زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر آزیتا حکمت دوست؛ متخصص تغذیه

زینب مختاری، دانشجوی دکترای تغذیه و رژیم درمانی

عمل جراحی باریاتریک چیست؟

چاقی وضعیتی است که در آن وزن از مقادیر استاندارد برای قد فراتر می رود و انباشتگی چربی در بخشهایی از بدن بیش از حد متعارف می­شود. رایج­ ترین روش مورد استفاده برای سنجش چاقی، نمایه توده بدنی (BMI) است. سازمان جهانی بهداشت، BMI بیشتر یا مساوی 25 را اضافه وزن و BMI  بیشتر یا مساوی 30 را به عنوان چاقی تعریف می­کند. چاقی درجه 1 برابر با BMI 30 تا 35، چاقی درجه 2 برابر با BMI 35 تا 40 و چاقی درجه 3 برابر با BMI بیشتر یا مساوی 40 تعریف می­ شود. چاقی درجه 2 و درجه 3 به عنوان چاقی مفرط شناخته شده است.

چاقی به ویژه چاقی مفرط منجر به افزایش بروز عوارض بی­شماری از جمله دیابت نوع 2، بیماریهای قلبی-عروقی، انواع سرطان­ها، دردهای مزمن کمر و کاهش امید به زندگی می­گردد. كاهش وزن و حفظ آن برای طولانی مدت در افراد مبتلا به چاقی مفرط بسیار دشوار است.

جراحی باریاتریک یک گزینه درمانی برای افراد مبتلا به چاقی مفرط است که موفق به کاهش وزن از سایر روش­ها نظیر رژیم های کاهش وزن، افزایش فعالیت بدنی و درمان­های دارویی نشده­اند و یا نتوانسته­اند وزن کاهش یافته خود را حفظ کنند. همچنین، روش جراحی باریاتریک برای بیماران چاقی که مبتلا به مشکلات جدی سلامتی مرتبط با چاقی نظیر دیابت نوع 2 و یا آپنه انسدادی هستند نیز یک گزینه درمانی محسوب می­شود.

جراحی باریاتریک به عمل­های جراحی گفته می­شود که در آن تغییراتی در دستگاه گوارش فرد ایجاد می­شود و در نتیجه آن، کاهش وزن برای فرد تسهیل می­گردد. این نوع جراحی با کاهش وزن سبب بهبود در بسیاری از بیماری­های همراه با چاقی از جمله دیابت نوع 2، بیماریهای قلبی­­-عروقی، آپنه آ درخواب، کبد چرب، تکرر ادرار و درد زانوها و لگن می­شود. علاوه بر آن، بیمار پس از جراحی توانایی فعالیت بدنی بیشتری را پیدا می­کند. کیفیت زندگی، تصویر فرد از بدنش و اعتماد به نفس فرد نیز پس از جراحی افزایش می­یابد.

عمل جراحی باریاتریک برای چه افرادی مناسب است؟

با وجودی که روش جراحی برای رسیدن به یک وزن مناسب و حفظ آن یک روش وسوسه­ انگیز است ولی نمی­تواند برای همه افراد انتخاب مناسبی باشد.

معیارهای اولیه برای انجام عمل جراحی باریاتریک شامل:

• BMI بيشتر يا مساوي (kg/m2) 40 و یا BMI بيشتر يا مساوي (kg/m2) 35 همراه با بيماري­هاي زمينه­اي نظیر دیابت، آپنه آ شدید در خواب، فشار خون بالا
• فرد قبلاَ اقدامات کاهش­دهنده وزن شامل رژيم­ درماني، ورزش، رفتاردرمانی و دارودرمانی را امتحان كرده باشد ولي موفقيت محسوسي در جهت كاهش وزن نداشته باشد و يا فرد نتوانسته باشد وزن کاهش یافته خود را حفظ کند.
• فرد لازم است، بيش از 5 سال سابقه ابتلا به چاقي مفرط داشته باشد.

چناچه فرد معیارهای اولیه برای جراحی را داشته باشد در قدم بعدی تحت ارزیابی یک تیم مراقبتی قرار می­گیرد. تیم مراقبتی معمولا از پزشک، رژیم­درمان، روان­شناس و پزشک جراح تشکیل می شود. تیم مراقبتی فرد را از لحاظ وضعیت تغذیه، تاریخچه وزن، وضعیت سلامت جسمی و روانی مورد ارزیابی قرار می­دهند. سپس، تشخیص می­­دهند که آیا روش جراحی باریاتریک برای فرد گزینه مناسبی می­باشد و اگر هست، کدامیک از روش­های جراحی باریاتریک احتمال بیشترین موفقیت و کمترین عوارض را برای فرد به ارمغان خواهد آورد.

برخی از مشکلات روانی شامل پرخوری عصبی، اعتیاد، افسردگی و اضطراب بهتر است که پیش از جراحی درمان شود. موفقیت عمل جراحی در این گونه افراد کمتر از سایرین می­باشد. اگر چه امروزه برای جراحی باریاتریک محدودیت سنی وجود ندارد ولی احتمال بروز عوارض پس از جراحی در سن­های بیشتر از 60 سال و کمتر از 18 سال بیشتر از سایر سنین می­باشد.

از نظر علم پزشکی، عمل­‌های جراحی جهت کاهش وزن در دسته عمل­های جراحی بزرگ قرار می گیرند و مانند سایر عمل­های بزرگ دارای خطرات بالقوه می باشند. عوارض کوتاه مدت و بلند مدت جراحی باریاتریک بر اساس نوع روش جراحی متفاوت است ولی به طور کلی شامل موارد زیر است:

عوارض کوتاه مدت: خونریزی، عفونت، نشت از بخشهایی از معده یا روده که دستکاری شده­اند، لخته خون در پاها که ممکن است به سمت ریه یا قلب حرکت کند، مشکلات تنفسی و در مواردی نادر مرگ و میر

عوارض طولانی مدت: سندرم دامپینگ که سبب اسهال، تهوع، استفراغ و نفخ می گردد، سنگ­های صفراوی، افت قند خون (هیپوگلیسمی)، زخم­های گوارشی، حالت تهوع، عدم تحمل غذایی، سوء تغذیه، کم خونی، انسداد گوارشی و فتق

قبل از انجام عمل، فرد بایستی انگیزه و توانایی کافی برای تغییر همیشگی در سبک زندگی خود شامل رعایت رژیم غذایی متعادل و سالم و فعالیت بدنی روزانه بیشتر را داشته باشد. علاوه بر آن فرد باید بداند که لازم است در یک دوره طولانی مدت پس از عمل، جهت بررسی وضعیت سلامت جسمی و روانی خود در زمان­های خاصی به مرکز درمانی مراجعه کند.

عمل جراحی باریاتریک به چه روش­هایی انجام می شود؟

جراحی­‌های کاهش وزن را می­‌توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:

• اعمال جراحی محدود کننده حجم معده: روش­های جراحی که با ایجاد تغییرات در معده سبب کاهش حجم معده می­گردند. در این روش جراحی فرد در هر بار غذا خوردن احساس سیری زودتری نسبت به قبل دارد و حجم معده سریع­تر پر می­شود. روش کوچک کردن معده با حلقه تنظیم شونده به روش لاپاروسکوپی روش گاستروکتومی اسلیو ، تا کردن معده ، بالون معده  از جمله این روش­ها هستند.

2) اعمال جراحی کاهش دهنده جذب غذا: در این روش جراحی، تغییراتی در روده کوچک صورت گرفته که باعث می­گردد بدن فرد، کالری و مواد مغذی کمتری از مواد غذایی و نوشیدنی­ها جذب کند. این گروه شامل روش جراحی تغییر مسیر صفرا و پانکراس و تغییر مسیر صفرا و پانکراس با جابجایی اثنی عشر  می­باشد.

3) اعمال جراحی ترکیبی که از دو حالت فوق باهم استفاده می­شود. روش بای­پس معده در این گروه قرار می­گیرد.

در ایران سه روش جراحی چاقی شامل روش حلقه ­گذاری قابل تنظیم معده، روش گاستروکتومی اسلیو و روش بای­پس معده بیشتر از سایر روش­ها رایج بوده و روش­های جراحی تغییر مسیر صفرا و پانکراس و تغییر مسیر صفرا و پانکراس با جابجایی اثنی عشر کمتر رایج می­باشد.

روش حلقه ­گذاری قابل تنظیم معده به روش لاپاروسکوپی

در این روش جراحی یک حلقه (باند) سیلیکونی قابل تنظیم دور قسمت ابتدایی معده قرار داده می­شود. با قرار دادن این حلقه در دور قسمت بالایی معده ، معده به دو قسمت تقسیم شده و در قسمت فوقانی کیسه مانند می­گردد. از آنجایی که قسمت فوقانی معده ظرفیت کمی دارد ، سریع پر شده و در نتیجه مغز احساس سیری زودرس می­نماید. همچنین، باند سیلیکونی باعث می­شود قسمت بالای معده از طریق یک مسیر عبور باریک به قسمت پایین­تر ارتباط داشته باشد. بنابراین، سبب حرکت آهسته مواد غذایی در طول لوله گوارش می­گردد.

حلقه ذكر شده از طريق يك لوله به ناحيه ­ای در زير پوست وصل مي­شود. پزشک جراح در جلسات بعد از عمل مقداری محلول به داخل حلقه از طریق پوست شکم تزریق می­کند که این امر سبب تنگ شدن حلقه و در نتیجه کوچک­تر شدن حجم معده می­شود و به این نحو مقدار غذای دریافتی فرد تنظیم می­گردد.

تزریق به داخل حلقه بر اساس وضعیت بیمار انجام می­شود. این روش جراحی عمدتاَ برای افرادی که دارای BMI بین 35 تا 40 باشند، یا بيماران با BMI بين 30 تا 35 كه به يكي از عوارض چاقي مبتلا شده باشند، همچنین برای افرادی که شیرینی­ خور نیستند و عادت به خوردن غذاهای حجیم با کالری پایین دارند پیشنهاد می­‌شود. این روش در مقایسه با روش­های اسلیو و بای­پس معده دارای عوارض جانبی کمتری بوده و نسبت به آنها کمتر تهاجمی می­باشد.

زمان كوتاه عمل، زمان كوتاه بستري، دوره بهبودي سريع و قابل تنظیم بودن حلقه پس از جراحی از جمله مزایای این روش محسوب می­شود. استفراغ و عدم تحمل غذا، جابجايي حلقه و گشاد شدن معده، بازگشت محتویات معده به مري و درنهایت گشادی مري و کاهش وزن ناکافی از معایب این روش جراحی محسوب می­شود.

شرایطی که بیماران پس از این نوع عمل جراحی جهت غیرفعال نمودن حلقه و خارج کردن آن بایستی به پزشک مراجعه نمایند شامل بارداری، هر گونه عمل جراحی که مستلزم بیهوشی عمومی باشد، بیمارانی که مسافرت طولانی مدت در پیش رو دارند و در مواردی که گشادی مری در اثر تنگی بیش از حد حلقه بروز کند، می­باشد.