دکتر حسین ایمانی، مریم صفابخش؛ کارشناس ارشد تغذیه
آیا در برخورد با گرده گیاهان، ناگهان عطسه می کنید؟ آیا پس از خوردن غذایی گلوی شما خارش می گیرد؟
آیا بند ساعت پوست دستتان را قرمز می کند؟ تعجب نکنید چرا که شما بدون اینکه خودتان بدانید آلرژی دارید.
آلرژی چیست؟
آلرژی، واکنش بیش از حد و اشتباه سیستم ایمنی بدن می باشد.
در حالت طبیعی سیستم ایمنی بدن وظیفه مقابله در برابر میکروب‌ها و بیماری‌ها را دارد و در برابر آنها ماده ای به نام آنتی بادی را تولید می‌کند که این ماده خود را به شکل التهاب نشان می‌دهد.
اما گاهی همین سیستم ایمنی ماده خاصی (غذا، گرده گل، غبار و ... ) را به شکل دشمن دیده، در برابر آن واکنش نشان داده و آنتی بادی تولید می‌کند.
این آنتی بادی ها در بدن باعث التهاب و آلرژی می‌شوند.
آلرژی می تواند ارثی یا ناشی از یك نقص اكتسابی بیوشیمیایی باشد.
علائم آن ممكن است در عرض چند دقیقه تا چند ساعت پس از تماس با ماده آلرژی زا در هر نقطه از بدن اتفاق بیفتد، مانند پوست، چشم‌ها، دیواره معده، بینی، سینوس‌ها، گلو، ریه ها.
آلرژی یک مشکل شایع می باشد به طوریکه از هر 10 نفر، دو نفر به آن مبتلا می باشند.
علائم آلرژی چیست؟
شدت و نحوه پاسخگویی به یک آلرژن به فاکتورهای متعددی بستگی دارد، این فاکتور ها شامل طبیعت ماده آلرژن، تاثیر فرآیند غذا بر آلرژن ها، دیگر ترکیبات غذا و برهمکنش اجزای آن می باشد به طوری که این واکنش های معکوس می‌تواند خفیف، متوسط و یا حتی شدید باشد.برخی علائم آلرژی به شرح زیر می باشد:
* گرفتگی و خارش بینی، عطسه، ترشح از بینی، خارش گوش ها و سقف دهان
* التهاب و قرمزی چشم
* التهاب های پوستی، که باعث خشکی، قرمزی و خارش پوست می شوند. کهیر و ضایعات خارش دار پوست
* آسم، مشکلات تنفسی مانند تنگی نفس، سرفه و خس خس سینه
* عکس العمل حاد که آنافیلاکسی نام دارد و نادر می باشد ، شامل حالت هایی است که در نقاط مختلف بدن ایجاد می شود و این عکس العمل می تواند از خارش چشم آغاز شود و به سرعت در تمام بدن پخش شود و علائم شدیدتری مانند درد معده، تهوع و اسهال را به دنبال داشته باشد.
همچنین سرگیجه به دلیل کاهش شدید فشار خون در شوک آنافیلاکسی دیده می شود.
چه چیزهایی باعث آلرژی می شوند؟
به موادی که واکنش آلرژیک را ایجاد می کنند، اصطلاحاً آلرژن گفته می شود.
در افراد هر ماده ای می تواند آلرژن باشد و در ارتباط با آلرژی های غذایی، غذاهایی كه بیشتر باعث این حالت می‌شوند، عبارتند از: شیر گاو، تخم‌مرغ، گندم، سویا، ماهی، آجیل مثل گردو، بادام زمینی و فندق، خربزه، كنجد، تخمه آفتاب گردان و شكلات.
معمول ترین آلرژن ها به شرح زیر می باشند
- گرد گیاهان
- گرد و غبار
- پروتئین های حیوانی، روغن و مواد دفعی حیوان
- مواد شیمیایی صنعتی مانند شوینده ها، پارچه ها، پلاستیک، برخی فلزات
- غذاها و داروها
- پر پرندگان و موی برخی حیوانات
انواع آلرژی
آلرژی نوع یک به حساسیت هایی گفته می شد که در دستگاه گوارش رخ می دهد. دریافت دهانی غذاهای آلرژی زا ، مهم ترین و شایع ترین دلیل آلرژی می باشد.
واکنش های معکوس می توانند در دهان و یا دیگر قسمت های لوله گوارش بسته به پایداری آلرژن ایجاد گردد.
رایج ترین غذاهای آلرژی زا شامل شیر گاو، تخم مرغ، گندم، بادام زمینی، سویا، ماهی و غذاهای دریایی می باشند.
آلرژی غذایی نوع یک در کودکان نارس شایع می باشد زیرا در این نوزادان دستگاه گوارش و سیستم ایمنی به اندزاه کافی توسعه نیافته است.
آلرژی غذایی با حساسیت غذایی که به دلیل ترکیبات موجود در غذاها ایجاد می گردد (عدم تحمل لاکتوز) متفاوت می باشد.
آلرژی به شیر گاو معمول ترین آلرژی غذایی به خصوص در کودکان و نوزادان می باشد. همچنین بسیاری از افراد، آلرژی به غلات مانند حساسیت به گندم را تجربه می کنند.
لازم به ذکر است که بیماری سلیاک که مربوط به پروتئین گندم می باشد با حساسیت به گندم متفاوت می باشد.
بیماری سلیاک یک بیماری خود ایمن می باشد که با اختلال ایمنی ذاتی و اکتسابی در افراد مستعد و در صورت مواجه با گلوتن گندم و دیگر عوامل محیطی پدیدار می گردد.
آلرژی نوع دو به علت ایجاد حساسیت در دستگاه تنفسی به دلیل تنفس آلرژن ها رخ می دهد.
این آلرژن ها شامل گرده های گیاهان، گل ها و موی حیوانات می باشد. استنشاق گرد و غبار، بخار و بخار که حاوی آلرژن های غذایی باشد به ویژه غلات و غذاهای دریایی می تواند باعث واکنش های معکوس در غالب آسم و شوک آنافیلاکسی گردد.
همچنین قرار گرفتن آلرژن ها در معرض پوست یکی دیگر از راه های حساسیت غیر خوراکی است برای مثال پروتئین های گندم هیدرولیز شده در صابون صورت می تواند منجر به حساسیت گردد.
از طرفی دیگر، مواجهه با آلرژن ها می تواند در داخل رحم اثراتی نیز داشته باشد.
حساسیت داخل رحمی به شیر، تخم مرغ و بادام زمینی باعث می شود که اثرات رژیم غذایی در دوران بارداری و شیردهی بر بروز حساسیت در نوزادان مورد بررسی قرار گیرد.
توصیه های تغذیه ای برای بهبود آلرژی
طبیعت ماده آلرژن، نحوه فرآیند غذا، دیگر ترکیبات غذا و برهمکنش اجزای آن می توانند باعث تغییر حساسیت زایی مواد غذایی شوند.
همچنین مصرف برخی از مواد غذایی باعث تقویت و بهبود عملکرد سیستم ایمنی در مقابل آلرژی می شود.
- همچنین در برخی مواقع آلرژن های غذایی نسبت به pH، املاح صفراوی و آنزیم های گوارشی مقاوم می باشند.
به طوری که میزان حساسیت زایی بادام، بادام زمینی و پسته در اثر آنزیم های گوارشی کاهش می یابد اما به طور کامل حذف نمی گردد.
از طرفی دیگر ، دمای بالا می تواند میزان هضم پروتئین های تخم مرغ را افزایش و در نتیجه حساسیت زایی تخم مرغ را کاهش دهد.
و برعکس به افرادی که به بادام زمینی حساسیت دارند پیشنهاد می شود که از دادن حرارت به بادام زمینی اجتناب ورزند زیرا حرارت میزان حساسیت زایی بادام زمینی را افزایش می دهد.
همچنین دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که مصرف داروهای کاهنده اسید معده (داروهای آنتی اسید) نیز می تواند باعث افزایش نفوذ پذیری دستگاه گوارش به آلرژن ها و افزایش واکنش های آلرژی گردد.
- افراد مبتلا به آلرژی گرده گل ها و گیاهان ممکن است با مصرف میوه و سبزی تازه، دچار خارش و تورم در ناحیه لب ها، زبان، گلو و سقف دهان شوند.
عدم مصرف یا مصرف کمتر این مواد شرایط بیمار را بهبود می بخشد، همچنین این افراد می توانند میوه ها و سبزیجات را به صورت پخته مصرف نمایند زیرا حرارت می تواند بسیاری از مواد آلرژن را غیر فعال سازد.
از جمله میوه و سبزی هایی که ممکن است باعث خارش و تورم دهانی شوند، گوجه فرنگی، خربزه، موز، کیوی،هلو، آووکادو، انبه و ... می باشند.
- میکروب های مفید روده انسان نقش مهمی را در محافظت در مقابل آلرژی دارد.
برای حفظ تعادل میکروبی دستگاه گوارش از غذاهای غنی از فیبر مانند میوه ها، سبزیجات، غلات سبوس دار و مغزها استفاده کنید.
همچنین محصولات پروبیوتیک مانند ماست پروبیوتیک و پره بیوتیک ها (پیاز و سیر) نیز به دلیل دارا بودن باکتری های مفید برای دستکاه گوارش می توانند از بروز آلرژی جلوگیری کنند.
- چای سبز نیز به دلیل دارا بودن ماده ای ضد آلرژی به نام کاتچین می تواند باعث کاهش التهاب در نتیجه بهبود علائم مربوط به آلرژی شود.
- مصرف اسیدهای چرب امگا-3 می تواند بدن را علیه تولید بالای برخی آنتی بادی هایی که آلرژی را تشدید می کنند، محافظت نماید.
علاوه بر این، امگا-3 خواص ضد التهابی نیز دارد که شدت علائم آلرژی را کاهش می دهد.
ماهی به خصوص انواع چرب آن، منبع غنی اسیدهای چرب امگا-3 می باشد. علاوه بر ماهی ها، گردو و تخم کتان نیز از منابع خوب، امگا 3 هستند.
- برخی از افراد نیز به افزودنی های مواد غذایی آلرژی دارند.
افزودنی های غذایی شامل سولفیت ها، تارترازین (نوعی رنگ زرد افزودنی)، بنزوات سدیم و سالیسیلات ها که در برخی غذاها وجود دارند.
این افراد به منظور جلوگیری از واکنش های آلرژیک بهتر است به برچسب های غذایی توجه خاص داشته باشند.
- افرادی که به دلیل حساسیت، شیر گاو مصرف نمی کنند بایستی برای جبران دریافت ناکافی کلسیم، پروتئین و ویتامین D از شیر سویا استفاده نمایند.
تخم مرغ نیز منبع غنی پروتئین، بیوتین و ریبوفلاوین می باشد پس به افرادی که به تخم مرغ آلرژی دارند پیشنهاد می شود که از دیگر منابع آنها مانند مرغ و ماهی استفاده کنند.
همچنین کسانی که به گندم آلرژی دارند می تواند از جو دو سر استفاده کنند.
