د کتر محمد حسین صالحی سورمقی : متخصص فارماکوگنوزی استاد د انشکد ه د اروسازی
تحریریه زندگی آنلاین : سیاه‌د انه گیاهی است علفی و یكساله به ارتفاع تا 40 سانتی‌متر كه گاه از كرك‌های ظریف پوشید ه شد ه است. برگ‌های آن د ارای تقسیمات زیاد ی است به طوری كه باریك و به شكل نخ‌مانند د رآمد ه است. گل‌ها تك‌تك بر روی ساقه قرار گرفته‌اند و به رنگ سفید مایل به شیری می‌باشند . كناره‌ی گلبرگ‌ها اكثراً به صورت نوار نازكی به رنگ سبز و یا مایل به آبی می‌باشد . د انه‌های این گیاه سیاه‌رنگ، زاویه‌د ار و معطر است و د ر صورتی كه له شوند ، بوی تند تری از آنها ساطع می‌شود . گل‌ها بیشتر د ر بهار ظاهر می شوند و د انه‌ها د ر تابستان به رشد كامل می‌رسند . سیاه‌د انه د ر جنوب اروپا، بعضی از نواحی آسیا و نقاط مختلفی از ایران می‌روید . قسمت مهم و مورد استفاد هی آن د انه‌ها هستند .
تركیبات مهم:
یكی از اصلی‌‌ترین تركیبات د انه‌ی این گیاه روغن ثابت است كه حد ود 40 د رصد از وزن آن را تشكیل می‌د هد . مهم‌ترین اسید های چرب این روغن لینولئیك، اولئیك، پالمتیك و استئاریك است. اسانس سیاه‌د انه حد اكثر 4/1 د رصد می‌باشد كه مهم‌ترین اجسام آن تیموكینون و نیژلون است.
د یگر تركیبات مهم سیاه‌د انه عبارتند از: آلكالوئید از جمله نی‌ژلامین‌ان‌اكساید ، ساپونین از جمله ملانتین، اسید های آمینه از جمله آرژینین، میتونین، لیزین، گلیسین و لوسین، فیتواسترول‌ها، پروتئین به میزان 21 د رصد ، كربوهید رات 35 د رصد ، چربی 36 د رصد ، فیبر خام، املاح كلسیم، آهن، سد یم، پتاسیم، اسید های گلوتامیك و آسكوربیك.
بیشتربخوانید:
باید و نبایدهای مصرف سیاه دانه
تاریخچه:
بر طبق مد ارك موجود ، مصرف سیاه‌د انه به 2000 سال پیش باز می‌گرد د و بنا به برخی گزارش‌ها، استفاد ه سنتی د انه آن مربوط به 1400 سال قبل می‌شود . سیاه‌د انه د ر مقبره توتن‌خامن آشاه پید ا شد . مصرف آن د ر خاورمیانه آغاز و د ر سراسر آروپا و آفریقا گسترد ه شد . مصریان باستان معتقد بود ند كه گیاهان د ارویی مانند ه سیاه‌د انه، نقش مهمی د ر زند گی پس از مرگ د ارند . د یوسكورید ، پزشك یونانی، د ر قرن اول بعد از میلاد ، بر اساس مد اركی، مصرف د انه گیاه را برای مشكلات متنوعی از جمله: سرد رد ، د ند اند رد ، گرفتگی بینی و كرم‌های رود های موثر می‌د اند .
د اروشناختی و اثرات مهم:
یكی از مهم‌ترین خواص سیاه‌د انه تأثیر مطلوب آن بر سیستم رود های – معد های است. این گیاه ضد نفخ بود ه و د ر رفع كولیك مؤثر می‌باشد . همچنین د ر د رمان اسهال (ساد ه و خونی)، رفع یبوست و تسكین هموروئید (بواسیر) مؤثر است.
طی مطالعات فراوان تأثیر سیاه‌د انه د ر بالا برد ن مقاومت و ایمنی بد ن و اثرات ضد سرطانی آن به اثبات رسید ه است. تحقیقات نشان د اد ه است كه مخلوط گیاهان سیاه‌د انه و زعفران به همراه سیستئین و ویتامین E اثرات جانبی سیس‌پلاتین (شامل عوارض نفروتوكسیسیته سیس پلاتین) را د ر موش‌های آزمایشگاهی كاهش می‌د هد .
همچنین، سیاه‌د انه د ر آزمایش‌های خارج از بد ن باعث افزایش تعد اد ی از اینتركولین‌های انسانی و تغییر ماكروفاژها شد ه است. همین آزمایش‌ها خاصیت ضد تومور (ضد بعضی سلول‌های كارسینوما) سیاه‌د انه را نشان د اد ه است. این آزمایش‌ها د ر د اخل بد ن نیز به طور كامل انجام شد ه است.
د ر كشت سلول‌های انسانی تیموكینون و د ی‌تیموكینون خاصیت سیتوتوكسیك را نشان د اد ه است.
آزمایش د یگری بر روی موش نشان د اد ه كه سیاه‌د انه قاد ر به خنثی كرد ن سموم كبد ی است.
بیشتربخوانید:
بهترین روش مصرف روغن سیاه دانه برای کاهش وزن و لاغری
مصرف موضعی این گیاه به شكل مرهم، كه از له‌شد هی د انه‌ها به د ست می‌آید ، برای كاهش تورم و به خصوص د رد روماتیسم مؤثر است. روغن سیاه‌د انه نیز ضد ورم است و به عنوان ضد اكسید ان قوی عمل می‌كند .
یكی د یگر از خواص سیاه‌د انه كه د ر تحقیقات جد ید مورد تأیید قرار گرفته، تسكن سرد رد است. خاصیت د یگر آن، كاهش قند خون می‌باشد و برای افراد ی كه به انسولین وابسته نیستند ، مفید است. سیاه‌د انه كرم‌كش نیز می‌باشد و اسانس آن خاصیت ضد كرم و ضد میكروب د ارد .
د ر قد یم از سیاه‌د انه برای د رمان آب‌مروارید ، آبسه‌ها، پارازیت‌ها و د یگر موارد عفونی استفاد ه می‌كرد ند .
سیاه‌د انه برای زنان د ر تحریك قاعد گی (به عنوان قاعد ه‌آور) و افزایش شیر مؤثر است و آزمایشی كه روی موش انجام گرفته، نشان د اد ه است كه د ر رحم نیز خاصیت ضد انقباض ایجاد می‌كند .
د ر مطالعه‌ای مصرف د انه‌ی سیاه‌د انه د ر موش یك تا د ه روز پس از آمیزش جنسی باعث جلوگیری از حاملگی شد ه است. تحقیق د یگری بر روی همین جانور نشان د اد ه است كه مصرف سیاه‌د انه باعث كاهش فشار خون سرخرگی می‌شود كه احتمال می‌رود چنین اثری را د ر انسان نیز د اشته باشد .
د ر حال حاضر از سیاه‌د انه به عنوان اد ویه و طعم‌د هند ه استفاد هی زیاد ی د ر جهان می‌شود .
احتیاط:
گزارش‌های ناد ری از حساسیت موضعی به روغن سیاه‌د انه وجود د ارد .
مصرف د ر د وران بارد اری و شیرد هی:
مصرف سیاه‌د انه د ر د وران شیرد هی بلامانع است، ولی مصرف روغن و یا د انه‌ی آن د ر د وران بارد اری توصیه نمی‌شود .
طریقه و میزان مصرف:
6/0 تا 2/1 گرم د انه‌ی له‌شد ه د ر چای گرم نوشید ه شود .
بیشتربخوانید:
سیاه دانه؛ دردانه سلامتی
مهم‌ترین اثرات گزارش‌شد ه:
سقط‌كنند ه، آمیب‌كش، ضد د رد ، ضد میكروب، ضد سرطان، پاد زهر جیوه، ضد حساسیت، ضد اكسید ان، ضد اكسی‌توسیك (ضد انقباض رحم)، ضد اسپاسم، ضد ویروس، بازكنند هی برونش‌ها، ضد قارچ، ضد نفخ، CNS د پرسانت، ضد حاملگی، هضم‌كنند ه، معرق، اد رارآور، شیرافزا، كاهش‌د هند هی پرفشاری خون، كاهش‌د هند هی اوره‌ی خون، محافظ كبد ، محرك سیستم ایمنی بد ن، حشره‌كش، كرم‌كش، مسهل، محرك تنفسی و تقویت‌كنند هی معد ه.
نكات قابل توجه:
1- د ر صفحه‌ی 88 كتاب هند بوك آومد یسینال هربز چاپ د وم سال 2002 جیمز اِی. د اك از قول پیغمبر عظیم‌الشأن اسلام، حضرت محمد (ص)، د ر مورد سیاه‌د انه چنین نوشته است:
«حضرت محمد (ص) سیاه‌د انه را د وای همه د رد ها می‌د انستند و از 1400 سال قبل مصرف آن را به مسلمانان توصیه فرمود ه‌اند ؛ به همین جهت سیاه‌د انه یكی از مشهورترین گیاهان د ارویی د ر جهان اسلام است.»
2 – تحقیقات وسیعی كه طی سالیان د راز به خصوص د هه‌های اخیر بر روی سیاه‌د انه انجام و د ست‌كم بیش از سی اثر مهم آن كشف شد ه، حاكی از اهمیت این گیاه پرارزش است كه توصیه‌ی حضرت رسول اكرم (ص) را مورد تأیید قرار می‌د هد .
3 – با توجه به خواص باارزش سیاه‌د انه می‌توان آن را به طرق مختلف از جمله د ر انواع غذاها، ترشی‌ها، نان‌ها، اد ویه‌جات و طعم‌د هند ه‌ها مصرف نمود .
