زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

حوریه دانش بدی؛ دانشجوی کارشناسی ارشد تغذیه

هدف از تغذیه در دوران شیمی درمانی این است که بر اساس نوع مشکل بروز کرده راهکاری داده شود تا فرد بتواند سیستم ایمنی خود را تقویت كند و با کمبود مواد مغذی مواجه نشود. تغذیه متعادل و متناسب به قدرت بیمار در تحمل عوارض جانبی می‌‌افزاید. تغذیه درست و مناسب یعنی انتخاب غذاهای گوناگون كه ویتامین‌ها و مواد معدنی، پروتئین و مواد لازم دیگر را به بدن برساند. غذایی بخورید كه هم كالری كافی برای حفظ انرژی و وزن بدنتان داشته باشد و هم حاوی پروتئین كافی باشد كه برای بازسازی سلول‌های طبیعی پوست و مو و سایر اندام‌هایی كه در شیمی درمانی آسیب دیده‌اند، لازم است. 

عوارض جانبی شیمی درمانی

عوارضی مانند ریزش مو و احساس خستگی معمولا در هفته‌های اول دوره درمان آغاز می‌‌شود و تا آخر آن ادامه دارد. بعضی دیگر مثل تهوع و استفراغ معمولا یكی دو ساعت پس از تزریق شروع می‌‌شود و حداكثر تا 48 ساعت بعد ادامه پیدا می‌‌كند. اكثرا این گونه عوارض پس از قطع دارو كم‌كم از بین خواهد رفت. در مجموع از عوارض شیمی درمانی می‌‌توان موارد زیر را نام برد: کاهش اشتها، زخم و التهاب دهان یا گلو، خشکی دهان، مشکل لثه و دندان، تغییرات چشایی و بویایی، تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست،خستگی و بی‌حالی.

راهکارکلی در شیمی درمانی  

برای آنكه یك برنامه غذایی صحیح داشته باشید توصیه می‌‌شود بیشتر از این مواد غذایی استفاده كنید: 

 میوه و سبزیجات: تامین ویتامین‌ها و مواد معدنی 

 مواد گوشتی مثل ماهی، مرغ، گوشت قرمز: تامین پروتئین، مواد معدنی و ویتامین‌ها 

 تخم‌مرغ: منبع خوب پروتئین 

بی اشتهایی

اغلب كم اشتهایی یا بی‌اشتهایی و بی‌میلی به غذا از عوارض شیمی درمانی است. این عارضه در چند روز اول و پس از آغاز هر دوره درمانی در بیمار پدیدار می‌شود. یك راه خوب رفع بی‌اشتهایی اضافه كردن دفعات غذا خوردن و كاستن از میزان هر وعده است. قدم زدن قبل از خوردن غذا موثر است.

خیلی از بیماران اشتها به گوشت و فرآورده‌های گوشتی را از دست می‌‌دهند و علتش اختلالی است كه در اثر شیمی درمانی در پرزهای چشایی پیدا می‌‌شود. در این صورت مزه گوشت در دهان بیمار تلخ می‌‌شود.  با زدن چاشنی‌ها و سس‌های مختلف می‌‌توان گوشت را خوش طعم كرد.  

برخی بیماران عقیده دارند وقتی با قاشق و چنگال غیر فلزی غذا می‌‌خورند گوشت كمتر در دهان‌شان تلخ می‌‌شود. اضافه کردن ادویه و چاشنی‌های مختلف، لیموترش و نارنج، بستنی و یا ژله‌ها و دسرهای مختلف می‌‌تواند در کاهش بی‌اشتهایی این گروه بیماران موثر باشد. در 48 ساعت اول پس از تزریق مایعات بیشتری خصوصا از نوع چای و آبمیوه  بخورید. بطور كلی مصرف زیاد مایعات برای دفع دارو از بدن و كاهش عوارض جانبی آن بسیار موثر است. حتی اگر نمی‌توانید غذای جامد در طول روز مصرف کنید، سعی نمایید از آبمیوه، سوپ و مایعات دیگر استفاده کنید تا مقداری مواد معدنی و کالری به شما برساند.

تهوع و استفراغ

اكثر داروهای ضد تومور چون مخاط معده را تحریك می‌كنند، سبب تهوع و استفراغ در بیماران می‌‌شوند. جهت کنترل این عارضه در صورت وقوع می‌‌توانید: هر بار حجم کمی غذا بخورید. شكم پر، تحریك‌پذیرتر است. مایعات ضروری را یك ساعت قبل از غذا بخورید نه همراه غذا. غذاهای چرب و یا سرخ كرده نخورید.
آهسته غذا بخورید. غذای‌تان را نه خیلی داغ و نه خیلی سرد بخورید. غذا را خوب بجوید تا آسان‌تر هضم شود. بیشتر غذاهای آبپز مثل گوشت آبپز، جوجه كباب و ... و غذاهای خشك مثل نان برشته بخورید. مایعات خنك و كم شیرین مثل آب و آب سیب،  بستنی و ... بخورید. تا دو ساعت بعد از غذا از دراز كشیدن خودداری كنید. در غذاهای خود از لیموترش استفاده کنید. بو کردن پوست لیموترش نیز می‌‌تواند تهوع شما را کاهش دهد.

اسهال

درصورت بروز این مشکل می‌‌توانید از راهکارهای زیر استفاده نمایید، البته توجه داشته باشید که حفظ مایعات بدن در این حالت بسیار مهم می‌‌باشد و در صورت طولانی شدن آن حتما به پزشک مراجعه نمایید. مایعات فراوان بخورید، مایعاتی مثل آب سیب. غذا را به دفعات متعدد و به مقدار كم بخورید. از خوردن غذاهایی كه باعث دردهای انقباضی می‌‌شود (مثل قهوه، سوپ، كلم و گل كلم) خودداری كنید. معمولا موقع اسهال پتاسیم زیادی از بدن دفع می‌‌شود. اگر دستور خاصی از پزشكتان ندارید می‌‌توانید از مواد غذایی حاوی پتاسیم زیاد مثل موز استفاده كنید. اگر مصرف شیر و لبنیات اسهال‌تان را تشدید می‌‌كند از مصرف آن پرهیز كنید. رژیم‌های نرم به دفعات متعدد و با حجم کم، نان سوخاری، سوپ‌های کم چرب، پوره‌های سیب‌زمینی، کته، ماست کم چربی، سوپ جو دوسر، سوپ لعاب برنج، موز و کمپوت سیب بدون شکر می‌‌تواند کارساز باشد، تا جایی‌که می‌‌توانید از مصرف میوه‌جات و سبزیجات خام پرهیز کنید.

یبوست

 برخی داروهای شیمی درمانی ممكن است یبوست شدید بدهند. رعایت نكات زیر می‌‌تواند در رفع یبوست موثر باشد: تاجایی که می‌‌توانید مایعات بخورید. میوه و سبزی خام و نان سبوسدار بخورید كه مقدار زیادی فیبر دارند. فعالیت و حركت بیشتری داشته باشید. ناشتا سیب با پوست و آلوی خیس خورده همراه با آب فراوان میل کنید.

ناراحتی های دهان و گلو (زخم دهان و مری)

ممكن است برخی داروهای ضد تومور باعث خشكی و یا زخم شدن دهان شوند. تا می‌‌توانید مایعات بخورید.تكه‌های یخ  بمكید. آبنبات‌های كم شیرین بمكید. مواد غذایی آبدار مثل میوه، بستنی و یا ژله بخورید. بهتر است غذاهای پخته را در مخلوط‌كن و یا وسایل دیگری مانند آن بصورت مایع در آورید كه مصرفش آسان‌تر است. از مصرف خوراكی‌های اسیدی، غذاهای ترش و همچنین غذاهای خشک مثل کراکرها پرهیز كنید. به غذایتان ادویه و نمك زیاد نزنید. مایعات خنک و غذاهای نرم مثل انواع پوره‌ها ، شیرموز، فرنی و شیر برنج  نیز می‌‌توانند بهتر تحمل گردند.
 همچنین برای نرم کردن پوره‌ها می‌‌توان از آب گوشت استفاده نمود. علاوه بر تمام موارد ذکر شده برخی مطالعات نشان داده‌اند مصرف سیر می‌‌تواند عوارض شیمی درمانی را بسیار کاهش دهد.