به قلم : دکتر نازلی نادر ، کارشناس معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی
تحریریه زندگی آنلاین : استفاده غیرمنطقی از داروهای ضدمیکروبی باعث بروز مقاومت میکروبی میشوند، پیش بینی میشود تا سال ۲۰۵۰ مقاومت میکروبی از سرطان قربانیان بیشتری داشته باشد. ۱۸ تا ۲۴ نوامبر مصادف با ۲۷ آبان تا اول آذرماه به عنوان هفته جهانی آگاهسازی داروهای آنتی میکروبیال نامگذاری شده است. شعار امسال این هفته "همه با هم برای پیشگیری از مقاومت به داروهای ضدمیکروبی" می باشد و با اشاره به تاثیر داروهای ضدمیکروبی بر رشد میکروارگانیسمها، این داروها شامل آنتیبیوتیکها یا داروهای ضدباکتری، ضدویروس، ضدقارچ و ضدانگل هستند که برای درمان عفونتها استفاده میشود اما مردم بیشتر با واژه آنتیبیوتیک آشنایی دارند که زیرمجموعه داروهای ضدمیکروبی است.
مقاومت میکروبی یکی از تهدیدهای مهم برای سلامت عمومی
وقتی میکروبها تغییر یافته و داروها بر آنها بیاثر شود، مقاومت میکروبی رخ داده و درمان عفونتها را بسیار مشکل و یا غیرممکن میکند. مقاومت میکروبی یکی از مهمترین تهدیدها برای سلامت عمومی است. محققان برآورد کردند که سالانه بیش از ۸.۲ میلیون عفونت مقاوم به آنتیبیوتیک در ایالات متحده آمریکا اتفاق میافتد و منجر به مرگ بیش از ۳۵ هزار نفر میشود. در سال ۲۰۱۹، مقاومت به ضدمیکروبها عامل مرگ یک میلیون و ۲۷۰ هزار نفر بوده است، پیش بینی میشود تا سال ۲۰۵۰ مقاومت میکروبی از سرطان قربانیان بیشتری داشته باشد.با توجه به امکان انتقال ژن مقاومت به داروهای ضدمیکروبی از باکتری مقاوم به باکتری حساس، مقاومت میکروبها به ضدمیکروبیها یک مشکل جدی برای سلامت جهانی است. عدم درمان بیمار به دلیل مقاومت میکروبی، انتقال میکروبهای مقاوم به سایر افراد و شیوع مقاومت میکروبی موضوع مهمی است که در هنگام مصرف آنتیبیوتیکها باید مورد توجه قرار گیرد.
مقاومت میکروبی مشکلات زیادی برای فرد و جامعه ایجاد میکند که افزایش طول مدت بیماری، افزایش هزینه درمان، شیوع بیماریهای میکروبی پیچیدهتر، سختی درمان و افزایش مراجعات به پزشک از مهمترین این مشکلات است. از دیگر مشکلات مهم مقاومت میکروبی به اختلال در کنترل عفونت بیمارستانی، افزایش ریسک سایر اقدامات درمانی (جراحیهای بزرگ، شیمی درمانی، عمل پیوند عضو، تعویض مفصل و...) و افزایش مرگ ومیر ناشی از عفونتها می باشد.
بیشتربخوانید:
خواص شگفت انگیز این خوراکی برای تقویت روده و سلامت دندان
عوامل موثر در بروز مقاومت میکروبی
عوامل زیادی در بروز مقاومت میکروبی موثر هستند که استفاده نابهجا و بیش از حد از داروهای آنتیمیکروبیال در انسانها، حیوانات و گیاهان به عنوان اولین علت محسوب میشود. تجویز و مصرف غیرمنطقی داروها و عدم توجه بیماران به درمان توصیه شده پزشک معالج و خود درمانی از دیگر علل بروز مقاوت میکروبی می باشد. استفاده غیرمنطقی از آنتیبیوتیکها برای بیماریهای ویروسی نظیر کووید۱۹، آنفلوانزا و سرماخوردگی منجر به بروز افزایش مقاومت میکروبی است. در بیماریهای ویروسی صرفا زمانی مجاز به تجویز آنتیبیوتیک در بیمار هستیم که همزمان عفونت باکتریایی وجود داشته باشد.
پیامد افزایش مصرف داروهای آنتی میکروبیال
مصرف زیاد داروهای آنتیمیکروبیال باعث افزایش بروز مقاومت میکروبی می باشد و یکی از شایعترین علل مراجعه کودکان به اورژانس، واکنشها و عوارض ناشی از مصرف آنتیبیوتیکها است. با توجه به احتمال بروز عوارض جانبی در اثر مصرف آنتیبیوتیکها، به محض مشاهده عوارض جانبی یا بروز حساسیت پس از مصرف این داروها باید بلافاصله به داروساز یا پزشک اطلاع داده شود تا در صورت لزوم اقدام لازم درخصوص قطع یا تغییر دارو انجام شود.
عوارض جانبی شایع داروهای آنتی میکروبیال
تجویز و مصرف منطقی دارو، شایعترین عوارض جانبی آنتیبیوتیکها شامل جوش و ضایعات پوستی، سرگیجه، حالت تهوع، اسهال و بروز عفونت های قارچی فرصت طلب است. افراد در صورت بروز اسهال شدید یا واکنشهای آلرژیک شدید باید هر چه سریعتر به پزشک مراجعه کنند؛زیرا اسهال شدید ممکن است نشانه عفونت کلستریدیوم دیفیسیل باشد و منجر به آسیب روده بزرگ و یا مرگ فرد شود.
خسخس سینه، کهیر، تنگی نفس و شوک آنافیلاکسی را از جمله واکنشهای آلرژیک شدید به آنتیبیوتیکها می باشد و یادآور شد که در این موارد فرد ابتدا احساس میکند گلویش در حال بسته شدن یا خفگی است یا صدایش در حال تغییر است.
اقدامات موثر برای پیشگیری و کاهش بروز مقاومت میکروبی
وی تجویز صحیح دارو توسط پزشک، مصرف صحیح دارو توسط بیمار و پیشگیری از ابتلا به عفونت را از عوامل موثر در پیشگیری و کاهش بروز مقاومت میکروبی عنوان کرد.آنتی بیوتیکها حتما باید توسط پزشک و با توجه به وجود یا عدم وجود عفونت و نوع داروی موثر بر عفونت تجویز شود.
بیشتربخوانید:
آیا فرآورده های غذایی و دارویی حاوی باکتریهای مفید حیاتبخش هستند؟
تاکید بر اهمیت نحوه صحیح مصرف دارو
با توجه به نقش مصرف صحیح دارو در کاهش مقاومت میکروبی به افراد، هرگز دارو بدون تجویز پزشک مصرف نشود. دوره مصرف دارو طبق تجویز پزشک تا انتها و بهبودی کامل ادامه یابد. دزهای دارو منظم و سر ساعت مصرف شود تا اثر مطلوب داشته باشند.افراد از تجویز داروی خود برای دیگران اجتناب کرده و درخصوص نحوه صحیح مصرف داروی آنتیمیکروبیال از پزشک یا داروساز راهنمایی بخواهید. با توجه به تداخل برخی داروهای ضدمیکروبی با سایر داروها یا مواد غذایی ، افراد برای اطلاع از این موضوع میتوانند از پزشک یا داروساز سوال کنند.مثلا از مصرف همزمان آنتیبیوتیکهای دسته تتراسیکلینها با محصولات لبنی ( شیر، ماست، پنیر، بستنی)، مکملهای ویتامین و املاح حاوی آهن و آنتیاسیدها باید اجتناب کرد و این مواد را میتوان یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از خوردن دارو مصرف کرد.برای جلوگیری از عوارض گوارشی، قرصها و کپسولهای آنتیمیکروبیال را باید با یک لیوان آب میل کرد و هنگام مصرف شربتهای آنتیمیکروبیال نیز حتما از پیمانه مدرج استفاده کرد.
پیشگیری از ابتلا به عفونت بهترین راهکار برای کاهش بروز مقاومتهای میکروبی می باشد زیرا در این صورت دیگر نیازی به مصرف داروهای آنتی میکروبیال نیست.رعایت پروتکلهای بهداشتی، بهداشت شخصی، الگوی صحیح تغذیه، سبک زندگی سالم و دریافت به موقع واکسنهای توصیه شده در پیشگیری از بروز عفونت موثر است.
با توجه به اهمیت مصرف منظم دوز داروهای آنتی میکروبیال، درصورت عدم مصرف سر وقت دوزهای تجویز شده دارو، احتمال شکست دارو درمانی و بروز مقاومت افزایش مییابد؛ بنابراین بهتر است افراد از روشهایی مثل تنظیم زنگ ساعت برای یادآوری زمان مصرف دارو استفاده کنند.در صورتی که یک نوبت از دارو فراموش شد اگر نزدیک ساعت مصرف دوز بعدی نبود بلافاصله دارو استفاده شود و دوز بعدی نیز در همان ساعت مقرر مصرف شود.اما اگر نزدیک به زمان مصرف دوز بعدی بود صرفا دوز بعدی دارو سرساعت مقرر خود استفاده شود و از دو برابر کردن دوز مصرفی باید اجتناب شود.
با توجه به اینکه مصرف آنتیمیکروبیالها علاوه بر خود فرد، سلامت همگان را نیز تحت تاثیر قرار میدهد، امیدواریم با افزایش سطح آگاهی عموم، شاهد کنترل و جلوگیری از مقاومت میکروبی و مشکلات جدی باشیم که برای سلامت مردم ایجاد کرده است.
