زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر مینا عبدالهی؛ متخصص تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران

بیماری کبد چرب غیر الکلی یک مشکل جدی و در حال رشد می‌‌باشد که با طیفی از اختلالات کبدی از تجمع چربی در کبد گرفته تا ایجاد بافت فیبروزه درکبد و سیروز همراه است.

این بیماری شامل تجمع قطرات چربی در سلول‌‌های کبدی می‌‌باشد و می‌‌تواند منجر به فیبروز، سیروز و حتی سرطان کبد هم بشود.

دلایل مختلفی ممکن است در ایجاد آن نقش داشته باشند از جمله مصرف داروها، اختلالات متابولیكی مادرزادی و بیماری‌‌های مزمن مانند دیابت، چاقی و سوء تغذیه ایجاد می‌شود.

بیماری کبد چرب غیر الکلی بطور رایج با چاقی، دیابت نوع 2، چربی خون و سندروم متابولیک در ارتباط است.

بیماری کبد چرب غیر الکلی در ابتدا با تجمع ساده چربی در کبد مشخص می‌‌گردد.

سپس پیشرفته و با آسیب سلول‌‌های کبدی با یا بدون بافت فیبروزی در کبد همراه می‌‌گردد که می‌‌تواند به بیماری مزمن کبدی و سیروز بیانجامد.

میزان پیشرفت به سمت سیروز بسته به سن، و وجود چاقی و دیابت نوع 2 متغیر می‌‌باشد.

سیروز کبدی فرایندی است که بتدریج سلول‌‌های کبدی با بافت فیبروزی جایگزین شده و کبد عملکرد خود را از دست می‌‌دهد.

بیماری کبد چرب غیر الکلی معمولا تا مراحل پیشرفته بیماری هیچ علائم مشخصی ندارد و کسانی که در معرض خطر هستند معمولا در غربالگری‌‌ها تشخیص داده می‌‌شوند و یا در تشخیص سایر مشکلات بطور اتفاقی تشخیص داده می‌‌شوند.

علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد: خستگی، ضعف عضلانی، احساس کمبود انرژی بدون دلیل موجه، درد در ناحیه ی بالا و راست شکمی، کاهش وزن، کاهش اشتها و تهوع. به‌تدریج کبد بزرگ بزرگ شده و در معاینه نیز تشخیص داده می‌‌شود.

علیرغم فاکتورهای خطری که ذکر شد دیده شده است که چاقی مادر در دوران بارداری و تغذیه ای که مادر در دوران بارداری مصرف می‌‌کند سلامت کبد جنین را در دوران زندگی آینده ی او تعیین می‌‌کند.

چرا که منجر به تغییر در بیان ژن‌های جنین و تغییرات مورفولوژیک در وی می‌گردد. افزایش دریافت چربی یا بعبارت دیگر رژیم نامناسب در دوران بارداری منجر به ایجاد تغییراتی در کبد جنین می‌‌گردد که تا دوران بزرگسالی همانطور باقی می‌‌ماند. این تغییرات حتی اگر فرزندان رژیم کم چرب هم مصرف کنند ممکن است باقی بماند.

در این راستا دیده شده است که سطوح اسیدهای صفراوی و ژن‌‌های درگیر در مسیر تنظیمی تغییر می‌‌کنند و ترشح نرمال اسیدهای صفراوی و سایر عملکردهای کبدی دچار اختلال می‌‌گردد.

فرزندان متولد شده از مادران چاق و دچار اضافه وزن همانند مادران خود در معرض ابتلا به فیبروز و اختلالات کبدی بوده و در کل می‌‌توان گفت وضعیت مادر و وزن و تغذیه ی او در دوران بارداری می‌‌تواند پیشرفت اختلالات جدی و یا سلامتی فرزندان در آینده را مشخص کند.

بطور کلی وضعیت و شرایط مادر از جمله چاقی مادر و بیماری‌‌های مربوطه به آن از جمله دیابت، پرفشاری خون، بیماری‌های قلبی عروقی و... با کبد چرب الکلی در ارتباط بوده و می‌‌تواند در این مرحله جهت پیشگیری از ایجاد بیماری در آینده کنترل گردد.

تغذیه درمانی در کبد چرب غیرالکلی

كاهش وزن: کاهش وزن 5-3 درصد می‌‌تواند بیماری را بهبود ببخشد، ولی برای بهبود التهاب به حداکثر 10 درصد کاهش وزن نیاز می‌‌باشد.

کاهش وزن درمان اصلی مورد نیاز جهت کاهش خطر کبد چرب غیر الکلی می‌‌باشد. یک رژیم سالم یکی از بهترین راه‌های درمانی است.

در این راستا نکات زیر را به یاد داشته باشید:

دستیابی به وزن مناسب: چاقی و افزایش وزن با افزایش فاکتورهای خطری نظیر دیابت، بیماری‌‌های قلبی عروقی، فشار خون و برخی سرطان‌ها در ارتباط است.

همچنین چاقی با رسوب چربی در کبد، کبد چرب، اختلالات کبدی و هپاتیت در ارتباط می‌‌باشد.

با کاهش وزن می‌‌توان این وضعیت را برعکس نمود. البته کاهش وزن خیلی سریع بهیچ عنوان توصیه نمی شود بلکه بایستی اصولی و تدریجی زیر نظر یک متصص تغذیه صورت بگیرد.

الگوی غذایی متعادل: خوردن منظم وعده‌‌های غذایی حداقل 3 وعده در روز و 3 میان وعده  یکی از راه‌هایی است که می‌‌تواند به حفظ سطح ثابت انرژی کمک کند و در افراد مبتلا به هپاتیت که دارو مصرف می‌‌کنند، از تهوع و استفراغ که یکی از عوارض داروها است پیشگیری می‌‌کند.

مصرف غذاهای متنوع: منظور از مصرف غذاهای متنوع این نیست که شما مجازیر همه نوع ماده غذایی استفاده کنید خصوصا مواد گیاهی در دوران بارداری. منظور مصرف غذاهای متنوعی از تمامی گروه غذایی یعنی نان و غلات کامل، میوه و سبزیجات، لبنیات و گوشت‌‌ها نطیر ماهی، سویا، مغزها و تخم مرغ می‌‌باشد.

مصرف غلات کامل: این گروه از ترکیبات غذایی سرشار از ویتامین‌‌های گروه B و مواد معدنی هستند. سعی کنید حداقل 50 درصد از غلاتی که استفاده می‌‌کنید غلات کامل باشد یعنی از آرد سبوس دار شده باشد.

غلات مقادیر زیادی از فیبر، روی، ویتامین B6 و منیزیوم مورد نیاز بدن را تامین می‌‌کنند.

مصرف میوه و سبزیجات تازه: میوه و سبزیجات علاوه بر آنکه مقادیر کافی ویتامین‌‌هایی نظیر ویتامین c را تامین می‌‌کنند در تامین آب و فیبر نیز نقضش عمده‌ای دارند.

همچنین برخی آنتی اکسیدان هستند که سلول‌‌ها را در برابر آسیب‌‌ها محافظت می‌‌کنند.

اجتناب از مصرف شکر، نمک و چربی: چربی‌‌هایی که بایستی از مصرف آنها اجتناب کرد عبارتند از: گوشت قرمز، لبنیات پرچرب و کره و یا چربی‌‌های ترانس در غذاهای سرخ کرده، فست فودها، و غذاهای فرآوری شده سوسیس و کالباس و... یافت می‌‌شوند.

نمک مصرفی خود را کاهش دهید. بیشتر نمک مصرفی در غذاهایی نظیر غذاهای فرآوری شده، کراکرها، چیپس و کنسروها وجود دارند.

غذاهای حاوی شکر محتوی چربی بالایی نیز دارند ماتند شکلات‌‌ها. سعی کنید مصرف آنها را به حداقل برسانید.

مصرف مایعات کافی: توصیه بر مصرف 12-8 لیوان آب در روز می‌‌باشد. شیر، آب میوه، چای خصوصا چای سبز، سوپ و.. نیز مایعات محسوب می‌‌شوند.

در موارد تب و تهوع/ استفراغ یا اسهال مایعات بیشتری مورد نیاز است.

اجتناب از مصرف الکل: خوردن مقادیر زیاد و طولانی مدت می‌‌تواند منجر به سیروز کبدی، بیماری‌‌های پیشرفته کبدی و سرطان کبد شود. خطر این بیماری‌‌ها در افراد مبتلا به هپاتیت بیشتر می‌‌باشد.

مکمل ویتامین E: بعنوان خط اول درمان در بیماران بدون دیابت در نظر گرفته شده است و همچنین مطالعات جدید پیشنهاد می‌‌کنند نوشیدن قهوه دارای اثرات محافظتی می‌‌باشد.

علاوه بر رژیم متعادل و سالم، فعالیت فیزیکی منظم نیز در این زمینه بسیر کمک کننده خواهد بود که علاوه بر کاهش وزن خطر ابتلا به سایر بیماری‌‌های مزمن از جمله دیابت و سکته قلبی را کاهش می‌‌دهد.

توصیه‌های زیر را به یاد داشته باشید:

فعالیت فیزیکی: ورزش در افراد مبتلا به بیماری کبدی علاوه بر اینکه به کاهش وزن و حفظ وزن ایده‌آل کمک می‌‌کند بلکه باعث بهبود و تنظیم اشتها و برعکس نمودن اثرات جانبی داروهای مورد استفاده نیز می‌‌شود.

سعی کنید حداقل 10 دقیقه ورزش در روز داشته باشید و به تدریج به 30 الی 60 دقیقه در روز برسانید. پیاده روی و شنا توصیه می‌‌شوند.

در حال حاضر درمان دارویی و قطعی برای کبد چرب غیر الکلی وجود نداشته و تغییر شیوه زندگی نظیر رژیم متعادل و فعالیت فیزیکی در حال حاضر تنها راه درمان می‌‌باشد.

نکته: اخیرا با افزایش شیوع بیماری‌‌های کبدی برخی مکمل‌‌های گیاهی مورد توجه قرار گرفته‌اند ولیکن بیشتر این ترکیبات دارای اثرا سمی بر کبد بوده و بجای بهبود معمولا باعث پیشرفت بیماری می‌شوند.

مسمومیت کبدی یکی از بزرگترین نگرانی‌‌های مرتبط با مصرف مکمل‌‌های گیاهی و رژیمی است.

برخی از مکمل‌‌های گیاهی اثرات سودمندی بر بیماری‌‌های کبدی نشان داده‌اند بعنوان مثال خار مریم (Milk thistle) به نظر می‌‌رسد بیش از سایر مکمل‌‌ها شناخته شده و باعث کاهش سمیت كبدی می‌شود که می‌‌تواند تحت نظر پزشک مورد استفاده قرار گیرد.