دكتر محمدحسین صالحی سورمقی؛ دکترای فارماکوگنوزی
آلام و مشكلات روحی روانی كه باعث دلهره، تشویش، بدخوابی، بی‌خوابی، اضطراب، رخوت و سستی، افكار مغشوش، عدم تمركز و موارد دیگری كه در مجموع به نام افسردگی خوانده می‌شوند همیشه برای بشر وجود داشته‌اند. هزاران سال بشر برای رهایی این معضلات از گیاهان دارویی سود جسته تا اینكه داروهای شیمیایی پا به عرصه وجود گذاشتند. مصرف داروهای شیمیایی در 1/5 قرن گذشته نشان داده است كه دارای عوارض جانبی كم، گذرا تا عوارض سنگین و طولانی مدت و یا ماندگار هستند، از این‌رو دوباره نگرشی به گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به خصوص در زمینه اعصاب و روان شده است. در تحقیقات سال‌های اخیر در مورد گیاهان موثر در مشكلات عصبی (روحی روانی) تعدادی گیاه به عنوان شاخص انتخاب شده‌اند، از آن جمله گل ساعتی، سنبل‌الطیب، اكلیل كوهی، اسطوخودوس، بادرنجبویه و علف چای می‌باشد. از گیاهان مذكور علف چای به عنوان قوی‌ترین ضدافسردگی و آرام‌بخش در همه منابع یاد شده است. با وجود اینكه از همه گیاهان یاد شده در خارج از ایران داروهایی به صورت قرص، كپسول و قطره تهیه شده است ولی متاسفانه در ایران فقط بعضی از این گیاهان به صورت این اشكال تهیه شده و تعدادی را باید به صورت سنتی مصرف نمود. برای استفاده بهتر و صحیح گیاهان فوق مختصرا توضیحاتی ارائه می‌شود:
1- بادرنجبویه گیاهی با نام علمی Melissa officinalis و از خانواده نعنا می‌باشد. شباهت ظاهری زیادی به نعنا دارد ولی برگ‌ها نازك‌تر، سبز كمرنگ و دارای بوی مطبوع و متفاوت از نعنا است. گرچه این گیاه دارای خواص زیاد و متعددی از جمله خواص ضدویروس، ضدآلزایمر، ضدنفخ و درد و اسپاسم می‌باشد ولی یكی از اثرات آن آرام‌بخش و رفع بدخوابی است. از این گیاه فرآورده صنعتی بدین منظور در ایران هنوز تهیه نشده است ولی می‌توان بر روی 5 گرم از برگ یك لیوان آب جوش ریخته و مدت 15 دقیقه بگذاریم دم بكشد (بر روی بخار) سپس صاف كرده ومیل نمود. می‌توان روزی تا دو نوبت این كار را تكرار كرد.
2- دو گیاه اكلیل كوهی با نام علمی Rosmarinus officinalis و اسطوخودوس با نام علمی Lavanula officinalis از خانواده نعنا بوده و شباهت نزدیكی به هم دارند. از رایحه این دو گیاه در صنایع عطرسازی استفاده زیادی به عمل می‌آید و دارای خواص متعددی هستند ولی یكی از خواص آنها آرام‌بخش و رفع بدخوابی است. از این دو گیاه هنوز در ایران فرآورده صنعتی به منظور فوق تهیه نشده است و می‌توان آنها را به صورت دمكرده كاملا شبیه به گیاه قبلی مصرف نمود.
3- گیاه سنبل‌الطیب با نام علمی Valleriana officinalis از خانواده Vallerianaceae می‌باشد كه از ریشه‌های آن به عنوان آرام بخش و رفع بدخوابی استفاده می‌شود. از این گیاه محصولاتی به صورت قرص و قطره تهیه شده كه نحوه مصرف آن در راهنمای داروهای مربوطه آمده است.
4- گیاه گل ساعتی با نام علمی passiflora incarnata از خانواده passifloraceae كه از گل آن به عنوان آرام‌بخش از قدیم استفاده می‌شده است. از گل‌های این گیاه محصولاتی به صورت قرص، كپسول و قطره تهیه شده است كه می‌توان بر چسب راهنمای دارو از آنها استفاده نمود. قوی‌ترین گیاه در مورد اثرات ضدافسردگی مربوط به علف چای با نام علمی Hypericum perforatum از خانواده Hypericaceae می‌باشد این گیاه ارتباطی با گیاه چای معمولی ندارد ولی علف هرز مزارع چای است به همین دلیل بدین نام مشهور است. نام‌های فارسی دیگر آن گل راعی، هزار چشم و هوفاریقون است. این گیاه بیش از ده سال است كه در صنایع دارویی به صورت قطره و به نام هایپیران در حال تولید است. داروهای مشابه كه از این گیاه توسط بیش از صد كارخانه داروسازی در دنیا تهیه می‌شوند پرمصرف‌ترین داروی گیاهی در ده سال اخیر جهان است. اثرات مهم قطره هایپیران عبارتند از: ضداضطراب و دلهره، رفع بدخوابی، ضد رخوت و سستی، مسكن درد، تسكین‌دهنده افكار مغشوش، ضدمیگرن، ضدعدم تمركز و فراموشی، ایجاد سرخوشی، ضدوسواس، آرام‌بخش در بیش‌فعالی و تسكین بعضی از انواع وزوز گوش است. گذشته از آثار فوق در كاهش عوارض قبل و زمان قاعدگی از جمله تغییرات خلق و خو، سردرد و دل‌دردها تاثیر خوبی بر جای می‌گذارد. این داروها بدون عارضه بوده و یا عوارض غیرجدی گذرا مانند دل آشوب معده را برای حداكثر دو درصد افراد به دنبال دارد كه پس از دو هفته مصرف برطرف می‌گردد. میزان و طریقه مصرف در راهنمای دارو ارائه شده و از دسته داروهایی است كه احتیاج به نسخه نداشته و می‌توان آن را بدون نسخه از داروخانه‌ها دریافت نمود.
