سمیرا ربیعی؛ کارشناس ارشد علوم تغذیه، فارغ‌التحصیل دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی شهید بهشتی
بر اساس آمارهای موجود، شیوع چاقی در سراسر جهان، به خصوص در آمریکا رو به افزایش است. علل این اپیدمی، به‌طور کامل به‌وسیله تغییر فاکتورهای سبک زندگی نظیر رژیم غذایی و کاهش فعالیت بدنی، قابل توجیه نیست. اخیراً پیشنهاد شده است که میزان خواب کوتاه‌تر، می‌تواند یکی از دلایل احتمالی در این زمینه باشد. در سال‌های اخیر، اختلالات خواب در جوامع مدرن، به یک مشکل عمده برای کودکان و بزرگسالان تبدیل شده است.
در 3 تا 4 دهه اخیر، کاهش میانگین مدت خواب در آمریکا، همزمان با افزایش شیوع چاقی مشاهده شده است. به طور مثال، نتایج یک مطالعه که ارتباط میزان خواب با چاقی را درکودکان 8 تا 11 ساله بررسی کرده است، حاکی از آن است که کاهش طول مدت خواب، به طور معنی داری خطر چاقی را افزایش می‌دهد؛ به‌طوری که به ازای هر یکساعت کاهش مدت خواب، خطر چاقی41 درصد افزایش می‌یابد، البته این رابطه، تنها در پسران مورد بررسی مشاهده شد و در دختران چنین نتیجه‌ای یافت نشد.
یافته‌های تحقیق مشابه دیگری که در ترکیه بر روی کودکان 6 تا 17 ساله انجام گرفته است نیز نشان می‌دهد که به موازات افزایش مدت خواب، BMI (نمایه توده بدنی) در دختران کاهش می‌یابد. همچنین اندازه دور کمر، دور بازو و BMI در پسرانی که 8 ساعت و یا کمتر می‌خوابند، در مقایسه با کودکانی که 10 ساعت یا بیشتر می‌خوابند، به‌طور معنی‌داری بالاتر است.
در این مطالعه، خطر چاقی در پسرانی که 8 ساعت و یا کمتر می‌خوابیدند، 2/06 برابر آنهایی بود که 10 ساعت یا بیشتر می‌خوابیدند. محققان بر اساس نتایج این مطالعه اظهار می‌دارند که در صورتی که مدت خواب، بزرگ‌تر و یا مساوی 10 ساعت باشد، می‌توان آن را به‌عنوان یک استراتژی در جهت ممانعت از چاقی در نظر گرفت.
کم‌خوابی، تعادل انرژی را تحت تأثیر قرار مي‌دهد و منجر به کسب وزن از طریق 3 مسیر مشخص می‌شود که عبارتند از: تنظیم افزایشی اشتها، اختصاص زمان بیشتر برای خوردن و کاهش انرژی مصرفی.
کسب وزن می‌تواند به نوبه خود منجر به ایجاد مقاومت نسبت به انسولین شود که این امر، عملکرد آدیپوسیت‌ها (سلول‌های چربی) را افزایش می‌دهد اثرات مضر کم‌خوابی روی تنظیم اشتها، احتمالاً ناشی از افزایش فعالیت بیان عصبی پپتیدهای تحریک‌کننده اشتها است. محدودیت خواب، در ارتباط با بی‌نظمی کنترل نورواندوکرین اشتها، کاهش فاکتور مسؤول سیری (لپتین) و افزایش هورمون القاکننده گرسنگی (گرلین) است.
بر اساس شواهد موجود، خواب ناکافی ممکن است یکی از فاکتورهای مؤثر در افزایش شیوع چاقی کودکان و در نتیجه، چاقی بزرگسالان و بروز بیماری‌های مزمن در آنان باشد. مطالعات اپیدمیولوژیکی آینده‌نگر انجام شده بر روی کودکان و بزرگسالان، نقش علیتی محدودیت خواب را در افزایش خطر دیابت تأیید می‌کنند.
بر اساس نتایج یک مطالعه، پس از یک شب کم‌خوابی، در صبح روز بعد، تولید سیتوکین‌های پیش التهابی (اینترلوکین- 6 و TNF- α)، هم در مردان و هم در زنان، افزایش بارزی را نشان می‌دهد، بنابراین از دیگر عوارض کم خوابی، می‌توان به بروز مشکلاتی نظیر بیماری‌های التهابی و اختلالات مرتبط، مانند بیماری‌های قلبی- عروقی و آرتریت اشاره نمود.
در پایان، نظر به شیوع گسترده چاقی و با توجه به این نکته که اثر درازمدت میزان خواب بر روی وزن بدن، ممکن است در کودکان بیش از بزرگسالان باشد و نیز با در نظر گرفتن عوارض بالقوه کم‌خوابی بر روی سلامتی، می‌توان اظهار داشت که تلاش برای آموزش عمومی در این زمینه، باید از مراحل اولیه زندگی شروع شود. با این حال، پیش از آنکه بتوان افزایش میزان خواب را به عنوان یک توصیه عمومی در جهت پیشگیری از بروز چاقی مطرح نمود، انجام مطالعات بیشتر در این رابطه ضروری به نظر می‌رسد.
