هاشم یاوری؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم بهداشتی در تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران
گلپر با نام علمی Heracleum Persicum گیاهی علفی، چندساله و پایا از تیره جعفری و متعلق به خانواده چتریان (Umblliferea) است که ارتفاع آن به 50 تا 120 سانتی‌متر می‌رسد.
این گیاه دارای ساقه‌ای ضخیم، منشعب و دارای شاخه‌هایی منتهی به گل‌آذین‌های چتری وسیع و گسترده است.
برگ‌ها به رنگ سبز تیره، سطح زبرین فاقد کرک ولی در سطح زیرین پوشیده از کرک می‌باشد.
گل‌ها به رنگ سفید، میوه در سطح پشتی فشرده، مسطح و دارای پره‌هایی پهن و نازک است.
محل رویش این گیاه نقاط مرتفع کوهستان‌های ایران به‌خصوص آذربایجان، طالقان، فارس، مازندران (رامسر)، همدان، کندوان، دماوند و تهران است.
گلپر در اوایل قرن نوزدهم به اسکاندیناوی برای مصارف تزئینی برده شد و اکنون در نروژ و سوئد گیاهی متداول بوده و به‌عنوان نخل ترومسو (Tromso Palm) شناخته می‌شود.
نام فارسی این گیاه "انگدان" است ولی عده‌ای آن را معرب کرده " انجدان" می‌دانند.
در طب سنتی از گلپر به‌عنوان از بین برنده نفخ شکم، رفع سوءهاضمه، اشتهاآور و مقوی معده یاد می‌شود.
علاوه براین، گلپر دارای اثرات ضدمیکروبی زیادی است و از دود حاصل از سوختن دانه خشک‌شده آن به همراه اسپند برای ضدعفونی کردن محیط استفاده می‌شود.
در ادامه به برخی از خواص متنوع و خارق‌العاده این گیاه باارزش اشاره خواهیم نمود.
گلپر و خواص آنتی‌اکسیدانی
گلپر ایرانی دارای ترکیبات آنتی‌اکسیدانی مختلف نظیر فوماروکومارین ها و فلاونوئیدها هست که نقش حفاظتی آن‌ها علیه پر اکسیداسیون لیپیدها در بدن بررسی و ثابت‌شده است.
تحقیقات قبلی نشان داده که این ترکیبات می‌توانند رادیکال‌های آزاد حاصله از متابولیت داروهای شیمیایی را حذف کنند.
از سوئی دیگر سایر فلاونوئیدهای موجود در گلپر علاوه بر کاهش پر اکسیداسیون لیپیدها و بهبود فعالیت آنزیم‌های شرکت‌کننده در دفاع آنتی‌اکسیدانی بدن مانند گلوتاتیون پراکسیداز مانع تشکیل رادیکال‌های آزاد مخرب سلامتی نیز می‌شوند.
گلپر و سرطان
توانایی گلپر برای کاهش التهاب محققان را به بررسی اثرات آن بر روی سرطان واداشته است.
ترکیبی به نام آنتول که در گلپر یافت می‌شود در برخی از مطالعات بالینی به‌عنوان درمان طبیعی سرطان شناخته‌شده است و می‌تواند تولید سلول‌های سرطان سینه را کاهش دهد.
دانشمندان بر این باورند که این ترکیب می‌تواند التهابی که منجر به توسعه سرطان می‌شود را کاهش دهد. بااین‌حال هنوز مطالعات بیشتری در این زمینه نیاز است.
گلپر و دیابت
یکی از مکانیسم‌های اثرات ضد دیابتی گلپر، مهار آنزیم آلفا-گلوکوزیداز (آنزیمی که در سلول‌های شانه‌ای حاشیه روده کوچک مستقر بوده و دی ساکاریدها و الیگوساکاریدهای ناشی از تجزیه کربوهیدرات‌های غذا را به منوساکاریدهای قابل‌جذب تبدیل می‌کند.
مهم‌ترین کربوهیدرات‌های غذا، مثل نشاسته و ساکاروز، توسط این آنزیم به منوساکاریدهایی نظیر گلوکز و فروکتوز شکسته و سپس جذب خون شده و از این راه موجب افزایش گلوکز خون می‌گردند.) است که طی مهار این آنزیم، جذب کربوهیدرات‌ها به تأخیر می‌افتد و باعث کاهش قند خون بعد از صرف غذا می‌شود.
گلپر و تشنج
یافته‌های حاصل از پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که به‌طورکلی عصاره هیدروالکلی برگ گیاه گلپر دارای یک اثر کاهندگی در شدت و مدت‌زمان تشنج بوده و مراحل تشنج را تحت کنترل قرار می‌دهد.
در مورد مکانیسم احتمالی اثر عصاره هیدروالکلی برگ گیاه گلپر در جلوگیری از بروز تشنج، بحث تعدیل جریان‌های یونی به‌خصوص یون‌های سدیم، کلسیم و کلر در غشاء نورون‌های پس سیناپسی در مسیر انتقال‌دهنده‌های عصبی مرتبط، مطرح‌شده است.
گلپر و صنایع غذایی
اسانس گلپر دارای خواص ضدمیکروبی بوده و از رشد کلی فرم‌ها (دسته از انواع باکتری‌ها) جلوگیری می‌کند.
طبق بررسی‌های علمی صورت گرفته از این ویژگی خاص گلپر می‌توان در صنایع مختلفی ازجمله صنایع لبنی (فرآورده‌های تخمیری شیر) استفاده کرد، چراکه اسانس این گیاه بدون اینکه در خصوصیات فیزیکوشیمیایی محصول غذایی تغییر خاصی ایجاد کند، سبب بهبود عطروطعم محصول نهایی مثل دوغ می‌شود.
ضمن اینکه اسانس گلپر بر زنده‌مانی باکتری‌های آغازگر (باکتری‌های پایه تولیدکننده) تأثیر منفی ندارد.
موارد منع مصرف
1- مصرف گلپر می‌تواند در بعضی افراد، حساسیت یا آلرژی به وجود بیاورد.
2- زیاده‌روی در مصرف گلپر برای زنان باردار مضر بوده، زیرا خطر سقط‌جنین را برای آن‌ها به همراه دارد.
3- استفاده زیاد از گلپر پودر شده باعث ایجاد تپش قلب می‌شود.
گلپر و خواص آنتی‌میکروبیالی
اسانس گلپر به کمک روش‌های متنوعی موجب جلوگیری از رشد باکتری‌ها می‌شود.
به‌طورکلی خاصیت ضدمیکروبی اسانس گلپر به خاصیت هیدروفوبیک آن و تأثیرش بر ساختار دیواره سلولی میکروب بستگی دارد.
افزایش مقدار برخی یون‌ها بر روی و یا داخل غشاء پلاسمایی نیز تأثیر قابل‌توجهی بر نیروی محرکه پروتون‌ها، میزان ATP درون‌سلولی و به‌طورکلی متابولیسم انواع میکروب‌ها دارد.
در اغلب مطالعاتی که بر روی مکانیسم عمل ترکیبات ضد میکروبی در اسانس گلپر از جمله ترکیبات فنولیک انجام‌شده است، به‌طور عمده تأثیر آن‌ها بر غشاء باکتری موردتوجه قرارگرفته است.
در حقیقت ترکیبات فنولی گلپر نه‌تنها به ساختمان غشاء سیتوپلاسمی حمله می‌کنند، بلکه با تأثیر بر عملکرد غشاء، موجب تخریب قابلیت نفوذپذیری غشاء شده و با آزاد شدن اجزای اصلی داخل سلول موجب مرگ میکروب می‌شوند.
همچنین ترکیبات فنولی این گیاه می‌توانند در عملکرد باکتری در انتقال الکترون، جذب مواد مغذی و سنتز DNA نیز اختلال ایجاد کنند.
