دكتر ايرانزاد؛ فوق تخصص غدد كودكان
دیابت نوع 2 از اختلال فعالیت سلول‌های بتای پانكراس در ترشح میزان کافی انسولین ناشی می‌شود. در این اختلال گاهی ترشح انسولین كاهش نشان می‌دهد ولی در برخی موارد نیز بالا رفتن میزان انسولین را شاهد هستیم؛ جالب اینکه در پاره‌ای موارد در حضور انسولین كافی سلول‌های فرد نسبت به انسولین مقاومت نشان می‌دهند.
معمولا در یك فرد سالم بزرگسال، قند خون ناشتا حدود 110-80 است. بعد از خوردن صبحانه میزان قند بتدریج بالا می‌رود اما مجددا بصورت تدریجی تا دو ساعت بعد این قند تحت تاثیر انسولین در سلول‌ها به مصرف رسیده و از میزان آن كاسته می‌شود. در حالی‌كه در یك فرد دیابتی قند دو ساعت بعد همچنان بالا می‌ماند كه بیانگر این مطلب است كه این قند به مصرف نرسیده است؛ این امر می‌تواند ناشی از مقاومت سلول‌ها نسبت به انسولین و وارد نشدن آن به سلول و عدم مصرف آن است. در نتیجه قند به‌عنوان یك ماده توكسیك در بدن فرد عمل كرده و بتدریج عوارض خود را بر روی كلیه، چشم، سیستم عصبی و حتی رشد اعمال می‌كند.
اتیولوژی و اپیدمیولوژی
عوامل متعددی در ایجاد دیابت نوع 2 دخیل‌اند چنانچه این بیماری را یك بیماری با عوامل ایجادكننده مولتی فاكتوریال می‌نامند. از مهم‌ترین این عوامل می‌توان به سابقه فامیلی ابتلا به این بیماری اشاره كرد؛ چاقی، ابتلا به بیماری‌های مزمن دیگری چون اختلالات قلبی- عروقی و فشار خون بالا از دیگر عوامل ابتلا به این بیماری هستند.
شیوع
در كشور ما حدودا 7 درصد افراد بزرگسال كه تقریبا 5/4- 4 میلیون نفر را شامل می‌شوند به دیابت آشكار مبتلا هستند. حال آنكه كارشناسان برآورد كرده‌اندكه حدودا 15درصد جمعیت بزرگسال ما به دیابت پنهان مبتلا هستند. در واقع دیابت پنهان نوعی از دیابت نوع 2 است كه در آن قند فرد به معیارهای تشخیص بالینی دیابتی بودن نرسیده است اما روند افزایش تدریجی را داراست كه به مرور زمان اثرات آن بر روی سیستم‌های داخلی نظیر كلیه‌ها اعصاب و قلب و عروق نمایان می‌شود.
این افراد بخاطر درگیری كلیه‌ها دچار دفع بیش از حد سدیم و پتاسیم می‌شوند و متعاقبا احساس ضعف و خستگی بدون دلیل می‌كنند. گاه دیابت پنهان بدنبال یك سكته قلبی یا زخم پای درمان نشده و یا بیماری‌های عروق چشم تشخیص داده می‌شود. گاه هم این افراد با شكایت از خستگی و ضعف و افزایش دفعات عصبانیت به شما مراجعه می‌كنند. بنابراین توصیه می‌شود برای افراد بالای چهل سال حداقل سالانه و برای افراد بالای پنجاه سال هر شش ماه یكبار چكاپ قند و ماركرهای بیماری‌های زمینه‌ای انجام شود. بعد از این توضیحات از آقای دكتر ایرانزاد سوالاتی را پرسیدیم كه در ذیل آورده شده است:
1) چه معیارهائی كافی است تا بتوانیم بگوییم یك فردمبتلا به دیابت است؟
اولین قدم تهیه یك شرح حال دقیق از بیماری است كه با علائم پلی‌اوری و پرنوشی و برخی از علائم ذكر شده در بالا به ما مراجعه كرده است. باید راجع به سابقه فامیلی ابتلا به دیابت، افزایش یا حتی كاهش وزن (گاهی در دیابت نوع2 فرد چاق، بدون دلیل خاص یا حتی داشتن برنامه غذائی محدودكننده وزن شروع به كاهش وزن می‌كنند.)، تپش قلب و بیماری‌های زمینه‌ای سوال میكنیم. قدم بعدی انجام تست‌های قند خون ناشتا و در صورت بالا بودن قند دو ساعت بعد نیز چك می‌شود.
2) آیا تفاوت بارزی در تشخیص دیابت آشكار و پنهان بر اساس قند ناشتا و قند دو ساعت بعد وجود دارد؟
بله، معیار عددی تشخیص برای دیابت آشكار و پنهان كمی متفاوت است. برای دیابت آشكار اگر قند ناشتا بیش از 126 و قند دو ساعت بعد بیش از 200 باشد، مجددا هر دو تست را تكرار میكنیم؛ اگر همچنان بالا باشند تشخیص دیابت آشكار برای ما قطعی می‌شود. برای دیابت پنهان اگر قند ناشتا بین 126-110 و قند دو ساعت بعد بین 200-180 درخواست بعدی ما بررسی میزان HbA1c است. میزان باندینگ هموگلوبین به گلوكوز در افراد سالم حدودا 6% است در حالی كه این عدد در افراد مبتلا به دیابت پنهان بین 9%-8% است.
3) وقتی كه مسلم شد فرد مبتلا به دیابت است، چه زمانی لازم است برای فرد دارو شروع كنیم؟
قبل از شروع درمان باید بیمار را از نظر فشار خون، وزن، میزان چربی‌های خون(تری‌گلیسریدها و كلسترول) و همچنین عملكرد كلیوی فرد بر اساس میزان اسید اوریك و كراتینین مورد بررسی قرار بگیرد؛ در مرحله اول سعی میكنیم در بیمارانی كه مشكل زمینه‌ای دیگری ندارند از متفورمین به عنوان قدم او ل به همراه برنامه غذائی و ورزش استفاده كنیم. متفورمین باعث بهتر شدن سوخت‌وساز قند و تقویت انسولین جهت بردن بیشتر قند بداخل سلول و كاهش میزان گلوكز تولیدی از گلیكوزن‌های ذخیره‌ای كبد می‌شود.
4) منظور شما از برنامه غذایی و ورزش برای این افراد، آیا برنامه غذائی خاصی یا ورزش خاصی است؟
اساس رژیم درمانی در افراد دیابتی تفاوت چندانی با افراد سالم ندارد؛ فقط این افراد باید محور تغذیه خود را بر مبنای اعتدال و تنوع غذائی بگذارند، و علاوه بر دسته‌های اصلی مواد غذایی حتما مصرف فیبر را در برنامه غذائی خود بگنجانند. غذاهایی مانند جو و دیگر حبوبات فیبر بالایی دارند؛ فیبرها علاوه برتاثیرشان در كاهش میزان كلسترول خون احساس گرسنگی را نیز به تاخیر می‌اندازند. ورزش بهتراست یك و نیم ساعت بعد از خوردن غذا باشد و حداقل نیم ساعت در روز را به ورزش اختصاص دهند، فقط باید دقت كنید در بیماری كه دیابتش تحت كنترل نیست و مشكلات زمینه‌ای هم دارد خود ورزش باعث تشدید این مسائل می‌شود.
5) در صورتی كه قند فرد با مصرف متفورمین كنترل نشد قدم بعدی چیست؟
یكماه بعد از از مصرف متفورمین مجددا قند فرد را چك میكنیم، اگر همچنان بالا بود قدم بعدی استفاده از داروهای گروه Meglitinides است. كه از داروهای رایج این گروه می‌توان به Repaglinide اشاره كرد كه با نام‌های تجاریی چون Novonorm، Newbet و Prandin در بازار داروئی با دوزهای 5/. ، 1 و 2 میلی‌گرمی موجودند.
