زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محمدحسین صالحی سورمقی : متخصص فارماکوگنوزی ؛  استاد دانشکده داروسازی

تحریریه زندگی آنلاین :

 نام علمی: angustifolia Lavandula

نام عمومی: Lavander

نام انگلیسی: Lavander

نام‌های عربی: لونده اصلیه، خزامی (Lavandah)

نام فرانسوی: vraie Lavande

نام آلمانی: Lavendel

نام‌های مترادف:Lavandula officinalis, Lavandula spica, Lavandula vulgaris, Lavandula vera

نام خانواده: Labiatae (نعنا)

 بیشتربخوانید:

جوشانده اسطوخودوس

گیاه‌شناسی:

اسطوخودوس گیاهی است دائمی با بوته‌ای به ارتفاع تا حدود یك متر و ساقه‌هایی چهارگوش كه در قسمت‌های پایین، چوبی می‌شوند. برگ‌های این گیاه باریك و نوك‌تیز هستند و به طور متقابل روی ساقه قرار می‌گیرند. گل‌های اسطوخودوس آبی مایل به بنفش، به صورت مجتمع در انتهای ساقه قرار دارند.

قسمت هوایی گیاه دارای بوی نافذی است كه با له كردن برگ‌هادر بین انگشتان، بیشتر استشمام می‌شود. قسمت مورد استفاده‌ گیاه، اندام‌های هوایی، به‌خصوص گل و برگ آن است. با اینكه این گیاه در بسیاری از نقاط جهان به حالت خودرو می‌روید، ولی چون اسانس آن مصرف زیادی در صنایع داروسازی و آرایشی – بهداشتی دارد، در سطوح وسیعی كشت می‌شود. در ایران نیز، کشت آن در بسیاری از پارك‌ها و مناطق سبز تهران، در سال‌های اخیر توسعه داده شده است. این محصول شامل قطعات خردشده از ساقه‌های چهارگوش، كمی سفید‌رنگ، برگ‌های منشعب دندانه‌دار، كاسبرگ و گلبرگ آبی متمایل به قرمز گیاه می‌باشد.

 بیشتربخوانید:

با خواص شگفت انگیز اسطوخدوس بیشتر آشنا شوید!

تاریخچه:

اسطوخودوس در طب عامیانه، از دیرباز به عنوان ضداسپاسم، ضدنفخ، مدر و تقویت كننده‌ عمومی مصرف می‌شده است. از عصاره‌ گیاه برای درمان مشكلات متفاوتی نظیر: جوش (آكنه) و میگرن استفاده می‌شود. گرچه اسطوخودوس، تولید صفرا و جریان آن را درون روده افزایش می‌دهد، ولی مهم‌ترین استفاده آن درمان بیماری‌های صفراوی نیست. این گیاه در برخی از قسمت‌های اسپانیا، به طور گسترده‌ به عنوان ضددیابت مصرف می‌شود؛ همچنین در برخی از فرآورده‌های گیاهی ضددیابت به كار می‌رود. برگ و گل تازه گیاه را برای درمان سردرد، روی پیشانی و به منظور مداوای دردهای روماتیسمی روی مفاصل می‌گذارند. برای معالجه سرماخوردگی‌ گل‌های گیاه را بخور می‌دهند. زنان كشور شیلی، برای به جریان انداختن قاعدگی یا افزایش خونریزی، چای آن را می‌نوشند.

اسطوخودوس معمولاً به شكل دم‌كرده، جوشانده، یا روغن آن برای درمان درد عصب، به طور خوراكی یا موضعی استفاده می‌شود. امروزه روغن و عصاره گیاه، در رایحه‌های دارویی و لوازم آرایشی به كار می‌رود.

از آنجا كه روغن سنبله اسطوخودوس ارزان است، در تولید صابون مصرف می‌شود؛ هر چند نسبت به روغن اصل اسطوخودوس كیفیت پایین‌تری دارد. اسانس اسطوخودوس و اسانس تقطیر و تصحیح‌شده (خالص) و اسانس سنبله اسطوخودوس در عطریات، تا غلظت 2/1 درصد به كار می‌رود. مقدار كمی از روغن گیاه (004/0 – 002/0 درصد) برای طعم غذا مصرف می‌شود.

چندمنظورگی اسطوخودوس در فرآورده‌های متنوع آن، از جمله رایحه عطرها، محصولات حمام، فرآورده‌های مراقبت از مو، صابون‌های بهداشتی، پاك‌كننده‌ها، فرمولاسیون موضعی، مشتقات سنتزی و اشكال تولیدی دیده می‌شود.

 بیشتر بخوانید:

خواص شگفت انگیز“عناب خشک” برای پوست و مو تا بی خوابی

منشأ جغرافیایی:

این گیاه، بومی نواحی مدیترانه است و به مقدار زیاد در آنجا می‌روید. بیشترین میزان گیاه، از كشورهای فرانسه، یوگسلاوی، بلغارستان و اسپانیا به دیگر نقاط جهان صادر می‌گردد.

تركیبات مهم:

سرشاخه‌های گلدار این گیاه دارای 3-1 درصد اسانس است؛ البته تركیبات گونه و واریته‌های مختلف آن، ممكن است به كلی متفاوت باشد.

اسانس اسطوخودوس معمولاً، حاوی لینالول به میزان 35-20 درصد، لینالیل استات به میزان 55-30 درصد، اوسی من، كامفر  و كاریوفیلن اكساید است. از دیگر تركیبات گیاه، می‌توان تانن به میزان 10-5 درصد و كومارین، فلاونوئیدها و فیتواسترول‌ها را نام برد.

داروشناختی و اثرات مهم:

از اسطوخودوس به عنوان یك آرامبخش متوسط و بهبوددهنده‌ مشكلات بدخوابی می‌توان استفاده كرد. همچنین این گیاه دارای خاصیت ضداضطراب و صفرا آور نیز هست. در منابع جدید، اثر ضددیابت برای آن نیز قائل شده‌اند.

در طب عامه، به عنوان ضداسپاسم، ضدنفخ، مقوی معده و ادرار‌آور استفاده می‌شود. از محلول دم‌كرده یا جوشانده‌ گیاه، برای شست‌وشوی زخم‌ها نیز می‌توان استفاده کرد.

طریقه و میزان مصرف:

تهیه‌ چای: روی حدود 2 گرم خردشده قسمت هوایی اسطوخودوس، یك استكان آب در حال جوش بر‌یزید، در ظرف را بسته و 15 دقیقه بگذارید بماند، سپس آن را صاف كرده و میل ‌كنید.

داروهای گیاهی:

از گیاه یا عصاره‌ آن در داروهای آرامبخش استفاده‌های زیادی به عمل می‌آید. تنتور، كرم، لوسیون، روغن ماساژ و محلول‌های تقویت‌ مو از دیگر فرآورده‌های اسطوخودوس هستند.

نگهداری:

عصاره‌ گیاه باید دور از نور و هوا و در شیشه‌های رنگی نگهداری شود و از نگهداری در ظروف پلاستیكی خودداری گردد.

 بیشتر بخوانید:

این گیاهان حشرات را فراری میدهند

تقویت حافظه با یک گیاه معجزه گر

روغن های معطر که آرامش را به خانه تان می آورند!

عوارض جانبی:

در موارد بسیار معدود، ممكن است تماس گیاه با بدن ایجاد درماتیت پوستی كند. همچنین ممكن است اثر آرامبخش و خواب‌آوری داروهای CNS دپرسانت را در صورت مصرف هم‌زمان، افزایش دهد.

مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده:

ضددرد، ضدآلزایمر، ضدآریتمی، ضدمیكروب، ضدتشنج، ضدالتهاب، ضدروماتیسم، ضدعفونی‌كننده، ضداسپاسم، حساسیت‌زا، ضدویروس، ضداضطراب، ضدنفخ، ضدافسردگی، ادرارآور، قاعده‌آور، كاهنده‌ قندخون، خواب‌آور، هضم‌كننده، مقوی اعصاب، آرامبخش و مقوی معده.

نكات قابل توجه:

در نقاط مختلف دنیا به غیر از گونه مذكور از گونه‌های مختلف اسطوخودوس، استفاده دارویی به عمل می‌آید كه مهم‌ترین آنها شامل موارد زیر است:  Lavandula latifolia  Lavandula stoeches  Lavandula dentata  Lavandula pubescens این‌گونه‌ها دارای اثرات مشابهی هستند.

بر اساس كتاب دكتر امین، گیاهی كه در بازار سنتی ایران به نام اسطوخودوس معروف است، سرشاخه‌های گلدار گیاه menthoides Nepeta می‌باشد. این گیاه از خانواده‌ نعنا و دارای اسانس معطری است كه به عنوان آرامبخش، برطرف‌كننده‌ دردهای معده و تب‌بر، استفاده می‌شود. این محصول را در بازار سنتی یا عطاری‌ها و بعضی از منابع به اشتباه مربوط به گیاه stoeches Lavandula می‌دانند؛ در حالی‌كه این گیاه در ایران رویش ندارد.

جمع‌آوری گل‌ها باید در آخرین زمان گلدهی صورت گیرد. سرشاخه‌های گلدار به صورت دسته‌های كوچك بسته شده و در پاكت كاغذی خشك شوند تا گل‌های خشك‌شده درون پاكت بریزد.

در صورتی كه تنتور اسطوخودوس موجود باشد، مصرف خوراكی 5 میلی‌لیتر هر بار تا دو بار در روز برای سردرد و افسردگی مفید است.

افزودن چند قطره اسانس اسطوخودوس به كرم بابونه و مخلوط كردن آنها برای اگزما مفید است. این كرم به صورت موضعی مصرف می‌شود.

روغن، جهت قفسه سینه: یك میلی‌لیتر از اسانس اسطوخودوس را با 5 قطره اسانس بابونه و 10 میلی‌لیتر روغن حامل، مانند روغن بادام یا روغن زیتون مخلوط کنید. این ترکیب برای تسكین آسم یا برونشیت با مالیدن روی قفسه سینه بسیار مؤثر است.

روغن ماساژ: یك میلی‌لیتر از اسانس را در 25 میلی‌لیتر روغن بادام یا روغن زیتون حل کرده و برای تسکین دردهای دست و پا و گردن روی موضع ماساژ دهید. این ترکیب برای جلوگیری از آفتاب‌سوختگی روی سطح بدن نیز مفید است.

بر اساس پژوهش‌هایی كه سال 1378 توسط صالحی سورمقی و همكاران در دانشكده داروسازی تهران روی اسانس اسطوخودوس (كه به طور وسیع در شهر تهران در میادین، پارك‌ها و مناطق مسكونی كشت شده است) انجام شد، مهم‌ترین اجسام آن شامل Limonene به میزان 28 درصد، Phellandrene β به میزان 5/3درصد، Cineol 8 و 1 به میزان 35درصد، Linalool به میزان 5/1 درصد، Camphor به میزان 5/12 درصد، Borneol به میزان 5/28 درصد و Cadinol Delta به میزان 2 درصد بود. میزان اسانس به دست‌آمده از گیاه تازه كه در اردیبهشت‌ماه برداشت شد، 8/1 درصد بودكه نشان‌دهنده كمیت و كیفیت مطلوب این اسانس در مقایسه با دیگر نقاط جهان است.

 بیشتر بخوانید:

طرز تهیه روغن آلوئه ورا در منزل

با روغن کاج پوست و موی ابریشمی داشته باشید