی افزایش تدریجی در تولید شیر و كاهش در غلظت روی صورت می‌گیرد. نیاز محاسبه شده برای بقاء و دفع روی از طریق ادرار و عرق و برای جذب، در دختران تقریبا 10 درصد كمتر است. این كشف می‌تواند تفاوت‌های جنسی مشاهده شده را در رشد نوزادان و در پاسخ به مكمل‌های خوراكی روی نشان دهد. اگرچه شیر مادر به‌ندرت در شرایطی سبب دریافت ناكافی روی می‌شود، چندین گزارش متعدد از بچه‌هایی كه منحصرا از شیر مادر تغذیه می‌كنند وجود دارد كه شواهد آزمایشگاهی كمبود روی را به صورت بیماری‌هایی چون تغییرات پوستی، ریزش مو، ضعف رشد، تندخویی و اسهال در آنها نشان می‌دهد.

 عنصر روی و بــیــمـاری‌ها

طول مدت بیماری‌های اسهالی در كودكانی كه از مكمل روی استفاده می‌كردند 9 تا 23 درصد كم‌تر است و میزان بروز آن در این دسته از كودكان 8 تا 45 درصد كاهش می‌یابد. مصرف روزانه مكمل روی نشان می‌دهد كه عنصر روی، شیوع بیماری، دوره و شدت آن و اسهال‌های مزمن را 25-30 درصد كاهش می‌دهد و قادر است از بروز عفونت‌های تنفسی به میزان 45 درصد بكاهد. بیماران با التهاب روده‌ای مزمن هم، میزان روی خون كمی دارند و نسبت به روی خوراكی، واكنش متفاوتی نشان می‌دهند. در این موارد نیز مكمل روی در برطرف نمودن آسیب‌های جزئی مخاط روده نقش مفیدی دارد. روی در درمان اسهال شیگلوز موثر است.  اخیرا در شیوع كنترل شده‌ای در پاپوا در گینه نو نشان داده‌اند كه مكمل‌های روی می‌تواند بیماری مالاریا را هم بیش از 35 درصد كاهش دهد. قرص مكیدنی روی باعث كاهش دوره سرماخوردگی می‌شود. در بیماران مبتلا به ایدز، به صورت متوالی كمبود روی مشاهده شده و پیشرفت بیماری با كاهش غلظت روی و واكنش‌های فیتو هماگلوتیتین (PHA) همراه است. از سوی دیگر این مطلب كه غلظت زیاد روی در خون می‌‌تواند میكروب‌كش باشد، نیز صحیح است.

برای مثال، دفعات كم ابتلا به عفونت ادراری در مردان در مواردی به دلیل ویژگی میكروب‌كشی روی موجود در منی آنهاست. علاوه بر این اثر عنصر روی  بر سرماخوردگی معمولی ممكن است به دلیل افزایش غلظت این عنصر در مخاط بینی باشد كه ممكن است توازن ساختاری اتصال ویروس را تغییر دهد. كمبود روی به سلول‌های اپیدرم آسیب می‌رساند. در طول مدتی كه بدن با كمبود روی مواجه است، آسیب به پوشش‌های روده‌ای و نواحی ریوی نیز مشاهده می‌گردد.

  روی و سیــستم ایــمنی

تحقیقات انجام گرفته بر روی حیوان و انسان نشان می‌دهد كه كمبود روی از مقاومت بدن در برابر بیماری‌های عفونی می‌كاهد و آنها را نسبت به انواع گوناگون عوامل عفونت‌زا كه شامل ویروس لیستریا، سالمونلا كاندیدا، مایكو باكتریوم توبركولوزیس، اشرشیاكلی و... هستند آسیب‌پذیرتر می‌كند. در موش‌های دچار كمبود روی تعداد انگل‌ها سه برابر می‌شود. كمبود روی در حیوانات سبب مصونیت بیشتر كرم‌ها شده یا زمان دفع و خروج آنها از بدن را طولانی‌تر می‌كند. البته در دریافت مقادیر زیاد روی نیز مانند هر مكمل غذایی دیگر باید به طول مدت استفاده از آن توجه شود. باید در نظر داشت كه در مصرف زیاد روی اختلالات گوارشی، كاهش لیپوپروتئین با دانسیته بالا (HDL) و... گزارش شده است.

 اسیدآمینه

 روی رابطه نزدیك الكترونی با زنجیره‌های متعدد اسید آمینه دارد و قادر است با آنها، مخصوصا با اتم‌های سولفور و نیتروژن در اسیدهای آمینه سیستئین و هیستیدین فعل و انفعلات متعدد انجام دهد. عنصر روی یك آنتی‌اكسیدان است كه سلول‌ها را از آسیب دیدن در برابر اثرات بنیان‌های اكسیژنی در طول فعالیت سیستم ایمنی، محافظت می‌كند. نهایتا در اشخاصی كه از كمبود این عنصر رنج می‌برند، علائم آزمایشگاهی، كاهش ایمنی، آسیب‌های وارده به بویایی و چشایی، شروع شب‌كوری، آسیب مغزی (حافظه) و كاهش تولید اسپرم در مردان دیده می‌شود. كمبود شدید این عنصر از طریق كاهش شدید عملكرد سیستم ایمنی، عفونت‌های مكرر، بثورات پوستی كورك‌دار  اسهال، ریزش موی سر و آسیب‌های روانی مشخص می‌شود

 اشكال روی

پنج نمك روی وجود دارد كه به وسیله اداره دارو و غذای آمریكا (FDA) بی‌خطر و سالم شناخته شده‌اند كه شامل سولفات روی، كلرید روی، گلوكونات روی، اكسید روی و استات روی هستند. اگرچه هیچ كدام از تركیبات روی كه به وسیله FDA سالم شناخته شده‌اند برای اضافه شدن به غذا به طور مستقیم تایید نمی‌شوند، با این وجود همه نمك‌های روی استفاده شده به صورت چشمگیری از سال 1970 افزایش یافته و تركیباتی كه مورد استفاده قرار می‌گیرند، سولفات روی و اكسید روی هستند. مهم‌ترین مضرات و كاستی‌های نمك‌های روی، مزه غیرقابل قبول آنها و در نتیجه تهوع و سوءهاضمه است. قابلیت انحلال آنها بسیار مهم است و شدیدا به میزان جذب آنها مرتبط می‌شود.

سه شیوه رایج برای رفع كمبود مواد مغذی وجود دارد:

 مكمل غذایی

 غنی‌سازی مواد غذایی

 تعدیل و دگرگونی مواد غذایی

 مكمل غذایی برای جوامعی مناسب است كه وضعیت كمبود روی، طی مدت كوتاهی بهبود یابد و نیاز به این عنصر از طریق مواد غذایی عادی تامین نشود. مقدار عادی توصیه شده برای كودكان زیر 5 سال، 5 میلی‌گرم در روز، كودكان بالای 5 سال، 10 میلی‌گرم در روز، زنان باردار 20-25 میلی‌گرم در روز، برای كودكان با سوءتغذیه انرژی – پروتئین و اسهال مزمن 4 میلی‌گرم به ازای كیلوگرم وزن بدن می‌باشد. شكل روی در میزان اثر یك مكمل حائز اهمیت است. غلظت اندك روی در خون در افرادی كه سولفات روی مصرف می‌كنند بیشتر از افرادی است كه اكسید روی استفاده می‌كنند. این كشف مهمی است چون هنگامی كه برنامه غنی‌سازی مواد غذایی را مورد توجه و بررسی قرار می‌دهیم باید میزان دسترسی زیستی به روی را نیز در آن مورد توجه قرار دهیم.