زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محمدحسین صالحی سورمقی؛ متخصص فارماکوگنوزی، استاد دانشکده داروسازی

نام فارسی: بنفشه سه‌رنگ

نام علمی: Viola tricolor

نام‌های عمومی: Wild pansy, Love-in-idleness, Heartsease

نام انگلیسی: Three colored violet

نام عربی: زَهره الثالوت (Zahralsalut)

نام فرانسوی: Pensee sauvage

نام آلمانی: Feldveilchen

نام خانواده: Violaceae (بنفشه)

گیاه‌شناسی

بنفشه سه‌رنگ گیاهی است علفی و یكساله كه ارتفاع آن حداكثر به 25 سانتی‌متر می‌رسد.

ساقه‌ها كمی زاویه‌دار و به رنگ سبز مایل به زرد می‌باشند.

برگ‌ها بیضی شكل، دندانه‌دار و بدون دمبرگ هستند و به طور متناوب بر روی ساقه قرار می‌گیرند.

گل‌های كوچك این گیاه رنگ‌های مختلفی از جمله بنفش روشن و تیره، ‌سفید، گلی و زرد دارند كه در بهار و تابستان ظاهر شده و به میوه پوشینه تبدیل می‌شوند.

میوه، حاوی تعدادی دانه كوچك بیضی شكل و سفیدرنگ می‌باشد. این گیاه به طور خودرو و گسترده در اروپا می‌روید و در آمریكای شمالی نیز گسترش یافته است.

بنفشه سه‌رنگ در نقاط مختلف ایران و به‌خصوص در نواحی شمالی رویش دارد. گل و تمام قسمت‌های گیاه مورد استفاده دارویی است.

تركیبات مهم

تركیبات مهم این گیاه اسید سالی سیلیك و مشتقات آن، از جمله متیل‌استر، فنول‌كربوكسیلیك اسید، مانند ترانس كافئیك اسید و پی‌كوماریك اسید و گلوكزید ویولوزید است.

تركیبات دیگری چون موسیلاژ، تانن، فلاونوئیدها (از جمله اوری‌ینتین، اسكوپارین، ویولانتین، ساپونارتین و وی‌سری‌نین) و گلیكوزیدهای آنتوسیانینی نیز در گیاه وجود دارند.

بنفشه سه‌رنگ یكی از گیاهانی است كه حاوی تركیبات سیكلوتید می‌باشد. این مواد استقامت بدن را افزایش می‌دهند.

یكی از تركیبات گیاه كه در سال‌های اخیر كشف ‌شده، Vitria است كه خاصیت سیتوتوكسیك دارد.

انتظار می‌رود این ماده در آینده بتواند در درمان سرطان مؤثر باشد.

داروشناختی و اثرات مهم

بسیاری از افراد بنفشه سه‌رنگ را به عنوان یك گیاه زینتی می‌كارند و از زیبایی آن استفاده می‌كنند و افراد كمی از خواص دارویی و باارزش این ‌گونه از بنفشه آگاهی دارند.

 از بنفشه سه‌رنگ در طب سنتی و عامیانه ملل مختلف در انواع بیماری‌ها، از جمله بیماری‌های تنفسی مانند برونشیت، آسم، سیاه‌سرفه، زكام و علائم دیگر سرماخوردگی و تنفسی استفاده می‌شده است.

همچنین، به صورت خوراكی یا موضعی برای درمان بیماری‌های پوستی (مانند اگزما، سبوره، زردزخم، آكنه)، روماتیسم، ورم مثانه و دفع دردناك ادرار حاصل از آن، شب‌ادراری، بی‌خوابی، آرتریت و سفت شدن رگ‌ها به كار می‌رفت.

یكی دیگر از موارد استفاده این گیاه كه سالیان دراز معمول بوده، به عنوان ادرارآور، معرق، آرامبخش و تسكین‌دهنده است.

چون بنفشه سه‌رنگ دارای موسیلاژ می‌باشد، خاصیت ضد سرفه دارد. همچنین، اثر پاك و تصفیه‌كننده خون را برای آن قائل بوده‌اند.

این گیاه به خاطر وجود اسید سالی‌سیلیك و روتین، ضد التهاب و ضد درد است.

همچنین روتین موجود در آن باعث مقاومت جدار مویرگ‌ها شده و از پارگی و خون‌مردگی آنها جلوگیری می‌كند.

در پژوهش‌های جدید خاصیت آنتی اكسیدانی و ضد پیری بنفشه سه‌رنگ تا حدی به اثبات رسیده و اثر ضد میكروبی آن مورد تأیید قرار گرفته است. این گیاه همچنین خاصیت مسهلی دارد.

نام بنفشه سه‌رنگ در دارونامه بعضی كشورها، از جمله آمریكا، وجود دارد و از آن بیشتر در فرآورده‌های پوستی (اگزما) و تنفسی (برونشیت) استفاده می‌شود. 

طریقه و میزان مصرف

برگ‌ها و گل‌های جوان گیاه را می‌توان به صورت خام یا پخته و یا در سوپ استفاده كرد. همچنین، گل‌ها را در سالاد و برگ‌ گیاه را می‌توان به صورت چای مصرف كرد.

دم‌كرده: می‌توان روزانه سه بار، 1 تا 4 گرم گیاه خشك را به صورت چای دم كرد و مصرف نمود.

تنتور: از تنتور آن كه اكثراً به صورت صنعتی تهیه می‌شود، می‌توان هر نوبت 2 تا 4 میلی لیتر استفاده و این میزان را تا روزی سه بار تكرار كرد. 

احتیاط

* مصرف این گیاه در كودكان زیر 2 سال توصیه نمی‌شود.

* مصرف طولانی‌مدت این گیاه می‌تواند موجب عوارض پوستی گردد.

* مصرف مقدار زیاد این گیاه ممكن است باعث اسهال شود.

* مصرف در حاملگی و شیردهی بهتر است با مشورت پزشك صورت گیرد. 

مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده

ضد درد، ضد التهاب، آنتی اكسیدان، ضدعفونی‌كننده، ملین، مسهل، معرق، ادرار‌آور، تهوع‌آور، خلط‌آور، محرك متابولیسم، مسكن، كرم‌كش و مرهم زخم. 

نكات قابل توجه 

* اثرات درمانی دو نوع بنفشه معطر و سه‌رنگ در بسیاری از موارد مشابه است كه دلیل آن مواد مؤثر مشابه آنها در بیشتر موارد می‌باشد.

* در كتاب قانون ابن‌سینا و مخزن‌الادویه فقط از گیاه بنفشه نام برده شده و خواصی را كه برشمرده‌اند مشابه هر دو نوع بنفشه است؛ ولی چون صحبت از رایحه آن شده و به معطر بودن آن اشاره گردیده، خواص و توضیحات، بیشتر به بنفشه معطر نزدیك است.

به هر حال، این دو گونه تشابه زیادی در مواد و اثرات دارند.

* از گلبرگ‌ها برای تهیه رنگ‌های زرد، سبز و سبز مایل به آبی و از برگ‌ها برای تهیه مصارف شیمیایی استفاده می‌شود.

بیشتر بخوانید:

بنفشه از دیدگاه طب سنتی