به قلم : دکتر منصور ابوالقاسمیان ، فوق تخصص جراحی لگن زانو
تحریریه زندگی آنلاین : دررفتگی لگن در کودکان زمانی اتفاق می‌افتد که نوزادی با لگن ناپایدار به دنیا می‌آید. این مورد می‌تواند به دلیل فرم گیری غیرطبیعی مفصل ران در مراحل اولیه رشد و تکامل جنینی باشد. این اختلال با عنوان دیسپلازی مادرزادی مفصل لگن نیز شناخته می‌شود. اگر دیسپلازی شدید باشد، ممکن است مفصل لگن در کودک دچار دررفتگی کامل شود. این بدین معناست که سر توپی شکل استخوان ران به‌طور کامل از کاسه لگن (استابولوم) خارج می‌شود.
مفصل ران
مفصل ران یا مفصل هیپ (به انگلیسی: Hip joint) از بزرگ‌ترین مفاصل بدن بشمار رفته و سینوویال از نوع گوی و کاسه‌ای است. سر استخوان ران در داخل حفره استابولار (حفره حقه‌ای) قرار می‌گیرد و مفصل Hip ایجاد می‌شود. این مفصل بزرگ‌ترین مفصل بدن پس از مفصل زانو است.
بیشتربخوانید:
در رفتگی لگن کودک
عواملی که باعث استحکام و ثبات این مفصل می‌شود:
وجود رباط‌های قوی در اطراف مفصل ران
داشتن عمق زیاد در استابولوم
استحکام سوکت مفصلی
داشتن زاویه مناسب و طبیعی گردن استخوان با تنه که در فرد بزرگ‌سال 120 تا 130 درجه است.
دررفتگی مادرزادی
در شدیدترین موارد دررفتگی مادرزادی (DDH)، سر استخوان ران کاملاً از سوکت خارج می‌شود و قابل جااندازی نیست. گاهی هم سر استخوان ران در داخل استابولوم قرار دارد، اما به‌راحتی می‌توان آن را در حین معاینه از سوکت خارج کرد.
در موارد خفیف DDH ، سر استخوان ران در حفره ثبات کافی ندارد و در طی معاینه فیزیکی، استخوان می‌تواند درون سوکت حرکت کند، اما دررفتگی نخواهد داشت.
علل بروز دررفتگی لگن کودکان
عوامل ژنتیکی نقش بسزایی در بروز این عارضه دارد. والدینی که در کودکی سابقه دررفتگی لگن را داشتند, احتمال اینکه فرزندانشان به این بیماری مبتلا باشند زیاد است. همچنین احتمال بروز این مشکل در فرزندان اول بالاتر است. عواملی از قبیل پایین بودن سطح مایع آمنیوتیک در رحم و یا پوزیشن بریچ جنین می‌تواند ازجمله عوامل مؤثر باشد. محدودیت‌های موجود در رحم نیز می‌تواند یکی از دلایل بروز این اختلال باشد. به همین خاطر است که در زایمان‌های اول، احتمال به دنیا آمدن نوزاد با دررفتگی لگن بیشتر می‌باشد.
درصد بروز دررفتگی مادرزادی لگن در دختربچه‌ها بیشتر از پسربچه‌هاست. هر نوزادی که به دنیا می‌آید، باید علائم دررفتگی لگن توسط پزشک بررسی شود. این معاینه باید در ویزیت‌های بعدی هم طی یک سال اول زندگی کودک ادامه پیدا کند.
بیشتربخوانید:
چگونگی در رفتگی مادرزادی مفصل لگن (2)
علل دیگر DDH
زایمان بریچ: نوزادانی که در هنگام تولد با پا به دنیا می‌آیند چند برابر بیشتر نسبت به نوزادانی که باحالت طبیعی متولدشده‌اند به این عارضه مبتلا می‌شوند.
شکل‌گیری بد استخوان در رحم: در اثر کوچک بودن رحم مواردی چون کجی گردن (تورتیکولی), تمایل پنجه پا به داخل (متاتارتوس ادکتوس) هم به وجود می‌آید. در صورت مشاهده این موارد پزشک باید دررفتگی لگن را نیز مورد معاینه قرار دهد. لازم به ذکر است که احتمال بروز این عارضه در دختران بیشتر از پسران است و بیشتر در ران چپ رخ می‌دهد.
در همه موارد DDH، استابولوم کم‌عمق است، به این معنی که توپ استخوان ران نمی‌تواند با استحکام در قسمت سوکت قرار بگیرد و رباط‌هایی که به ثابت و محکم ماندن مفصل کمک می‌کنند، کشیده می‌شوند. میزان لقی مفصل ران یا بی‌ثباتی در کودکان مبتلا نیز یکسان نیست.
نشانه‌های دررفتگی لگن در کودکان:
برخی از نوزادان متولدشده با دررفتگی مفصل این ناحیه هیچ علامت بیرونی نخواهند داشت.
اگر کودک شما دارای موارد زیر است ممکن است دچار دررفتگی لگن شده باشد:
اندازه طول پاها باهم متفاوت باشد.
چین خوردن پوست روی ران های کودک
لنگیدن
راه رفتن روی نوک انگشتان یک‌پا
فاصله بین پاها بیش‌ازحد معمول باشد.
راه رفتن اردکی
محدودیت دامنه حرکتی لگن
چرخش پاها به سمت خارج و یا اختلاف طول پاها
محدود شدن دامنه حرکتی
دررفتگی مادرزادی هردو مفصل لگن در کودک ۷ ماهه
دررفتگی مادرزادی هردو مفصل لگن در کودک ۷ ماهه
دررفتگی مادرزادی لگن
دررفتگی مادرزادی هردو مفصل لگن در کودک ۷ ماهه که با جااندازی بسته و بدون نیاز به جراحی درمان شد
دررفتگی مادرزادی لگن چگونه تشخیص داده می‌شود؟
غربالگری سال‌های اول تولد یکی از مهم‌ترین اقدامات می‌باشد. منظور از غربالگری، معاینه فیزیکی پاها و لگن می‌باشد. تست‌هایی وجود دارند که قبل از سه‌ماهگی انجام می‌شوند. اولتراسوند برای نوزادان تا چهار ماه و اشعه ایکس برای شیرخواران بالای چهار ماه به تشخیص این اختلال کمک خواهد کرد.
علاوه بر مشاهدات، پزشک یک معاینه بدنی دقیق برای بررسی DDH انجام می‌دهد که شامل گوش دادن به صدای مفصل و احساس گرفتگی هنگام قرار گرفتن لگن در موقعیت‌های مختلف است. پزشک برای تعیین اینکه آیا مفصل ران می‌تواند از جای خود خارج شود و یا دوباره در موقعیت مناسب قرار گیرد از مانورهای خاصی استفاده می‌کند.
نوزادانی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به DDH قرار دارند اغلب با استفاده از سونوگرافی آزمایش می‌شوند که می‌تواند تصاویری از استخوان‌های ران را نمایان کند. برای نوزادان بزرگ‌تر و کودکان، از اشعه ایکس برای تهیه تصاویر مفصلی استفاده می‌شود.
اگر DDH در بدو تولد تشخیص داده شود، معمولاً با استفاده از بریس (کمربند طبی) قابل اصلاح است. درصورتی‌که دررفتگی مفصل ران در بدو تولد مشخص نشود، احتمال دارد تا زمانی که کودک راه رفتن را شروع نکند این وضعیت قابل‌مشاهده نباشد. در این موقعیت، درمان پیچیده‌تر می‌شود، و نتایج کمتر قابل پیش‌بینی است.
بیشتربخوانید:
چگونگی در رفتگی مادرزادی مفصل لگن (1)
درمان غیر جراحی:
روش های درمان بستگی به سن کودک دارد.
-استفاده از بریس Pavlik
نوزاد تازه متولدشده برای مدت حداقل یک و نیم ماه در یک دستگاه نرم با قابلیت تحرک قرار می‌گیرد که پاولیک نامیده می‌شود تا استخوان ران را در سوکت نگه دارد. این بریس مخصوص طوری طراحی‌شده است که مفصل ران را در موقعیت مناسب نگه دارد درحالی‌که امکان حرکت آزاد پاها و مراقبت از پوشک را نیز دارد. مهار Pavlik به سفت شدن رباط‌های اطراف مفصل ران کمک می‌کند و باعث ایجاد شکل طبیعی سوکت مفصل ران می‌شود.
والدین در مؤثر بودن درمان نقش اساسی دارند. پزشک و تیم مراقبت‌های بهداشتی به والدین یاد می‌دهند که چگونه با خیال راحت وظایف مراقبت روزانه مانند تعویض پوشک، استحمام و تغذیه را انجام دهند.
مدت‌زمانی که کودک به بریس احتیاج دارد متفاوت است. به‌طورمعمول, حداقل به مدت 6 هفته تمام‌وقت و سپس به مدت 6 هفته دیگر به‌صورت نیمه‌وقت استفاده می‌شود.
اگر مفصل ران با استفاده از بریس در وضعیت خود باقی نماند ، ممکن است پزشک شما یک بریس دیگر از مواد سفت تر را امتحان کند که پاهای کودک شما را در موقعیت خود نگه دارد.
-روش جااندازی بسته
پزشک شما استخوان ران کودک را به‌آرامی به موقعیت مناسب منتقل می‌کند، و سپس با استفاده از گچ استخوان‌ها را در جای خود نگه می‌دارد. این روش درحالی‌که کودک تحت بیهوشی است انجام می‌شود. و برش بزرگی روی پوست کودک ایجاد نمی‌شود.
مراقبت از نوزاد در گچ نیاز به دستورالعمل خاصی دارد. پزشک و تیم مراقبت‌های بهداشتی به شما نحوه انجام فعالیت‌های روزمره و شناسایی مشکلات را آموزش می‌دهند.
-درمان جراحی
در مواردی که کودک بیش از 18 ماه باشد و یا روش جااندازی بسته در قراردادن استخوان ران در موقعیت مناسب موفقیت‌آمیز نباشد، جراحی باز ضروری است. در این روش برشی در لگن کودک ایجاد می‌شود که به جراح اجازه می‌دهد استخوان‌ها و بافت های نرم را به‌وضوح ببیند. سپس سر استخوان ران را در حفره استابولوم قرار می‌دهد.
در برخی موارد، استخوان ران کوتاه می‌شود تا بتوان استخوان را به‌درستی در سوکت قرارداد. پس‌ازآن، کودک را در یک گچ اسپایکا قرار می‌دهند تا وضعیت مفصل ران را حفظ کند.
در این روش درمان کودک باید به مدت 6 تا 8 هفته در گچ بماند. پس از پایان دوره استفاده از گچ، بیمار باید تا زمان تشخیص رشد طبیعی لگن شب‌ها از بریس استفاده کند.
درصورتی‌که پس از جااندازی باز یا بسته همچنان دررفتگی لگن وجود داشته باشد، استفاده از استئوتومی لگن جهت اصلاح وضعیت اسـتابولوم ضـروری است.
عواقب درمان نشدن دررفتگی لگن کودکان:
در صورت تشخیص زودهنگام و موفقیت در درمان، کودکان قادر به داشتن یک مفصل ران طبیعی هستند و ازنظر عملکرد هیچ محدودیتی ندارند. بدون درمان، DDH می‌تواند:
در اوایل بزرگ‌سالی باعث بروز درد و آرتروز شود.
باعث ایجاد اختلاف در طول پا شود.
حتی با درمان مناسب، تغییر شکل مفصل ران و آرتروز ممکن است در اواخر زندگی ایجاد شوند. این امر به‌ویژه در مواردی که درمان پس از 2 سالگی آغازشده، بیشتر محتمل است.
عوارض روش های درمانی:
کودکانی که با گچ اسپایکا درمان می‌شوند ممکن است درراه رفتن تأخیر داشته باشند.
مهار Pavlik و سایر دستگاه‌ها ممکن است باعث تحریک پوست در اطراف بندها و عدم خون‌رسانی شوند. اختلالات رشد استخوان فوقانی ران نادر است، اما ممکن است به دلیل ناهنجاری در خون‌رسانی به صفحه رشد در استخوان ران رخ دهد, و ممکن است تفاوت در طول پا باقی بماند.
آیا راهی برای پیشگیری از بروز دررفتگی مادرزادی لگن وجود دارد؟
خیر، متأسفانه راهی وجود ندارد. آنچه اهمیت دارد این است که نوزاد به‌طور مرتب معاینه شود تا هرگونه اختلال در اسرع وقت شناسایی و درمان مؤثر آن آغاز شود.
کلام آخر
80 تا 95 درصد کودکان مبتلابه دررفتگی مادرزادی لگن با درمان‌های مؤثر بهبود پیدا می‌کنند که البته به‌شدت علائم نیز بستگی دارد.
درصد موفقیت روش جراحی بالاتر است. بعد از پایان درمان هم نیاز است کودک تا چند سال، تحت نظر پزشک باشد. توجه داشته باشید که اگر این اختلال در سال‌های اول زندگی درمان نشود، می‌تواند منجر به بروز آرتروز، لنگش و دردهای شدید در آینده شود.
