به قلم : شیرین فرساد ؛ دانشجوی دکتری میکروبیولوژی
تحریریه زندگی آنلاین : آنتی‌بیوتیک چیست؟
آنتی‌بیوتیک‌ها، گروه وسیعی از داروهای تولید شده با منشا میکروارگانیسم‌های قارچی یا باکتریایی می‌باشند.آنتی‌بیوتیک‌ها دارای ویژگی باکتروسایدی (از بین رفتن کامل سلول‌های بیماریزا) یا باکترواستاتیک (توقف رشد باکتری‌های بیماریزا) می‌باشند.
انواع آنتی‌بیوتیک‌ها بر اساس عملکرد آنها
الف: تعدادی از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث تخریب ساختار ژنتیکی باکتری‌ها می‌شوند.
ب: گروهی از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث تجزیه پروتئین و چربی موجود در دیواره باکتری‌ها و منجر به از بین رفتن باکتری می‌شوند.
ج: تعدادی از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث تخریب فعالیت ریبوزومی و فعالیت‌های انرژیتیک باکتری‌ها و در نهایت منجر به مرگ باکتری می‌شوند.
بیشتربخوانید:
عوارض شایع آنتی بیوتیکی در کودکان
انواع آنتی‌بیوتیک‌ها بر اساس وسعت عملکرد:
1- آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف: عملکرد این داروها بر انواع متفاوتی از میکروارگانیسم‌ها موثر هستند.
2- آنتی‌بیوتیک‌های محدود‌الطیف: تنها در برابر دسته محدودی از میکروارگانیسم‌ها موثر هستند.
در اثر بروز برخی از بیماری‌ها در کودکان، پزشکان مجبور به تجویز آنتی‌بیوتیک‌های خاصی می‌شوند. آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان بیماری‌های باکتریایی موثر هستند و برای درمان بیماری‌های ویروسی اثر مفیدی نخواهند داشت، بلکه مضر هم می‌باشند.
علت بی‌اثر بودن آنتی‌بیوتیک بر بیماری‌های ویروسی
الف: فاقد دیواره سلولی هستند.
ب: انتقال ویروس از محیط بیرون سلول به درون سلول زنده و استقرار در سلول‌های بدن
ج: نیاز به سلول‌های زنده برای تکثیر خود
د: اتصال محکم به سلول زنده سالم
اثر آنتی‌بیوتیک بر ویروس
1- عفونت ویروسی را درمان نمی‌کند.
2- مانع از انتقال بیماری به کودک دیگر نمی‌شود.
3- بهبودی در حال کودک ایجاد نمی‌کند.
4- احتمالا عوارض جانبی ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک را تشدید کند.
5- باعث افزایش مقاومت آنتی‌بیوتیکی می‌شود.
بیشتربخوانید:
کودکانی که دارو نمی خورند (2)
افزایش مقاومت آنتی‌بیوتیکی چیست؟
استفاده بیش از حد آنتی‌بیوتیک‌ها باعث ایجاد باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک می‌شود. پس از هر بار مصرف آنتی‌بیوتیک، باکتری‌های حساس کشته شده و باکتری‌های مقاوم می‌مانند. استفاده مکرر از آنتی‌بیوتیک باعث تقویت باکتری‌های مقاوم به دارو می‌شود.
چگونگی مقاومت باکتریایی به آنتی‌بیوتیک
الف: تغییر ساختار آنتی‌بیوتیک با خنثی‌سازی اثر آنتی‌بیوتیک
ب: دفع آنتی‌بیوتیک از روش‌های مختلف
ج: تغییر در نحوه اتصال به آنتی‌بیوتیک
د: ایجاد جهش‌های ژنتیکی
تجویز اشتباه داروی آنتی‌بیوتیکی و نتایج حاصله منجر به موارد زیر می‌شود:
الف: زمان بهبودی بیماری طولانی‌تر می‌شود.
ب: درمان بیماری سخت‌تر می‌شود.
ج: باعث تعدد مراجعه به پزشک و بیمارستان می‌شود.
د: نیاز به داروهای گران‌تر و وسیع‌الطیف را فراهم می‌کند.
ه: درصد عفونت‌های مقاوم به دارو افزایش یافته و ممکن است به مرگ منجر شود.
بیشتربخوانید:
کنترل تب در كودكان
عوارض رایج ناشی از مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک
1- اسهال: اسهال ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک، از شایع‌ترین عوارض به شمار می‌رود. به طور تقریبی 30 درصد از کودکان، حین مصرف آنتی‌بیوتیک و حتی پس از مصرف این دارو به اسهال مبتلا هستند که غالبا پس از مصرف سفالوسپورین، کلیندامایسین و تعدادی از پنی‌‌سیلین‌ها ایجاد می‌شود. اسهال ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک به علت از بین رفتن باکتری‌های نرمال دستگاه گوارش و نیز باکتری‌های بیماریزا در آنجا ایجاد شده و این عدم تعادل باعث اختلال گوارشی و ایجاد اسهال می‌شود و بدن کودک را با کم‌آبی، ضعف و بی‌حالی مواجه می‌کند.
2- واکنش‌های آلرژیک: واکنش‌های آلرژیک یا ازدیاد حساسیت فوری یا تاخیری پس از مصرف برخی از داروها ایجاد می‌شوند.
3- بثورات: بثورات ایجاد شده ممکن است دارای سطح برجسته، سطح صاف، دارای خارش و قرمز رنگ باشند. در صورت تبدیل بثورات به جوش بایستی به پزشک مراجعه نمود. حدود 10 درصد از نسخه‌های آنتی‌بیوتیکی برای کودکان منجر به واکنش آلرژیک می‌شود. علائم آن شامل گرم شدن ناحیه پوست درگیر شده، خارش، تورم، لکه‌های قرمز، تنگی‌نفس، آبریزش بینی، عطسه، سرفه، کهیر، ریزش اشک، تب و لرز، سردرد و سرگیجه، خواب‌آلودگی، رنگ‌پریدگی و تعریق می‌باشد.
4- عفونت‌های قارچی: آنتی‌بیوتیک‌ها ابتدا باکتری‌های مفید و نرمال بدن و سپس باکتری‌های بیماریزا را از بین برده و در نتیجه محیط را برای رشد قارچ‌های بیماریزا فراهم می‌کنند و در نهایت عفونت‌های قارچی به ویژه در دهان به نام برفک دهانی، در ناف، ناخن و اندام تناسلی ایجاد می‌شوند.
بیشتربخوانید:
این خوراکی خوشمره می تواند جایگزین آنتی‌بیوتیک‌ها باشد
5- ایجاد لکه در دندان و استخوان: لکه‌های استخوانی موقتی هستند، اما لکه‌های دندانی طولانی‌مدت بر سطح دندان باقی می‌مانند. مصرف آنتی‌بیوتیک به ویژه تتراسایکلین در کودکان زیر 8 سال منجر به لکه‌دار شدن دندان‌ها می‌شود. همچنین مصرف آموکسی‌سیلین باعث افزایش ایجاد لکه در مینای دندان کودکان به ویژه سنین 20 تا 24 ماهگی می‌شود.
6- تب: گاه با مصرف سفالوسپورین و پنی‌سیلین کودک دچار تب شده و خودبخود محدود می‌شود.
7- شوک آنافیلاکسی: این عارضه خطرناک با علائمی مانند التهاب، مشکلات تنفسی و کاهش فشار خون همراه است.
8- سندورم استیونز جانسون: حساسیتی بسیار شدید است. علائمی شبه‌آنفلوانزا داشته و دارای زخم‌هایی دردناک، التهاب صورت و حساسیت به نور می‌باشد.
9- نکرولیز اپیدرمی سمی: شکل شدیدی از سندروم استیوجانسون شامل تاول‌های شدید پوستی است. بیش از 30 درصد از سطح پوست را درگیر کرده و آسیب‌های زیادی به غشای مخاطی وارد می‌کنند.
10- دردهای عضلانی: در صورت مصرف داروهایی مانند سیپروفلوکساسین برای کودکان با خطر پارگی تاندون و آسیب عصبی دائم و مشکلات استخوان، مفصل و تاندون همراه با درد و ورم ایجاد می‌کند.
11- سندروم مرد قرمز: پس از مصرف آنتی‌بیوتیک وانکومایسین رخ داده و با علائمی مانند خارش، بثورات جلدی، تب، درد قفسه‌سینه و مشکلات تنفسی همراه است، به ویژه قرمزی در سر و گردن دیده می‌شود.
12- مشکلات شنوایی: مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک باعث مشکلات شنوایی به صورت موقت و دائمی می‌شود. مصرف این داروها، اثر مخربی بر سلول‌های حسی درون گوش و کل سیستم شنوایی کودک دارد، به ویژه داروهای آمینوگلیکوزیدی تاثیرات منفی زیادی بر سلول‌های مویی و نابود کردن آنها در گوش دارند. اگر این سلول‌های مویی نابود شوند، سلول‌های دیگر جایگزین نشده و آسیب وارد شده بر سیستم شنوایی دائمی خواهد بود.
13- ازوفاژیت دارویی: تحریک مری در نتیجه مصرف آنتی‌بیوتیک صورت گرفته و منجر به درد و مشکلات بلع می‌شود.
14- حساسیت به نور: مصرف داکسی‌سایکلین، باعث افزایش میزان حساسیت کودکان به نور خورشید می‌شود.
15- لوپوس: مصرف آنتی‌بیوتیک مینوسایکلین ممکن است علائم بیماری خود ایمنی لوپوس اریتماتوز را در کودکان تشدید کند که با علائمی مانند تب، خستگی، کاهش اشتها، تورم غدد لنفاوی، تورم پا و تنگی نفس همراه است.
بیشتربخوانید:
5 اثر منفی زیاده‌روی در مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
لیست آنتی بیوتیک های طبیعی که می‌توانند به شما کمک کنند
پیشگیری از عوارض جانبی آنتی‌بیوتیک‌ها
1- نوشیدن آب به میزان کافی
2- مصرف پروبیوتیک و تامین باکتری‌های مفید دستگاه گوارش
3- تکمیل دوره درمان تا بهبودی کامل
