زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

سعید قنادی محمدی؛ کارشناس ارشد تغذیه

توصیه‌های کلی برای افراد مبتلا به دیابت بر مبنای مصرف میزان فراوان میوه‌ها و سبزیجات می‌باشد.

توصیه‌های تغذیه‌ای رایج برای دیابتی‌ها درمورد مصرف میوه، 4-2 واحد در روز می‌باشد که همان مقدار واحد توصیه شده برای افراد غیرمبتلا به دیابت است هرچند بسیاری از بیماران دیابتی از ترس افزایش بی رویه قند خون به واسطه قند موجود در میوه‌ها، خودشان داوطلبانه میوه خوردن‌شان را محدود می‌کنند.

این درحالیست که مطالعات نشان داده‌اند که مصرف میوه به فرم کامل و تغییر داده نشده، تأثیر بسیار کمی را بر قند خون می‌گذارد.

علاوه بر این، میوه‌ها به واسطه محتوای فیبری که دارند، با کند کردن فرایند هضم و جذب قندها، سبب بهبود کنترل قند می‌شوند.

اثر کاهندگی مقاومت به انسولین که توسط فیبر رژیمی اعمال می‌شود، خطر بروز دیابت را نیز کاهش می‌دهد.

پلی فنول های موجود در میوه‌ها نیز به طریقی دیگر می‌تواند به کنترل قند خون در دیابتی‌ها کمک کند و استرس اکسیداتیو و التهاب را نیز در بیماران کاهش دهد.

تا اینجای کار تنها به نکات مثبت مصرف میوه‌ها در افراد دیابتی اشاره شد.

اما این بدان معنا نیست که این افراد، در مصرف میوه‌ها آزادی کامل دارند.

همانطور که گفته شد مصرف میوه‌ها نیز باید از اصل تناسب پیروی کند.

زیاده روی در مصرف میوه نه تنها سبب اضافه وزن خواهد شد بلکه می‌تواند هم کنترل قند خون را با مشکل جدی روبه‌رو کند و هم نیاز بیمار به داروی خوراکی کنترل قندخون و انسولین را افزایش دهد.

جدول زیر درصد کربوهیدرات (بر حسب وزن کل) برخی از مواد غذایی را نشان می‌دهد (میزان کربوهیدرات دیگر مواد غذایی را با میوه‌ها مقایسه کنید).

تفاوت شاخص‌های گلایسمی و بار گلایسمی

توصیه‌های مبنی بر اعمال محدودیت شدید (1-2 واحد در هفته) مصرف کمپوت میوه، آب میوه و حتی پوره میوه و اعمال محدودیت (3-4 واحد در هفته) میوه‌ها با بار گلایسمی بالا در افراد مبتلا به دیابت می‌باشد.

این اصل با توجه به شرایط بیمار می‌تواند کمی تغییر کند.

می‌توان زردآلو، مرکبات، سیب، گلابی، نارنگی، توت‌ها مانند توت فرنگی و بلوبری و تا حدودی آناناس (با شاخص گلایسمی 59) را از میوه‌های مناسب برای افراد مبتلا به دیابت دانست.

اما دو اصطلاح شاخص گلایسمی و بار گلایسمی چه هستند و چگونه می‌تواند از این دو ابزار با هدف لذت بردن از مصرف میوه‌ها در کنار کنترل بهینه قند خون بهره برد؟

به زبان ساده شاخص گلایسمی می‌گوید که پس از خوردن سیب، بنابر سرعت هضم آن در بدن، قند خون به چه میزان به حالت بیشینه خود خواهد رسید.

هرچقدر این بیشینه، بالاتر باشد یعنی شاخص گلایسمی بالا و هرچقدر که پایین‌تر باشد، یعنی این میوه احتمالاً گزینه مناسبی برای یک فرد دیابتی می‌باشد که از افزایش بی رویه قند خون هراس دارد.

اما نقص این شاخص کجاست؟

بله، میزان مصرف سیب را مشخص نمی‌کند و آن را در جدول بندی خود تأثیر نمی‌دهد.

پس محققین به دنبال تدوین فرمول دیگری برآمدند که در آن میزان مصرف ماده غذایی، کربوهیدرات، فیبر و حتی خود شاخص گلایسمی را در دل خود جا می‌داد. با رجوع به جدول رده بندی مربوط به شاخص گلایسمی و بار گلایسمی، می‌توان انتخاب‌های غذایی درست و اصولی‌تری را داشت. شاید در یک کلام بتوان چنین اظهار کرد که خوردن ماده غذایی به میزان کم با شاخص گلایسمی بالا همان اثری را بر سطح قند خون خواهد داشت که ماده غذایی به میزان زیاد با بار گلایسمی اندک مصرف شود.

نقص دیگر شاخص گلایسمی در مورد تغییر میزان عددی آن از وعده‌ای به وعده دیگر، از روزی به روز دیگر و همچنین از فردی به فرد دیگر می‌باشد.

محققین علت این تفاوت‌ها را در وزن، سن، محیط باکتریای کولون افراد و پاسخ هورمونی بدن افراد به مواد خوراکی دانسته‌اند.

به طوری که هرچقدر سن فرد بالاتر رود و یا به اضافه وزن و چاقی مبتلا باشد، باید منتظر افزایش بیشتر قند خون وی پس از خوردن ماده غذایی نسبت به فردی جوان و با وزن نرمال باشیم.

اما به مبحث خود بازگردیم. سؤال رایج در مورد هندوانه می‌باشد. آیا فرد مبتلا به دیابت می‌تواند هندوانه بخورد یا نه؟ به 3 نکته برای پاسخ گویی به این سؤال باید دقت کرد.

شاخص گلایسمی هندوانه 72 و بار گلایسمی 120 گرم از آن 4 می‌باشد. این نشان دهنده بالا بودن شاخص گلایسمی و پایین بودن بار گلایسمی آن است.

بنابراین هندوانه گزیه مناسبی برای دیابتی‌ها محسوب می‌شود. اما همین جا باید به این نکته نیز توجه کرد. هندوانه میوه فصل گرم سال می‌باشد.

میوه‌ای که در بعدازظهرهای گرم تابستان یا در پیک نیک با ولع زیادی سراغش را می‌گیریم. یک فرد دیابتی باید از خودش مطمئن باشد. باید یا سلامت چشم و اعصاب و کلیه‌هایش را در آینده در نظر بگیرد یا آنها را فدای بیش خوری هندوانه کند.

اگر خود را می‌شناسید و می دانید که سلامتتان از اولویت بالایی برخوردار است، پس همان یک تا دو قاچ هندوانه نوش جانتان (اما آیا با آمدن بار گلایسمی، شاخص گلایسمی بی ارزش شده است؟ پاسخ تا به امروز به خیر نزدیک‌تر است. شخصیت و جایگاه شاخص گلایسمی شاید تغییر کرده باشد، اما از سکه نیفتاده است).

نکته دوم نوع دیابت و روش درمانی انتخاب شده برای فرد می‌باشد. انسولین یا داروی خوراکی (و یا هردو).

مثلاً اگر فردی از انسولینی استفاده می‌کند که حتی با تنظیم درست اغلب در دوره پیک اثر خود افت قند خفیفی می‌دهد، بیمار باید زمان تقریبی افت قند را پیدا کرده و برخی از میوه‌ها و موادخوراکی را در همان محدوده زمانی مصرف کند.

و نکته پایانی این است که آیا فرد در گروه دیابتی‌ها قرار دارد یا هنوز پیش دیابت محسوب می‌شود و توصیه شده است که رژیم غذایی و ورزش را خط اول درمانی خود در نظر بگیرد.

به نظر می‌رسد رعایت هرچه بهتر و دقیق‌تر سبک زندگی (از رژیم غذایی گرفته تا فعالیت فیزیکی روزانه و ورزش و مدیریت استرس خود) او را از رسیدن به مرز دیابت دورتر خواهد کرد.

البته همان طور که گفته شد هندوانه در میزان 1-2 ل بی خطر می‌باشد اما میل سرکش فرد را نیز نباید مورد غفلت قرار دهیم.

از طرف دیگر هم باید به این نکته توجه کنیم که محدودیت شدید در بیشتر افراد، با خودنمایی ولعی به مراتب شدیدتر در آینده ظاهر خواهد شد.

در جدول نخست میزان کربوهیدرات، سدیم، چربی و کالری برخی موادغذایی کاربردی در وعده صبحانه (جهت آشنایی بیشتر بیماران دیابتی با شمارش کربوهیدرات) و در جدول بعدی میزان کربوهیدرات خالص (کربوهیدرات کل منهای فیبر) برخی از میوه‌ها آورده شده است.

قند غالب میوه‌ها، فروکتوز می‌باشد که نسبت به گلوکز، ساکارز، عسل و لاکتوز، شاخص گلایسمی کم‌تری دارد.

فروکتوز با تحریک وفعال نمودن گلوکوکیناز منجر به افزایش برداشت گلوکز توسط کبد و در نتیجه تنظیم قند خون می‌گردد.

بنابراین دریافت مقدار محدود فروکتوز در افراد مبتلا به دیابت می‌تواند مفید واقع گردد.

محققین در مطالعه‌ای مداخله‌ای که با هدف مقایسه تأثیر رژیم فروکتوز بالا (تقریباً 60 گرم در روز) و پایین (منبع فروکتوز در هر دو گروه میوه‌ها بودند و میزان کالری دریافتی بین دو گروه یکسان بود) بین دو گروه (عدم ابتلا به دیابت اما با اضافه وزن) انجام دادند، به این تنیجه رسیدند که گروهی که از رژیم غذایی با فروکتوز تقریبی 60 گرم در روز پیروی کرده بودند، نه تنها هیچ عارضه‌ای بر چربی و فشار خون و سطح اسیداوریک خون و مقاومت به انسولین این افراد بر جای نگذاشت، بلکه سبب کاهش وزن در این گروه نیز شد.

مصرف طولانی مدت رژیم‌های حاوی فروکتوز زیاد می‌تواند منجر به افزایش خطر بیماری آترواسکلروز و سایر بیماری‌های قلبی عروقی شود.

هرچند امروزه، منابع علمی بر میزان کل کربوهیدرات دریافتی در افراد دیابتی توجه بیش‌تری می‌کنند تا شاخص یا بار گلایسمی و حتی نوع کربوهیدرات، اما این نگاه تک بعدی، می‌تواند عوارضی را با خود به همراه داشته باشد.

توصیه کلی به افراد مبتلا به دیابت

بنابراین توصیه کلی به افراد مبتلا به دیابت در مورد مصرف میوه‌ها را می‌توان در چند خط خلاصه کرد:

* میوه را به صورت کامل و دست نخورده مصرف کنند.

* رعایت تنوع و تناسب و تعادل در مصرف گروه میوه‌ها بسیار ضروری است. حتی اگر یک فرد سالم نیز در مصرف بهترین و سالم‌ترین میوه زیاده روی کند، باید منتظر عواقب آن باشد.

* فروکتوز، قند بدی نیست. اما زیاد روی ممنوع. میوه‌هایی که فروکتوز بالایی دارند عبارت‌اند از: سیب، گلابی، هلو، انگور، هنداونه، انبه، میوه‌های خشک و کنسرو شده، گیلاس، انجیر، آب میوه‌ها. این به معنای حذف یا محدودیت شدید نیست. هر فهرستی که آورده می‌شود، باید برای بیمار به عنوان یک راهنما باشد نه یک لیست ممنوعه.

* شاخص گلایسمی و بارگلایسمی را مورد توجه قرار دهید.

اگر از آن دسته افرادی هستید که به رژیم غذایی و بیماری خود اهمیت می‌دهید، باید از قوانین خاصی پیروی کنید.

هندوانه، حاوی مقادیر فراوانی ویتامین C و لیکوپن می‌باشد، پس مضر نیست. از سوی دیگر فروکتوز بالایی نیز دارد.

شاخص گلایسمی 72 و بار گلایسمی 4 نیز از دیگر مشخصات این میوه تابستانی به حساب می‌آید. حالا به خودتان نگاه کنید.

آیا نوسانات شدید قند خون داشته‌اید؟ آیا اعداد دستگاه تست قند خون شما، غافلگیرتان کرده است؟

آیا فردی عصبی هستید یا از رژیم دارویی خاصی پیروی می‌کنید که کنترل قند خون را برای شما دشوار کرده است؟

با پاسخ دادن به این سؤالات و با توجه به رژیم دارویی کاهنده قند خون یا برنامه تزریق انسولین‌تان، می‌توانید به کمک تیم پزشکیتان، قضاوتی عادلانه در مورد این میوه و سایر خوراکی‌ها داشته باشید.

در جدول زیر، تقسیم بندی شاخص و بار گلایسمی را مشاهده می‌کنید.

* میوه‌های خشک، همان میوه معمولی هستند. تنها با این تفاوت که مقدار زیادی از آب خو درا از دست داده‌اند و چگالی مواد مغذی و به خصوص کربوهیدرات و انرژی آنها افزایش یافته است. 66 – 38 درصد میوه‌های خشک که مصرف آنها رایج می‌باشد از کربوهیدرات تشکیل شده است که 51-22 درصد از کل همین کربوهیدرات را فروکتوز به خود اختصاص داده است.

تمامی این اعداد و ارقام نشان دهنده این موضوع می‌باشد که با اینکه میوه‌های خشکی همچون توت و خرما و کشمش نسبت به قند وشکر و پولکی و نبات و مربا اولویت و برتری دارند، اما این اولویت نباید سبب آزادی ما در مصرف آنها شود. به طور مثال 3 عدد خرما 60 کالری انرژی دارد و یک واحد میوه محسوب می‌شود.

چه بهتر که این 3 خرما را در طول روز و نه یک باره میل کنید. 15 گرم کشمش نیز 12 گرم کربوهیدرات دارد و میزان کالری این میزان کشمش 40 کیلوکالری می‌باشد.

* الگوی رژیمی شما را تنها دو منبع مشخص می‌کند. الف) منابع علمی و تیم پزشکی ب) خودتان

بله، خودتان. به توصیه‌های دیگران توجه نکنید. آن‌ها از سر دلسوزی ممکن است توصیه کنند که فلان میوه را بخورید و حتی ممکن است از تجربه موفق خودشان بگویند.

اما بر روی شما نتیجه عکس بدهد. تعجب نکنید. چون این تفاوت‌های شایع در اکثر مواقع سه علت دارد. ژنتیک - نوع تغذیه مادر شما در بارداری و حتی شیردهی- تغذیه خود شما در دوران نوزادی و کودکی.