زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

تهیه و تظیم: دکتر مینا عبدالهی؛ متخصص تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران، مریم صفابخش؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران

دیابت شامل گروه ناهمگونی از بیماری‌های متابولیک است که مشخصه آن قند خون بالا به صورت مزمن و اختلال در متابولیسم کربوهیدرات، پروتئین و چربی می‌باشد.

انواع دیابت

1- دیابت نوع 1: شرایطی است که سلول‌های لوزاالمعده دیگر هیچ انسولینی ترشح نكنند. اكثر مبتلایان به دیابت نوع 1 را كودكان، نوجوانان و افراد زیر 30 سال تشكیل می‌دهند.

2- دیابت نوع 2: به "دیابت بزرگسالی" شناخته شده است. حدود 90 درصد دیابتی‌ها دچار این نوع دیابت هستند.

در بدن این افراد، ابتدا انسولین به اندازه كافی ترشح می‌شود اما اختلالات متابولیسمی مانع عملکرد صحیح انسولین می‌گردد.

اصولاً اختلال در پاسخ هورمونی و مقاومت به انسولین عامل اصلی ایجاد هایپرگلیسمی یا افزایش قند خون است.

3- دیابت حاملگی: حدود 3 تا 5 درصد خانم‌های باردار، به خصوص در اواخر دوران حاملگی، به دیابت مبتلا می‌شوند.

خانم‌های بارداری که دارای اضافه وزن، چربی خون و.. می‌باشند، استعداد ابتلا به دیابت بارداری در آنها وجود دارد.

معمولاً بعد از زایمان و به دنیا آمدن نوزاد، دیابت از بین می‌رود اما ممكن است در بارداری بعدی، مجدداً ظاهر گردد.

4- دیابت همراه با بیماری‌های دیگر: در برخی افراد مبتلا به بعضی از بیماری‌ها (تالاسمی، بیماری‌های لوزالمعده، بیماری‌های غدد درون‌ریز و ...) دیابت نیز بروز می‌كند.

در میان انواع دیابت، الگوی غذایی بیشترین تأثیر را بر دیابت‌های غیر انسولینی، مانند دیابت نوع 2 و دیابت بارداری دارا می‌باشد.

دیابت نوع ٢ یا دیابت غیر وابسته به انسولین معمولاً همراه با افزایش سطح گلوکز ناشتای پلاسما، مقاومت انسولین، افزایش میزان تولید گلوکز کبدی و کاهش در میزان ترشح هورمون انسولین می‌باشد.

دیابت نوع 2 که در بزرگسالی رخ می‌دهد ٩٠-٩٥ درصد موارد تشخیص داده شده دیابت را شامل می‌شود و یک مشکل جهانی در عصر حاضر می‌باشد.

رژیم غذایی نادرست، چاقی و نداشتن فعالیت فیزیکی کافی عواملی هستند که باعث پیشبرد روند افزایشی ابتلا به بیماری‌های مزمن از جمله دیابت نوع ٢ شده‌اند.

در این بیماران هموگلوبین A1C بیشتر از ٥/٦ درصد‏، قند خون تصادفی بیشتر از ٢٠٠ میلی گرم در دسی لیتر، قند خون ناشتای بیشتر از ١٢٦ میلی گرم در دسی لیتر و سطح قند دو ساعته بیشتر از ٢٠٠ میلی گرم در دسی لیتر می‌باشد.

فاکتورهای ژنتیکی و محیطی بسیاری از جمله سابقه فامیلی، سن بالا، چاقی، پره دیابت و برخی نژادها در ابتلا به دیابت می‌توانند نقش داشته باشند.

یکی از فاکتورهای مهم تأثیر گذار بر ابتلا به دیابت، الگوی غذایی و تغذیه‌ای فرد می‌باشد.

مواد غذایی به طور مستقیم از طریق محتوای ریز مغذی‌ها و درشت مغذی‌ها بر ابتلا به دیابت اثر گذار می‌باشند.

همچنین به طور غیر مستقیم عادات غذایی فرد معرف وزن او می‌باشد و از آنجایی که چاقی یک ریسک فاکتور مهم در ابتلا به دیابت می‌باشد، نحوه غذا خوردن فرد می‌تواند در پیشگیری از دیابت مؤثر باشد.

یکی از الگوهای غذایی رژیم‌های سرشار از میوه و سبزی می‌باشد که بواسطه مواد مغذی آنها تاثیرات مثبتی بر چاقی، فشار خون و بیماری‌های قلبی و عروقی دارد.

مطالعات بی‌شماری ثابت کرده‌اند که مصرف میوه و سبزیجات می‌توانند به دلیل دارا بودن ویتامین‌ها از جمله ویتامین C و E، املاح منیزیم و پتاسیم و فیتوکمیکال‌های مخصوص مانند آنتوسیانین، کاروتن ها و لوتئین باعث کاهش میزان ابتلا به دیابت شوند به خصوص میوه‌هایی از قبیل مرکبات، توت‌ها و سبزیجات شامل سبزیجات برگی شکل و سبزیجات خانواده کلم می‌تواند باعث کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 گردند.

همچنین پره دیابت که شرایطی قبل از دیابت می‌باشد نیز با مصرف میوه و سبزیجات ارتباط دارد به طوری که مصرف میوه و سبزی احتمال ابتلا به پره دیابت و عدم تحمل گلوکز را کاهش می‌دهد و افراد مبتلا به پره دیابت معمولاً میوه و سبزیجات کمتری از افراد سالم دریافت می‌کنند.

با این حال پیشنهاد شده است که علی رغم اینکه مصرف میوه و سبزی می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش دهد اما مصرف آبمیوه‌های شیرین شده و غذاهای مملو از فروکتوز می‌تواند اثرات بدی در ایجاد عدم تحمل گلوکز و دیابت نوع 2 داشته باشد.

حال این سؤال پیش می‌آید که آیا آبمیوه‌ها نیز مانند میوه‌ها می‌توانند اثرات محافظت کننده‌ای در ابتلا به دیابت نوع 2 داشته باشند یا خیر؟

مطالعات بررسی کرده‌اند که مصرف آب انار به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی آن می‌تواند باعث کاهش قند خون و افزایش هورمون انسولین در حیوانات شود.

همچنین در انسان‌ها نیز مصرف آب انار اثرات مفیدی بر قند خون دارد. یکی از عوارض دیابت کاهش وزن می‌باشد و آب انار به دلیل کاهش هورمون‌های تیروئیدی، داشتن فعالیت آنتی اکسیدانی به دلیل دارا بودن فلاونوئید ها از اثرات استرس اکسیداتیو در بیماران دیابتی جلوگیری می‌کند و با افزایش فعالیت آنزیم کاتالاز، کاهش وزن مربوط به دیابت را نیز بهبود می‌بخشد.

در مطالعاتی بر ارتباط بین آبمیوه‌های شیرین شده با شکر و شیرین کننده‌های مصنوعی با ابتلا به دیابت نوع 2 مشخص شده است که میزان ریسک ابتلا به دیابت در مصرف نوشیدنی‌های شیرین شده توسط شکر بیشتر از مصرف نوشیدنی‌های شیرین شده مصنوعی می‌باشد.

همچنین دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف آبمیوه‌های صنعتی به دلیل مایع بودن آنها، محتوای فیبر کم و فراهم آوردن مقدار زیادی قند بدون وجود دیگر مواد مغذی موجود در میوه‌ها می‌توانند باعث افزایش ریسک ابتلا به دیابت نوع 2 شوند.

در ارتباط با مصرف میوه و آبمیوه‌ها قبل از بارداری و میزان ابتلا به دیابت بارداری مشاهده کرده‌اند که مصرف میوه‌ها به دلیل دارا بودن کاروتنوئیدها، فولات، فلاونوئیدها، پلی فنول ها، فیبر، تراکم انرژی کمتر و بار گلایسمی کم می‌تواند باعث افزایش حساسیت به انسولین و کاهش استرس اکسیداتیو شود در نتیجه عملکرد سلول‌های بتا پانکراس را بهبود می‌بخشد.

در مقابل دیده شده است که آبمیوه‌های صنعتی دارای فیبر کمتر و بار گلایسمی بیشتری نسبت به میوه‌ها هستند و مصرف آنها قبل از بارداری میزان ابتلا به دیابت بارداری را افزایش می‌دهد.

برخی مطالعات دیگر نیز به نتایج جالبی در ارتباط با مصرف آب به جای آبمیوه‌های صنعتی رسیده‌اند به این صورت که افرادی که در طول روز به جای مصرف آب از آبمیوه‌های شیرین شده با شکر استفاده می‌نمایند، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آنها افزایش می‌یابد در مطالعاتی که بر تفاوت‌های جنسی افراد صورت گرفته شده است، مشاهده شد که اثرات زیان بار آبمیوه‌ها بر قند خون در مردان کمتر از زنان می‌باشد و در زنان مسن، دارای اضافه وزن، دارای تحصیلات دانشگاهی و قبل از یائسگی نیز این اثرات پر رنگ‌تر می‌باشد.

با این حال دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که دریافت آبمیوه‌های 100 درصد طبیعی و آب سبزیجات هیچ ارتباطی با میزان ابتلا با دیابت نوع 2 در هیچ یک از گروه مردان و زنان ندارد.