شیوا طباطبایی؛ کارشناس ارشد علوم بهداشتی در تغذیه
آب مروارید عبارت است از كدر شدن کامل و یا بخشی از عدسی چشم كه بصورت طبیعی شفاف می‌باشد و یکی از شایع‌ترین علل کوری در جهان است. تاری عدسی بر حسب مکانی که اتفاق می‌افتد، می‌تواند تاثیر متفاوتی بر دید فرد مبتلا داشته باشد. عدسی یا لنز داخل چشم، یک بافت پروتئینی فاقد رگ خونی و عصب می‌باشد که وظیفه اصلی آن شکست نور و کم و زیاد کردن نور وارد شده به داخل چشم، برای دیدن اشیا در فاصله‌های دور و نزدیک است. تجمع پروتئین‌های کدر شده در لنز چشم به کدورت عدسی چشم می‌انجامد و باعث کاتاراکت می‌شود. کاتاراکت را به دو دسته بالغ (mature) و نابالغ (immature) تقسیم می‌کنند.
در دسته اول، همه پروتئین‌های لنز کدر می‌شوند، ولی در حالت دوم هنوز بخشی از پروتئین‌های لنز شفاف است. تا هنگامی که کاتاراکت به حد زیادی در لنز چشم متراکم نشود، دیده نمی‌شود. کم‌کم دیدن ته چشم مشکل می‌‌گردد و نهایتاً رفلکس ته چشم ناپدید می‌شود. در این مرحله کاتاراکت mature است و مردمک چشم کاملا سفید به نظر می‌رسد. کاهش حدت بینایی با تراکم کدورت در عدسی نسبت مستقیم دارد.
علل آب مروارید
در زمینه عوامل خطر آب مروارید آنچه كه تا این زمان بسیار مطرح شده است، مسأله سن می‌باشد. یکی از علل ایجاد آب مروارید در سنین بالا اکسیداسیون پروتئین‌ها و چربی‌های موجود در عدسی چشم است که متاسفانه برگشت‌پذیر نمی‌باشد. عدسی چشم همانند دیگر بافت‌های بدن در معرض خطر اکسیداسیون قرار دارد. فرآیند اکسیداسیون از فعل و انفعالات ضروری برای سوخت و ساز انرژی داخل بدن انسان و ارتقاء سیستم ایمنی بدن است. بر اثر اکسیداسیون متابولیت‌های فعالی نظیر رادیکال‌های آزاد اکسیژن و پراکسید هیدروژن تولید می‌شود که چنانچه در بدن توسط آنتی‌اکسیدان‌ها خنثی نشوند، می‌توانند برای بدن بسیار مضر بوده و اثرات مخربی در بر داشته باشند. اشعه ماوراء بنفش نور خورشید یکی از علل اصلی تولید رادیکال‌های آزاد اکسیژن در عدسی چشم است. با گذشت زمان و با افزایش شدت تاری تنها روش درمان جراحی خواهد بود.
همانطور که ذکر شد علل متفاوتی در ایجاد آب مروارید دخیل هستند که برخی از آنها نظیر سن قابل کنترل نیستند، اما برخی دیگر نظیر میزان قرار گرفتن در برابر اشعه ماوراء بنفش نور خورشید، آسیب‌های اکسیداتیو و کمبودهای تغذیه‌ای قابل جبران می‌باشند. آنتی‌اکسیدان‌ها ترکیباتی در بدن هستند که مسئول خنثی نمودن رادیکال‌های آزاد اکسیژن (که در اثر فرایند اکسیداسیون تولید شده‌اند) می‌باشند. ویتامین C، ویتامین E، ویتامین A و برخی انواع کاروتنوئیدها جزء مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌هایی هستند که در بدن انسان موجود بوده و از طریق رژیم غذایی تامین می‌شوند. در مطالعات مختلفی كه انجام شده است اثرات مثبت مصرف مواد حاوی آنتی‌اكسیدان‌ها و تأخیر در ایجاد تغییرات لنز اثبات شده است.
کاروتنوئیدها
کاروتنوئیدها فراوان‌ترین رنگدانه‌های موجود در طبیعت هستند که مسئول ایجاد رنگ در میوه‌ها و سبزی‌ها می‌باشند و بیش از 400 نوع کاروتنوئید تاکنون شناخته شده است. این رنگدانه‌ها دارای خواص آنتی‌اکسیدانی قوی هستند. بتا کاروتن که شناخته شده ترین کاروتنوئید می‌باشد، مسئول رنگ نارنجی در میوه‌ها و سبزی‌ها است و پیش ساز ویتامین A می‌باشد. کاروتنوئیدهایی به نام‌های لوتئین و گزانتین وجود دارند که نقش حیاتی در سیستم بینایی دارند. این کاروتنوئیدها در لکه زرد موجود در شبکیه و در عدسی چشم وجود دارند و سبب پایداری غشای سلولی می‌شوند. این آنتی‌اکسیدان‌ها نیز همانند ویتامین‌های C و E از استرس اکسیداتیو جلوگیری كرده و در نتیجه مانع از اکسیداسیون پروتئین‌ها و لیپید‌های موجود در عدسی چشم شده و از تاری چشم جلوگیری می‌کنند. مطالعات اپیدمیولوژیکی فراوانی نشان می‌دهند در افرادی که بطور منظم از میوه‌ها و سبزی‌ها که منبع اصلی کاروتنوئیدها محسوب می‌شوند استفاده می‌کنند، شیوع آب مروارید کمتر است. اسفناج، کلم و تخم‌مرغ منبع خوبی از لوتئین و گزانتین هستند و مصرف متعادل آنها توصیه می‌شود.
آب مروارید بیماری است که برای آن علل بسیاری ذکر شده است. دیابت و قند خون بالا، چاقی و افزایش وزن، مصرف سیگار، استفاده از کورتون، تغذیه نامناسب، قرار گرفتن زیاد در معرض اشعه آفتاب و استفاده از نوشیدنی‌های الکلی همگی در بروز آب مروارید موثر هستند. با توجه به هزینه‌های اعمال جراحی و عوارضی که ممکن است بر اثر جراحی برای بیمار اتفاق افتد بهتر است با استفاده از روش‌های موثر از بروز این بیماری پیشگیری شود. در افراد دیابتی عدم کنترل قند خون سبب تجمع سوربیتول در عدسی چشم شده که سبب تاری دید می‌شود. در افراد سیگاری میزان رادیکال‌های آزاد که از علل اساسی ایجاد آب مروارید است بالاتر از افراد عادی می‌باشد، بنابراین به منظور پیشگیری از این بیماری توصیه می‌شود افراد از مصرف سیگار و مشروبات الکلی پرهیز نمایند، قند خون را بطور منظم کنترل کرده و وزن خود را در حد متعادل نگه دارند، مصرف روزانه سبزی‌ها و میوه‌ها را در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانند و با استفاده از کلاه و عینک آفتابی سعی نمایند بطور مستقیم در معرض اشعه آفتاب قرار نگیرند.
ویتامین C
ویتامین C یا اسید آسکوربیک یک ویتامین محلول در آب است که نقش مهمی در تولید کلاژن در بدن، بهبود زخم‌ها و تقویت سیستم ایمنی بدن بازی می‌کند. مصرف مقدار کافی ویتامین C می‌تواند از بروز بسیاری از بیماری‌های مزمن خصوصاً بیماری‌های قلبی- عروقی و سرطان جلوگیری نماید. ویتامین C یک آنتی‌اکسیدان بسیار قوی در بدن محسوب شده و با خنثی نمودن متابولیت‌های ناشی از واکنش‌های اکسیداتیو در بدن از عوارض ناگوار آن جلوگیری می‌کند. این ویتامین به مقدار زیاد در عدسی چشم وجود دارد و از اکسیداسیون پروتئین‌های موجود در عدسی چشم جلوگیری می‌کند. بررسی‌ها و مطالعات فراوانی نشان دهنده شیوع زیاد آب مروارید در جوامعی است که دچار کمبود ویتامین C هستند. میزان ویتامین C موجود در عدسی چشم با مقدار دریافت از مواد غذایی ارتباط مستقیم دارد و بنابراین کاهش دریافت ویتامین C سبب کاهش غلظت آن در عدسی چشم و بنابراین افزایش خطر اکسیداسیون پروتئین‌های چشم و بروز آب مروارید می‌شود. دریافت کافی مواد غذایی غنی از ویتامین C می‌تواند در پیشگیری از بروز آب مروارید و یا به تعویق انداختن آن موثر باشد. سبزی‌ها و میوه‌ها خصوصاٌ مرکبات منابع اصلی تامین ویتامین C هستند.
ویتامین E
ویتامین E یک ویتامین محلول در چربی است که یک آنتی‌اکسیدان قوی نیز محسوب می‌شود و از پراکسیداسیون چربی‌ها در بدن جلوگیری می‌کند. پراکسیداسیون اسید‌های چرب در بدن عامل بروز بسیاری از بیماری‌های مزمن نظیر بیماری‌های قلبی- عروقی و سرطان و نیز بیماری‌های التهابی محسوب می‌شود. تاثیر این ویتامین نیز در پیشگیری از بروز آب مروارید توسط مطالعات دانشمندان نشان داده شده است. همانطور که ذکر شد اکسیداسیون پروتئین‌ها و چربی‌ها در عدسی چشم سبب ایجاد آب مروارید می‌شود. از آنجا که ویتامین E یکی از آنتی‌اکسیدان‌های مهم و موثر در بدن انسان محسوب می‌شود با جلوگیری از اکسیداسیون چربی‌های موجود در غشاء سلول‌های عدسی چشم از تخریب غشاء سلولی و تخریب بافت عدسی و نهایتاً کدر شدن آن جلوگیری می‌کند. بررسی‌های انجام گرفته تا کنون نیز رابطه معکوسی را بین غلظت ویتامین E خون و بروز آب مروارید نشان داده‌اند. ویتامین E در روغن‌های گیاهی و دانه‌های روغنی نظیر زیتون، و مغزهایی مانند بادام و گردو و نیز سبزیجاتی از قبیل اسفناج وجود دارد.
