نمایه گلیسمی واژه‌ای است كه در رابطه با غذاها مطرح می‌گردد و عبارت است از خوردن مقدار معینی (100 گرم) از هر ماده غذایی (برای مثال انواع حبوبات، انواع میوه‌ها، انواع نان‌ها و...) و سپس اندازه‌گیری میزان قندخون و مقایسه این عدد با میزان افزایش قندخون بعد از دریافت 100 گرم گلوكز یا نان سفید (غذای مرجع). این نمایه به صورت درصد بیان می‌شود. غذاها بر مبنای نمایه گلیسمی به سه دسته غذاهای با نمایه گلیسمی بالا، متوسط و پایین تقسیم می‌گردند.
همواره در افراد مبتلا به بیماری دیابت، انتخاب غذاهای كم قند از اولویت برخوردار بوده است، در حالی كه دیگر افراد از انواع مواد غذایی حاوی قند (كه به صورت پنهان یا آشكار در غذاها موجود است) به مقدار دلخواه استفاده می‌كنند. مطالعات نشان می‌دهند استفاده فراوان و بیش از حد از مواد غذایی كه قند بیشتری دارند، باعث افزایش نوعی استرس التهابی برای بدن می‌شود و در درازمدت می‌تواند در بروز بیماری‌های مزمن مثل پرفشاری خون، دیابت، افزایش چربی‌های خون و حتی چاقی در ناحیه شكم موثر باشد. قند موجود در مواد غذایی به دو نوع عمده تقسیم می‌گردد كه شامل ساده و پیچیده می‌باشد. از مواد غذایی حاوی قند ساده می‌توان به عسل، شیره میوه‌ها (انگور، خرما و...) و یا غذاهایی كه با شكر تهیه می‌شوند (مثل انواع نوشابه یا انواع شیرینی‌ها و بیسكویت‌ها) و از مواد غذایی حاوی قند پیچیده می‌توان به انواع میوه‌ها، خشكبار و یا برخی مواد غذایی حاوی نشاسته (مثل سیب‌زمینی، حبوبات، ماكارونی، رشته‌ها، انواع نان‌ها و...) اشاره نمود. باید توجه داشت كه افزایش بیش از حد نیاز در مصرف قندهای پیچیده نیز قابلیت افزایش قندخون را دارد و می‌تواند منجر به التهاب شده و در بروز بیماری‌های ذكر شده در بالا موثر باشد. مواد حاوی قندهای پیچیده و نشاسته‌ای به علت دارا بودن ویتامین‌ها و مواد معدنی در ارتقاء سلامتی موثر می‌باشند، به همین دلیل باید به میزان مناسب هر فرد دریافت گردند. در ضمن باید در نحوه تهیه و مصرف این مواد غذایی دقت نمود تا سبب افزایش نامناسب قندخون نگردند.
عوامل متعددی بر روی پاسخ‌های گلیسمی موادغذایی موثرند؛ این عوامل شامل «مقدار گرم كربوهیدرات، نوع قند (گلوكز، فروكتوز، ساكاروز، لاكتوز و...)، ماهیت نشاسته (آمیلوز، آمیلوپكتین و نشاسته مقاوم)، نوع و مدت زمان پخت غذا، فرآیندهای انجام شده بر روی غذا، اندازه ذرات غذا، شكل غذا و همچنین غلظت قندخون ناشتا و شدت عدم تحمل گلوكز» می‌باشد. طبق یك قاعده كلی، افزایش زمان پخت، له كردن و كوبیدن، جوشاندن و سپس دم كردن و آبگیری مواد غذایی سبب افزایش دسترسی به قند موجود در غذاها می‌شود. برای مثال سیب‌زمینی جزء موادی است كه بسیاری از افراد به صورت روزمره از آن استفاده می‌كنند و اگر در آب به صورت كامل پخته و سپس پوره یا له شود، بسیار بیشتر از مواقعی كه با روش‌های دیگر پخت آماده می‌گردد، قند خواهد داشت. روش معمول پخت ماكارونی در كشور ما، جوشاندن و سپس قرار دادن بر روی حرارت برای دم كشیدن است كه به این ترتیب نشاسته موجود در آن فرصت بیشتری برای افزایش قندهای ساده خود خواهد داشت. نوشابه‌ها، شربت‌ها و به درجات كمتر آبمیوه‌ها، به دلیل مایع بودن و نیز از دست دادن بافت سخت گیاهی (فیبر) در دستگاه آبمیوه‌گیری، قند بسیار بالاتری در مقایسه با میوه‌های تازه یا خشك شده خواهند داشت كه منجر به سرعت بیشتر جذب این قندها و افزایش قند خون خواهند شد. مقدار نمایه گلیسمی میوه‌ها نیز با یكدیگر متفاوت می‌باشد؛ برای مثال، خربزه و انگور شیرین از نمایه گلیسمی بالایی برخوردارند و در مقابل گیلاس، دارای نمایه گلیسمی پایین‌تری می‌باشد. استفاده از مواد غذایی به شكلی كه نیاز بیشتری به جویدن داشته باشند (سیب تازه با پوست را با شكل رنده شده آن مقایسه كنید) و همچنین مصرف حبوبات (به عنوان گروهی از مواد غذایی با وجود حضور مقادیر قابل توجه نشاسته در كنار فیبر) قند زیادی تولید نمی‌كند. مصرف این نوع غذاها در كنار غذاهای نشاسته‌ای می‌تواند راهكارهای مناسبی برای كاهش بار قندی در داخل بدن باشد.
بار گلیسمی (glycemic load)، مفهوم جدیدتری از نمایه گلیسمی است و در واقع آمیخته‌ای از مقدار گرم كربوهیدرات موجود در هر واحد مصرفی مواد غذایی با نمایه گلیسمی مشخص می‌باشد.
تحقیقات اخیر نشان می‌دهند كه بار گلیسمی در كنترل قندخون، از اهمیت بیشتری نسبت به نمایه گلیسمی برخوردار است كه محققان این یافته را به مفهوم كمیت و كیفیت كربوهیدرات دریافتی كه در بار گلیسمی در نظر گرفته شده است، نسبت می‌دهند، بنابراین گام نخست در برنامه غذایی، مقدار كل گرم كربوهیدرات دریافتی و سپس در نظر گرفتن منبع كربوهیدرات دریافتی در رژیم غذایی است كه افراد به ویژه مبتلایان به دیابت به عنوان بخش اصلی وعده‌ها و میان وعده‌های غذایی خود انتخاب می‌كنند. یك واحد كربوهیدرات، اساس محاسبه كربوهیدرات رژیم غذایی است كه به موجب آن هر سهم غذای كربوهیدراتی صرف‌نظر از منبع آن، حاوی 15 گرم كربوهیدرات می‌باشد.
نان‌ها و مواد نشاسته‌ای، سبزی‌ها، میوه‌ها ولبنیات به عنوان غذاهای كربوهیدراتی شناخته شده‌اند، ولی گوشت‌ها و چربی‌ها از این قاعده مستثنی هستند. در نظر گرفتن كمیت و كیفیت كربوهیدرات مصرفی در الگوی غذایی برای تمام افراد به ویژه افراد دیابتی و در معرض خطر دیابت، مستلزم مشاوره با كارشناسان مجرب تغذیه است.
