رستا شرافت؛ کارشناس ارشد تغذیه
تاریخچه
گیاه زنجبیل (Zingiber officinale) از خانواده Zingiberaceae گیاه بومی آسیای جنوب‌شرقی است كه بیش از 4000 سال است كه به عنوان چاشنی و افزودنی در مواد غذایی و بیشتر از 2500 سال است كه برای اهداف پزشكی مورد استفاده قرار گرفته و از قرن 13 میلادی مصرف گسترده‌ای در سراسر اروپا یافته است. اگرچه معمولاً از زنجبیل به عنوان ریشه آن گیاه نام برده می‌شود، ولی در اصل قسمت مورد استفاده این گیاه ساقه تورم یافته زیرزمینی آن است كه ریزوم نام دارد.
زنجبیل در كشورهایی چون استرالیا، چین، مصر، بریتانیای كبیر، هندوستان، ژاپن و سوئیس كاربرد داشته و در ایالات متحده آمریكا به عنوان یك مكمل رژیمی مصرف می‌گردد.
خواص زنجبیل
پیش از آنكه به ویژگی‌های زنجبیل اشاره نماییم، بهتر است یادآور شویم با وجود آنكه اداره غذا و داروی آمریكا (FDA) زنجبیل را جزو مكمل‌های بی‌خطر معرفی می‌كند، ولی از آنجا كه تمامی مضرات یا مزایای این گیاه شناخته شده نیست در مصرف آن باید تعادل و دقت لازم رعایت شود و در صورت لزوم، مشاوره پزشكی انجام پذیرد.
زنجبیل و معده
این گیاه می‌تواند در بهبود درد، سوءهاضمه، قولنج، اسپاسم و نفخ معده مؤثر باشد.
زنجبیل و رقت خون
تحقیقات اولیه بر روی حیوانات و در محیط آزمایشگاه نشان داده‌اند كه زنجبیل مانع تجمع پلاكت‌ها شده و بنابراین می‌تواند در ممانعت از لخته‌شدن خون مؤثر باشد. به همین دلیل مصرف زنجبیل در افرادی كه داروهای ضدانعقاد نظیر «وارفارین» یا مشابه آن مصرف می‌كنند و همچنین در افرادی كه دچار خونریزی هستند و یا استعداد خونریزی دارند، صلاح نمی‌باشد.
خاصیت ضدتهوع زنجبیل
از زنجبیل به عنوان یك درمان گیاهی جهت پیشگیری و از بین بردن حالت تهوع ناشی از حركت ماشین، كشتی و هواپیما و تهوع شیمی درمانی استفاده می‌شود.
ضددرد و التهاب
گزارش‌هایی مبنی بر تأثیر زنجبیل در كاهش دردهای عضلانی، آرتریت روماتویید، سردرد، دندان‌درد و میگرن وجود دارد.
زنجبیل و سرطان
یافته‌های اولیه در مورد حیوانات نشان داده‌اند زنجبیل ممكن است در طی شیمی‌درمانی با جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی در بهبود این بیماری مفید واقع شود. تست‌های آزمایشگاهی نشان داده‌اند عصاره زنجبیل موجب نابودی سلول‌های سرطانی تخمدان شده و همچنین مطالعه دیگری نیز حكایت از توانایی زنجبیل در جلوگیری از پیشرفت سرطان كولون داشته است.
اشكال مختلف زنجبیل
این گیاه به اشكال مختلف پودر، كریستال، گیاه تازه، مكمل، نوشیدنی (مانند چای) قابل دسترس می‌باشد. توصیه می‌شود این اشكال به طور همزمان با یكدیگر مصرف نگردند.
تهیه چای زنجبیل
برای تهیه چای زنجبیل بهتر است از گیاه تازه پوست‌كنده كه به شكل ورقه‌های بسیار نازك در آمده استفاده شود و به آب جوش آمده اضافه گشته و بعد از 15 تا 20 دقیقه ماندن در حرارت ملایم و صاف نمودن آن میل شود. برای ایجاد طعم بهتر می‌توان به آن عسل و لیموترش نیز اضافه نمود.
موارد منع مصرف زنجبیل
ابتدا متذكر می‌شویم كه مصرف این گیاه به عنوان چاشنی و فرآورده غذایی دارای مزایا و همچنین عوارض جانبی كمتری در مقایسه با شكل مكمل آن است. اگرچه در شكل غذایی نیز باید تعادل رعایت شود و در حالات خاص كه در زیر به پاره‌ای از آنها اشاره می‌شود، حتماً با پزشك مشورت گردد.
در افرادی كه داروهای ضدانعقاد مانند «وارفارین» و داروهایی از این قبیل مصرف می‌كنند.
افرادی كه دچار خونریزی هستند و یا دارای استعداد خونریزی می‌باشند.
هنگام جراحی.
ابتلا به دیابت یا مصرف داروهای كنترل‌كننده قندخون.
داشتن مشكلات قلبی و دریافت هرگونه داروی قلبی، فشار خون و چربی.
وجود سنگ‌های صفراوی و یا سایر بیماری‌های مربوط به كیسه صفرا.
مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، دیكلوفناك، ایندومتاسین، پیروكسیكام، ناپروكسن و سایر داروهایی از این گروه.
مصرف داروها یا مكمل‌های گیاهی، آنتی‌اكسیدان‌ها و غیره (بویژه انواعی كه بر رقت خون تأثیر می‌گذارند).
آلرژی.
در دوران بارداری و شیردهی كه تأثیر زنجبیل هنوز ناشناخته است.
زنجبیل و فشار خون
به نظر می‌رسد زنجبیل با بهبود و تحریك جریان خون و شل كردن عضلات اطراف رگ‌های خونی عبور جریان خون را سهولت می‌بخشد و این امر احتمالاً به كاهش فشار خون كمك می‌كند.
شایان ذكر است برای تأیید اثرات زنجبیل بر بدن انسان و میزان مصرف آن مطالعات بالینی بیشتری مورد نیاز می‌باشد.
احتیاط
در مصرف گیاه زنجبیل باید اعتدال رعایت شود و در صورت وجود بیماری یا مصرف داروهایی كه ممكن است با آن تداخل نمایند، حتماً مشاوره پزشكی انجام پذیرد.
ضمناً استفاده از زنجبیل نباید جایگزین مصرف داروهای تجویزشده توسط پزشك گردد.
