زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

محمد احمدی؛ کارشناس ارشد تغذیه

گیاه شناسی
شلغم گیاهی است علفی و 2 ساله، با ریشه‌های متورّم. ریشه‌ها براساس واریته‌های گوناگون، رنگ‌های مختلفی دارند که ساقه‌های گلدار به طول 50-30 سانتی متر از روی آن رشد کرده‌اند. در قسمت بالای ساقه‌ها، گل‌های زرد روشن می‌‌رویند. در بسیاری از نقاط جهان از جمله ایران کشت شده و بیشتر به عنوان خوراک دام مورد استفاده قرار می‌‌گیرد.

تاریخچه
این گیاه بومی‌‌غرب آسیا بوده و قرن‌هاست که مورد مصرف خوراکی دارد. قبل از پیدایش سیب زمینی، یکی از محصولات عمده خوراکی مردم اروپا و در قرون وسطی، غذای مردم فقیر بوده است. به‌راحتی در نواحی و فصول سرد قابل کشت می‌‌باشد.

موارد استفاده در طب عامیانه ملل مختلف
در طب سنتی آسیا عقیده براین بوده که خوردن شلغم باعث افزایش انرژی و سلامت خون می‌‌گردد. در طب قدیم موارد کاربرد زیادی داشته است؛ ازجمله به عنوان تصفیه کننده خون، پاک کننده پوست، افزایش دهنده انرژی و رفع افسردگی، رفع مشکلات دستگاه ادراری بویژه دفع سنگ کلیه، درمان آرتریت و نقرس، تسکین مشکلات تنفسی بویژه احتقان بینی، برونشیت، سرفه، زکام و سل. 
 مشخّصات شلغم خوب برای مصرف خوراکی انسان

سفت و توپر باشد؛ در غیر این صورت کهنه بوده و مصرف آن ایجاد نفخ زیادی می‌‌کند. پوست آن باید براق، شفاف و صاف باشد. سنگین و درون آن روشن و شفاف باشد.  شلغم‌های کوچک‌تر کمی‌‌شیرین‌ترند؛ ولی بزرگ‌ها مؤثرترند. 

کاربردهای دارویی شلغم
اختلالات خونی: برگ‌های شلغم ازنظر، جزء غذاهای معتدل صالح‌الکیموس قلیل‌الغذاست. یعنی بعد از هضم، از آن خلط دم کمی‌‌حاصل می‌‌گردد.  بیخ (ریشه) آن کثیرالغذاست؛ یعنی بعد از هضم، از آن خلط دم زیادی حاصل می‌‌شود. 
نیروی جنسی: شلغم مهیج باه است. در توضیح آن باید بگوییم که میل جنسی (لیبیدو) یکی از ارکان توانایی جنسی به شمار می‌‌رود و کاهش آن باعث ناتوانی جنسی می‌‌گردد.  برخی از مواد غذایی وجود دارند که میل جنسی را در افراد افزایش می‌‌دهند که به آن، تهییج قوه باه می‌‌گویند.  شلغم و بخصوص ریشه آن از این دسته مواد است. 
 روش تهیه ترشی شلغم: مقدار دلخواه شلغم نازک و بی‌ریشه را شسته و به قطعات دلخواه بریده و داخل ظرف شیشه‌ای بریزید. سرکه انگور خانگی بسیار تند بر روی آن ریخته و به دلخواه خردل یا سایر چاشنی‌ها را به مقدار کم به آن اضافه کنید. درب ظرف را بسته و بگذارید تا برسد. 
 روش دیگری که علاوه بر تقویت نیروی جنسی، نعوظ را هم قوت می‌‌بخشد: شلغم را در خمیر پوشانده و آن را در زیر آتش پخته و میل شود. این‌گونه پخت شلغم در تقویت باه از مخلل نیز قوی‌تر است؛ اما نقطه ضعف آن، قلیل‌النضج و جشاء(آروغ) آور بودن آن است. چون خمیر مانع از تحلیل ریاح شلغم می‌‌گردد. 
  سِعال (سرفه): شلغم رافع سعال و ملین طبع و سینه است.  دو روش برای استفاده آن به عنوان داروی ضد سرفه و نرم کننده سینه وجود دارد: طبیخ و شربت. 
  طبیخ شلغم: مقداری شلغم را بعد از شستن، خرد کرده و در آب جوشانیده تا کاملاً پخته شود.  اگر این طبیخ به مرور میل شود، فوق‌العاده برای سینه مفید است.  دفع نفث (خلط سینه) را تسهیل و سرفه را آرام کرده و برای درمان زکام و سرماخوردگی حتی درد لوزتین و ورم آن‌ها بسیار مفید است. 
 شربت شلغم: آب شلغم را با هم وزنش شکر روی حرارت ملایم پخته تا به قوام شربت برسد.  از این شربت روزانه 5-3 قاشق غذاخوری میل کنید. 
نزله و زکام: شلغم به عنوان عامل پیشگیری کننده و نیز درمان کننده در سرماخوردگی‌ها کاربرد دارد.  حقیقت این است که بسیاری از افراد و بخصوص اطفالی که بطور دائم دچار سرماخوردگی می‌‌شوند، در تغذیه خود دارای اشتباه‌هایی هستند.  بنابراین به این افراد توصیه می‌‌شود که در زمانی که شلغم در بازار هست، همه روزه 4-2 عدد شلغم را در سبد غذایی خود قرار دهند. 
درمیان مواد غذایی که توان تقویت مزاج و قوه مدبّره بدنیّه را دارند، شلغم یکی از بهترین‌هاست. کسی که در فصول سرد سال بطور مرتب از شلغم استفاده کند، به تعبیری خانه بدنش را ایمن‌سازی کرده است. 
تقویت بینایی: بنابر قول حکما، شلغم مقوّی باصره است. یکی از علل این امر، وجود مقدار زیادی پیش‌سازهای ویتامین A (بتاکاروتن) است که در شبکیه دارای نقش حیاتی هستند. برای بهره بردن از این خاصیت بهتر است شلغم را در غذاهای حاوی روغن پخته و مصرف نمود؛ چون در این حالت کاروتنوئیدها از پروتئین جدا شده و بهتر هضم و جذب می‌‌شوند.  امّا در شلغم خام میزان کمتری از این مواد جذب می‌‌گردد. 
  چند نکته قابل توجّه در مورد شلغم:
1.  واریته‌های مختلف شلغم با رنگ‌ها و اشکال مختلف، همگی مواد مؤثره و اثرات درمانی مشابهی دارند. 
2.  اکثر گیاهان خانواده خردل مانند انواع کلم، ترب، تربچه و شلغم، نفخ بیشتری از دیگر گیاهان و سبزی‌ها ایجاد می‌‌کنند. 
3.  از مهمترین مواد مؤثره مشترک در گیاهان خانواده خردل، ترکیبات گوگردی است که بسیاری از اثرات و نیز بیشتر عوارض جانبی مربوط به آنهاست. 
4.  خواص دارویی ذکرشده در قانون بوعلی و مخزن الادویه مرحوم عقیلی با تحقیقات جدید کاملا مطابقت داشته و این گیاه از نظر غذایی و دارویی بسیار با ارزش است.

عوارض جانبی
در حد مصرف خوراکی و دارویی بدون عارضه بوده و گزارشی از سمیت در این حد وجود ندارد.

احتیاط
  مصرف زیاد دانه شلغم و یا روغن آن ممکن است باعث بروز اثرات سمی‌‌ بر روی قلب شود. 
  مصرف زیاد آن برای افراد هیپوتیروئید (کم‌کاری تیروئید) خوب نیست. زیرا در این گیاه و گیاهان خانواده شب‌بو (خردل) ترکیبات گلوکوزینولات و ایزوتیوسیانات وجود دارد که مهارکننده تیروئید بوده و البته با پختن، این اثر از بین می‌‌رود.