دكتر سیدضیاءالدین مظهری؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی، نائب رئیس انجمن علمی پیشگیری و درمان چاقی، مدیر گروه تغذیه دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
ارگانهایی كه به پادگان‌ها و محل‌های آموزشی این نیروهای حفاظتی و جنگنده اختصاص دارند به طور سرانگشتی عبارتند از:در ناحیه گلو و دهان: لوزه‌ها و گره‌های لنفاوی می‌باشند. غده تیموس كه محل آموزش لنفوسیتهای گروه T میباشد. طحال كه محل استقرار و پرورش و آموزش لنفوسیت گروه B میباشد كه تولید كننده آنتی‌كورپرهای سلولهای پلاسمای خون میباشد. سلولهای مستقر در گره‌ها یا غدد لنفاوی و طحال وقتی با آنتیژنهای مختلف برخورد نمایند فعال شده و وظایف خودشان را به انجام می‌رسانند گره‌های لنفاوی در اغلب نقاط بدن استقرار دارند كه شامل سر و گردن و داخل قفسه سینه، زیر بغل‌ها و غیره میباشد. مغز استخوان كه محل ساخت و ساز لنفوسیتهای Bو Tمیباشد.
لنفوسیتهای گروه T
(T-Lymphocyte) لنفوسیتهای گروه Tقسمتی از لنفوسیتهای ساخته شده در مغز استخوانها از طریق جریان خون به غده تیموس كه زیر جناق سینه قرار دارد مهاجرت نموده و زندگی خود را ادامه داده به مرحله بلوغ رسیده و آموزش كامل و تخصص پیدا می‌كنند تا بطور دقیقی خودی را از بیگانه تشخیص بدهند و آنتیژنهای تولید شده توسط مهاجمین دشمن و غریبه‌ها را شناسایی و عكس‌العمل نشان بدهند. وقتی به حد مشخصی از توانایی برسند، از محل آموزش خود یعنی تیموس مهاجرت نموده تا در برنامه‌ریزی‌های دفاعی وظایف مختلفی را بعهده گیرند.
لنفوسیتهای كمكی
لنفوسیتهای كمكی T-H یا T HELPERلنفوسیتهای ( كمك كننده) مجهز به روش‌های پیشرفته تشخیص و شناسایی هستند. اغلب ماكروفاژهای مامور گشت و بازرسی كه به طور شبانه‌روزی آماده خدمت هستند، برای رفع شك خود در تشخیص بین خودی و بیگانه، از T-H های كمكی درخواست رایزنی می‌كنند . مخصوصاً در مواردی كه ماكروفاژها با خرد و نابود كردن سلولهای بیگانه یا قسمتی از تكه‌های جدا شده پیوند می‌یابند و لنفویست‌های B آنها را بعنوان آنتی‌ژن تشخیص دهند در این مورد لنفوسیتهای T-H با تشخیص نهایی، خودی‌ها را از خشم T.K و نابودیشان نجات می‌دهند.
لنفوسیتهای كشنده
لنفوسیتهای كشنده یا KILLER T ها این گروه از رزمندگان سیستم دفاعی وظیفه نابودی و كشتار سلولهای بیگانه چه ویروسی چه باكتری و غیره را بعهده دارند و جزو رنجر‌ها یا گروه كماندویی سیستم دفاعی تلقی می‌شوند.
لنفوسیتهای آرام كننده
لنفوسیتهای صلح طلب و آرام كننده یا T.Sها (T Suppressor)گرچه هنوز وظایف مختلف این گروه از خادمین سیستم ایمنی كاملا مشخص نشده ولی وظیفه عمده این گروه، جلوگیری از عملكرد خشن و تهاجم وسیع عكس‌العمل‌های تدافعی شتاب‌زده و حمله‌های اشتباهی به سلولهای خودی میباشد از این رو به این گروه از لنفوسیت‌ها مامورین كنترل و تنظیم كننده نیز لقب داده‌اند چراكه وظیفه آنها افزایش تحمل لنفوسیتهای كشنده در قبال بعضی از آنتیژنهای مختلف میباشد.
خیلی جالب و شگفت‌انگیز میباشد كه ضبط اطلاعات در حافظه قوی لنفوسیت‌ها به قدری پیشرفته و دقیق میباشد كه در هر زمانی كه عفونت جدیدی رخ می‌دهد با تكیه به بایگانی و حافظه بسیار دقیق خود بلافاصله و به سرعت عكس‌العمل‌های دفاع اختصاصی را به مورد اجرا می گذارند.
تفاوت عملكرد سیستم‌های دفاعی مادرزادی و اختصاصی
سیستم‌های دفاعی اختصاصی و تعلیم دیده
1) عملكرد هدفمند و اختصاصی دارد.
2) دارای حافظه و بایگانی بسیار قوی می باشند.
3) دودمان آنها شامل لنفوسیتهای B وTcellهستند.
4) لنفوسیتهایTشامل لنفوسیتهای (t-h )كمكی( t-k )كشنده و آرام كننده (t-s ) می باشند.
سیستم‌های دفاعی مادرزادی
1) عملكرد غیر اختصاصی و موردی دارد .
2) هیچگونه سابقه‌ای را نگهداری نمی‌كند.
3) از ماكروفاژها و گرانولوسیت‌ها تشكیل شده‌است.
لنفوسیتهای B
این گروه از لنفوسیت‌ها نیز برای نابودی آنتی‌ژن‌ها می جنگند و نحوه فعالیت آنها نابودی آنتی‌ژن‌ها را به صورت مستقیم انجام نمی‌دهد بلكه بطور غیر مستقیم از طریق هورمونی و شیمیایی آنتی‌كوری را تولید و به وجود می‌آورد كه ایمنوگلوبولین Ig نامیده می‌شوند عملكرد ساده شده این عوامل دفاعی به این صورت میباشد كه لنفوسیتهای گروه B در مغز استخوان جهت آنتی‌ژن اختصاصی و مبارزاتی خود تعلیم داده می‌شوند.
سپس از طریق مجاری لنفاوی به طرف طحال و یا غدد و گره‌های لنفاوی مهاجرت می‌نمایند در این بین اگر با آنتی‌ژن اختصاصی خود روبرو شوند سلولهای پلاسمایی را بوجود می‌آورند سلولهای ایجاد شده آنتی‌كوری اختصاصی بر علیه آنتی ژن هدف تولید می‌نمایند با بهم پیوستن این آنتی كورو آنتی ژن هدف، كمپلكس آنتی ژن و آنتی كوری را به وجود می‌آورند كه علامت‌گذار شده‌اند و بدین ترتیب سیستم دفاعی بدن به صورت مستقیم و هدفمند به سوی آنها رفته و به حذف و نابودی آنها با ابزارهای مختلف خود می‌پرداز. خاصیت لنفوسیتهای B از این جهت حائز اهمیت میباشد كه در صورت نیاز بدن، انواع آنتی‌كورهای مختلف را تولید می‌كند كه قادر به نابودی هر عامل مهاجم یا نفوذی میباشد.
ایمونوگلوبولین A
15 درصد ایمنوگلوبولین هارا تشكیل می‌دهد محل استقرار آن در سطوح تمامی بافت‌های مخاطی از جمله دهان، بینی، چشم و سطح معده و روده‌ها به منظور حفاظت آنها از عفونت‌های مختلف می باشد. تا زمانی كه سد ایجاد گردیده در سطوح مخاطهای مختلف بدن توسط IgA شكسته نشده باشد عفونتی رخ نخواهد داد . به محض آسیب دیدن این استحكامات ایجاد شده توسط ایمنوگلوبولین IgA علایم التهاب و آثار عفونت نمایان خواهد شد. IgA از طریق غدد شیری مادر ،در سینه ترشح می‌شود ، از این رو وجود آن در شیر مادر نیز به اثبات رسیده است و بدین طریق نوزاد از طریق تغذیه با شیر مادر یك منبع حفاظتی اضافی در قبال مقاومت بیشتر در مقابل عفونت‌های احتمالی محیطی به دست می‌آورد.
