دكتر سیدمرتضی صفوی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه و مدیر كل دفتر بهبود
دیابت یا مرض قند به صورت ارثی، سابقه خانوادگی، چاقی، سن بالا یا تحت تاثیر محیط زندگی (برنامه غذایی نادرست، فعالیت بدنی كم، اضطراب و استرس و ...) می‌تواند در گروه‌های مختلف سنی (كودكی، نوجوانی، میانسالی، سالمندی و...) حتی دوران بارداری به وجود آید.
علت اصلی بالا رفتن قند خون این است كه بدن هر فرد برای مصرف قند احتیاج به انسولین دارد ولی به دلیل این كه بدن قادر به تولید یا استفاده كامل از انسولین نمی‌باشد قند در بدن به درستی مصرف نشده و موجب تجمع قند در خون می‌شود كه این بالا رفتن قندخون بیش از حد طبیعی می‌تواند باعث عوارضی مثل بیماری‌های چشمی، كلیوی، قلبی و... گردد. باید بدانیم بالا بودن قند خون (افزایش سطح قند خون بیمار به میزان 180 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بیشتر) می‌تواند علائمی مانند: پرنوشی، پرادراری، گرسنگی (پرخوری)، كاهش وزن، ضعف، تاری دید (تغییر در حس بینایی) و... را در برداشته باشد.
انواع دیابت
دیابت نوع اول: بیمار نیاز به تزریق انسولین دارد و بیشتر در كودكان و افراد زیر 30 سال ایجاد می‌شود كه به آن دیابت وابسته به انسولین می‌گویند.
دیابت نوع دوم: بیمار معمولا نیازی به تزریق انسولین ندارد اما ممكن است در برخی موارد نیاز به تزریق انسولین پیدا كند. این نوع دیابت معمولا در افراد بالای 40 سال. چاق و كم تحرك بیشتر است و به آن دیابت غیروابسته به انسولین می‌گویند. در كنترل این بیماری از رژیم غذایی و داروهای خوراكی پایین آورنده قندخون استفاده می‌شود.
از آنجایی كه رژیم غذایی و ورزش در كنار یكدیگر می‌توانند به یك فرد دیابتی كمك كرده و میزان نیاز به مصرف قرص یا تزریق انسولین را كاهش دهند. توصیه‌های ذیل را جدی بگیرید.
- كاهش وزن (در افراد چاق و یا دارای اضافه وزن) و كاهش مقدار انرژی دریافتی در بیماران مبتلا به دیابت غیروابسته به انسولین، در پایین آوردن قندخون بسیار موثر است.
- هر روز باید از چهار گروه اصلی مواد غذایی (شیر و لبنیات كم چرب، نان و غلات سبوس‌دار، گوشت‌های سفید، قرمز و حبوبات، سبزی‌ها و میوه‌ها)، در حد متعادل دریافت گردد.
- مصرف قند، شكر، ژله‌های قندی، شكلات، پولكی، نبات، عسل، مربا، خرما، شربت، نوشابه، بستنی، آبمیوه‌های صنعتی، گز، سوهان، كیك و شیرینی‌های تر و خشك و... و حتی نمك (سدیم) را كاهش دهید (در صورت تمایل فرد دیابتی به مصرف این قبیل مواد غذایی، می‌توان از فرآورده‌های مشابهی كه برای این افراد ساخته شده است در میان وعده استفاده شود. به عنوان نمونه می‌توان از مربا، شربت، شكلات، آب‌نبات، شیرینی مخصوص دیابتی‌ها نام برد. فقط در مصرف آن‌ها زیاده‌روی نشود).
- برنامه غذایی به گونه‌ای تنظیم گردد كه روزانه 6 وعده غذایی با حجم كم استفاده شود به خصوص افرادی كه باید انسولین تزریق كنند (مصرف 3 وعده اصلی صبحانه، ناهار، شام و 3-2 میان وعده ساعت 10 صبح، 5 عصر و قبل از خواب با در نظر گرفتن ساعت مصرف غذا، بسیار اهمیت دارد).
- نان‌های سبوس‌دار (سنگك، جو و...) جایگزین نان‌های سفید (لواش، باگت و...) گردد و برنج را می‌توان به مقدار متعادل مصرف نمود.
- مصرف روزانه سبزی‌ها به میزان 5-3 واحد كه هر واحد برابر با یك لیوان سبزی برگی خام، یا نصف لیوان سبزی پخته می‌باشد. سبزی خوردن، سالاد با آبلیمو یا آبغوره، كاهو، كلم، كدو، خیار، شوید، شنبلیله، سیر و... در پایین آوردن قندخون تاثیر زیادی دارند. در ضمن بهتر است از خورش سبزی‌ها از جمله قورمه‌سبزی، خورش بادمجان، كدو، لوبیا سبز، بامیه، كرفس و... استفاده گردد و از غذاهای سرخ شده اجتناب شود.
- مصرف روزانه 4-2 واحد میوه كه هر واحد تقریبا یك عدد متوسط مانند سیب، پرتقال، كیوی، یا تقریبا نصف لیوان از میوه‌های كوچك مانند گیلاس، انگور و... به صورت خام و در حد امكان با پوست و گوشت میوه (مانند سیب و گلابی با پوست و به شرط رعایت اصول بهداشتی) توصیه می‌شود.
- مصرف ماهی و مرغ افزایش (3-2 وعده در هفته) و گوشت قرمز كاهش یابد (به صورت آب‌پز، بخارپز، كبابی، داخل فر، استفاده گردد نه سرخ شده)
- مصرف روزانه 3-2 واحد از گروه لبنیات كه هر واحد برابر است با یك لیوان شیر یا یك لیوان ماست یا دو لیوان دوغ (به صورت كم چرب) توصیه می‌شود.
- روزانه 10-8 لیوان آب مصرف گردد.
- روغن‌های مایع (از جمله زیتون، كلزا یا كانولا، ذرت، آفتابگردان، سویا و...) جایگزین روغن‌های جامد (كره، حیوانی و...) گردد ولی در مصرف آن‌ها زیاده‌روی نشود. در ضمن استفاده از خامه، سرشیر، انواع سس، غذاهای آماده به شدت كاهش یابد.
- 30-20 دقیقه پس از تزریق انسولین، وعده غذایی خود را میل نمایید (در دیابتی‌هایی كه مجبور به استفاده از انسولین هستند. اگر فاصله زمانی بین تزریق انسولین و مصرف غذا طولانی شود امكان كاهش قندخون وجود دارد كه می‌تواند خطرناك باشد).
- در صورتی كه بیش از میزان توصیه شده توسط پزشك، انسولین تزریق گردد یا ورزش‌های شدید و سنگین كه برای دیابتی‌ها نیز مفید نیستند انجام شود و یا مدت ورزش بیش از یك ساعت طول بكشد یا برنامه غذایی مرتبی وجود نداشته باشد و... ممكن است كاهش قندخون خود را با علائم زیر نشان دهد:
- سردرد و سرگیجه، عرق سرد، رنگ پریدگی، لرزش بدن، تاری دید، بی‌حسی لب و دهان، ضعف و خواب‌آلودگی، خستگی و كوفتگی زیاد، حالات عصبی، تشنج و... كه نشانه كاهش بیش از حد قند خون بوده و بسیار خطرناك می‌باشد و باید برای حل این مشكل فورا اقدام گردد وگرنه خطر بی‌هوشی، غش و... كوما و حتی مرگ وجود دارد.
بهترین كاری كه می‌تواند انجام شود این است كه بلافاصله مایعات قندی در دسترس (مانند نوشابه، آبمیوه و حتی بستنی یخی) و یا چند حبه قند یا مقداری شكر و یا عسل را در یك لیوان آب حل كرده و مصرف گردد و پس از بهبودی یك عدد میوه یا نصف ساندویچ استفاده شود. در ضمن در صورت انجام فعالیت‌های سنگین باید قبل، بعد و در طی ورزش كربوهیدرات اضافی (میوه، خرما، نان و...) مصرف شود.
ایجاد تحرك روزانه (مانند پیاده‌روی،دویدن سبك، شنا، دوچرخه‌سواری و...) با آرامش فكر و بدون استرس به مدت 45-30 دقیقه در كنترل قند خون بسیار مناسب می‌باشد.
