دکتر نگار بهروز : پزشک عمومی
تحریریه زندگی آنلاین : معمولاً نمونه خون از سياهرگها گرفته ميشود اما گاهي هم نمونه از مويرگها توسط (سوزن مخصوص خونگیری از نوك انگشتان) و در موارد اندكي از سرخرگها گرفته ميشود شایعترین آزمایشهای خوني انجامشده آزمایشهای مربوط به سلولهای خوني و مواد شيميايي خون است. آزمایشهای مربوط به سلولهای خوني شامل اندازهگيري تعداد گلبولهای سفيد، گلبولهای قرمز و پلاكتها است.
بیشتربخوانید:
نتایج آزمایش خون خود را تفسیر کنید
آزمایشهایی كه نتيجه آن از ادرار حاصل ميشود
عفونتهاي دستگاه ادراري و ارزيابي عملكرد كليه از بهترين موارد انجام آزمايش ادرار است آزمایشهای ادرار معمولاً با نوار تست ادراري انجام ميشود و تغييرات هر قسمت آن حاكي از وجود عوامل خاص در ادرار است (مثل كتون، پروتئين و... اگر آزمايش انجامشده حاكي از عفونت باشد، ميتوان ميكروارگانيسمهاي موجود در ادرار را كشت داده تا رشد كنند و نوع آن حتي آنتيبيوتيك مؤثر به درمان آن مشخص شود كه به اين كار كشت ادرار ميگويند. البته نوعي آزمايش ادرار جهت تعيين هورمون تولیدشده در بارداري جهت تأثیر بارداري هم انجام ميشود. انجام آزمايش24 ساعته جهت تعيين حجم و ميزان دفع پروتئين و كراتينين و. . . هم از آزمایشهای مهم كلينيكي خصوصاً در افراد با مشكلات كليوي يا در معرض مشكلات كليوي مانند بيماران ديابتي است.
آزمایشهای مربوط به مواد شيميايي
آزمایشهای مربوط به مواد شيميايي خون قادرند ميزان آنها را اندازهگيري كنند اين آزمایشهای براي شناسایی آسيب كبدي كليوي، عضلاتي و برخي اختلالات استخواني و نيز بررسي التهابات و. . . مورداستفاده قرار ميگيرد.اندازهگيري ميزان كلسترول خون نيز يكي از انواع اين آزمایشهای است. همچنين آزمایشهای مرتبط با غدد و اندازهگيري هورمونها نيز بهوسیله خون انجام ميشود.
آزمایشهایی كه روي مايعات بدن انجام ميشود
مثلاً مايعات حاصل از زخمها و نواحي غیرطبیعی پوست و غشاهاي مخاطي مثل مخاط بيني، گلو، مايع نخاعي، مايع مفصلي و نواحي اطراف مغز. اين آزمایشهای جهت جستجوي ميكروارگانيسمهاي عفوني، سلولهای غیرطبیعی مثل سلولهای سرطاني يا مقادير غیرطبیعی مواد شيميايي انجام ميشود البته بررسي اسپرم در آقايان نيز در اين گروه است.
بیشتر بخوانید:
گروه خونی شما درباره شخصیت و سلامت بدنتان چه می گوید؟
آزمایشهایی كه بر روي سلولها و بافتها انجام ميشود
بررسي ميكروسكوپي تكتك سلولها با نمونههاي حاوي انواعي از سلولها ميتواند موجب تشخيص قطعي بسياري از اختلالات شود. معمولاً از آزمايش روي نمونههاي سلولي براي تشخيص سرطان و غربالگري اختلالات ژنتيك استفاده ميشود. ميتوان سلول را از مايعات بدن (مثل خلط) يا تراشههاي به دست آورده از بافتهای سطحي مثل گردن رحم (تست پاپ اسمير) به دست آورد. كشيدن سلول با سوزن كه به آن اسپيراسيون ميگويند نيز جز اين دسته است كه در غده تيروئيد يا تودههاي پستاني انجام ميشود. آزمایشهایی كه روي نمونه مدفوع انجام ميشود، نمونه مدفوع را ميتوان براي بررسي ميكروارگانيسمهاي عفوني يا انگلي يا وجود شواهدي دال بر اختلالات گوارشي انجام داد. مقادير اندك خون كه در چشم غیرمسلح قادر به ديدن آن نيست را نيز مشخص ميكند. در صورت شك پزشك به خونريزي گوارشي يا غربالگري سرطان روده بزرگ و راستروده اين آزمايش خصوصاً در سن بالاي 40 سال تأکید ميشود از اين غربالگري براي مدفوع ازنظر خون مخفي يا (oB(Occult Blood گويند.
آزمايش بررسي تعداد سلولهای خوني كه با cbc مشخص ميشود
CBC مخفف cell Bolld Cant است كه در آن تعداد گلبولهای قرمز – سفيد – هموگلوبين و هماتوكريت و پلاكتها سنجيده ميشوند. البته تعدادي از مواد ديگر مثل Rdw , MChc, mcv nv هم وجود دارد كه تخصصيتر است. از طرفي تفكيك انواع گلبولهای سفيد و درصد حجم آنها (مانند نوتروفيل- لنفوسيت – ائوزينوفيل – بازوفيل) هم نشان داده ميشود كه قبلاً در بیماریهای عفوني درصد نوتروفيل و در گروهي بیماریهای خوني مانند لنفام يا ALL يا CLL تعداد لنفوسيتها بالا ميروند و يا در آلرژيها هم ائوزنيفيلها تغيير ميكند. تعداد گلبول قرمز و هموگلوبين و هماتوكريت هم 3 پارامتر مهم در كمخونيها يا خونريزيها و حتي در مواردي كه فرد مثلاً به دنبال مصرف سيگار زياد دچار غلظت خون است، هست. پلاكتها از فاكتورهاي انعقاد هستند كه مثلاً در سرطانهاي مغز استخوانها يا آنمي آپلاستيك كاهش مييابد. دقت در تغيير آزمايش CBC باوجود آسان بودن ميتواند بسيار مهم و تشخیصدهنده باشد.
آزمايش قند خون
آزمايش قند خون ناشتا جهت غربالگري ديابت شيرين استفاده ميشود در ديابت به علت فقدان يا كاهش انسولين سطح گلوكز افزايش مييابد. كه ميتوان آن را در خون و حتي در ادرار مشاهده كرد. قند خون طبيعي ناشتا در افراد بالغ بين 60-105 (حداكثر 110) است بالاتر بودن اين عدد بايد موردبررسی قرار گيرد گاه قند بدون ناشتا بودن انجام ميشود كه تا 140 موردقبول است. به گروهي از افراد پس از گرفتن آزمايش قند خون، توصيه به مصرف صبحانه يا حجمي آب و قند ميكنند و 2 ساعت بعد آن را ميسنجند كه به آن قند 2 ساعته 2hpp گويند كه در افراد مشكوك به ديابت (ديابت نهفته) با قند ناشتای طبیعی مورداستفاده دارد.
بیشتربخوانید:
همه چیز درباره آزمایش خون
آزمايش چربي خون كلسترول
كلسترول ماده ساختماني غشاء سلولي است و نقش مهمي در حيات سلولي دارد. اين ماده از طريق رژيم حيواني وارد بدن ميشود و توسط كبد و ساير بافتهای بدن هم ساخته ميشود انجام آزمايش تعيين سطح كلسترول جهت بررسي خطر تصلب شرایین و يا گرفتگي عروق قلب و همچنين كنترل روند درمان با داروهاي كاهنده كلسترول لازم است. كلسترول خون شامل چند زیرمجموعه است كه دو مورد HDL و LDL آن بسيار مهم است اندازهگيري LDL كه به آن كلسترول بد و HDL كه به آن كلسترول خوب هم گويند علاوه بر بررسي ميزان كلسترول تام بايد انجام شوند، كلسترول خوب HDL هر چه بالاتر از عدد 35 باشد بهتر است و بهعکس كلسترول بر LDL هرچه پايينتر باشد فرد در وضعيت مناسبتري قرار دارد. كلسترول خوب بالا از عوارض كلسترول بر پيشگيري و محافظت ميكند. توجه داشته باشيد كه نسبت اين دو كسترول به هم بسيار مهم است و در اصل اين عدد ميتواند تعيينكننده ميزان بروز تصلب شرایین باشد. باوجودآنکه كلسترول بالاي 200 خطرناك است ولي همانطور كه گفته شد نسبت كلسترول خوب و بد تعیینکننده اصلي بيماري هست.
تريگليسريد
نوع ديگري از چربي موجود در خون است اين ماده انرژي لازم براي مصرف سلولها را حمل و به شكل چربي در بدن ذخيره ميكند جهت اين آزمايش هم لازم است مشابه كلسترول 14 ساعت ناشتا باشيد.
آنزيمهاي كبدي
AST- ALT كه به آنها Sgot و Sgpt هم گويند و آلكالان فسفاتاز در تستهاي رايج جهت بررسي كبد است. مقدار اين آنزيمها در بيماران مبتلا به كبد چرب، هپاتيت و. . . افزايش مييابد. در صورت مصرف گروهي از داروها به ميزان زياد هم اين تستها دچار اختلال ميشوند. در صورت بالا بودن اين آنزيمها بررسيهاي كاملتر لازم است.
اوره
كراتيني از آزمايشهاي روتين جهت بررسي عملكرد كليهاند. مقدار اوره و كراتنين خون زماني كه كليه توانايي پالايش كافي خون را نداشته باشد افزايش مييابد. بنابراين اولين علامت اختلال در كار كليه با افزايش اين 2 ماده در خون خود را نشان ميدهند.
آزمايش كامل ادرار
بهترين نمونه ادراري، ادرار صبحگاهي است. البته نمونههاي ديگر در طي روز هم قابلبررسی است ولي اگر مبتلا به ديابت هستيد حتيالامكان اول صبح در حالت ناشتا ادرار خود را آزمايش دهيد تا داروها و مواد غذايي كمترين تأثير را روي آن بگذارد. در هنگام كشت ادرار كه جهت بررسي ميكروارگانيسم موجود در ادرار انجام ميشود رعايت نكات زير الزامی است. محل خروج ادرار را کاملاً شستشو دهيد، يكسوم ابتداي ادرار را بيرون ريخته و یکسوم وسط را داخل ظرف جمع كنيد و توجه داشته باشيد كه سطح داخل ظرف با چيزي آلوده نشود. توجه داشته باشيد كه در صورت مصرف آنتيبيوتيك حتماً آزمايشگاه را مطلع نماييد.
آزمايش مدفوع
اين آزمايش جهت بررسي نمونه ميكروبي، انگلي و وجود خون و موكوس انجام ميشود توجه داشته باشيد كه در هنگام آزمايش از مصرف روغن كرچك، تركيبات حاوي منيزيوم و تركيبات ضداسهال و آنتيبيوتيك قبل از خونگیری جداً پرهيز كنيد. اگر اسهال داريد پس از نمونهگيري حتماً سريعاً آن را به آزمايشگاه برسانيد. زيرا بعضي تكياختهها پس از مدتي كوتاه از بين ميروند. درصورتیکه نمونه مدفوع شما ازنظر بررسي خون مخفي خواستهشده است از خوردن گوشت، جگر، ماهي، لبو، غذاهاي حاوي رنگدانه و داروهايي مثل آهن، ساليسيلاتها و ويتامينها 48 ساعت تا 72 ساعت قبل از آزمايش حتماً پرهيز كنيد.
موارد مهمي كه باعث اختلال در جواب آزمایشهای ميشود
جهت انجام آزمايش چربي خون (كلسترول و تريگليسريد) لازم است 12 تا 14 ساعت ناشتا باشيد در طي اين مدت از خوردن هرگونه غذايي پرهيز كنيد نوشيدن آب به مقدار كم تا آخر شب مانعي ندارد.بهتر است براي هرگونه آزمايشي ناشتا باشيد. در صورت مصرف دارو حتماً آزمايشگاه را مطلع كنيد. (خصوصاً داروهاي هورموني و آنتيبيوتيك)
درصورتیکه از آن دسته افرادي هستيد كه هنگام نمونهگيري دچار افت فشارخون و حالت غش و بيهوشي ميشويد قبل از نمونهگيري موضوع را به مسئول آزمايشگاه اطلاع دهيد. پس از نمونهگيري، محل آن را به مدت 2-3 دقيقه كاملاً فشار دهيد و از مالش دادن آن پرهيز كنيد. در صورت كبودي، محل كبودي را با حوله گرم كمپرس كنيد. غلظت بسياري از مواد موجود در خون بهطور طبيعي در طي شبانهروز نوسان دارند مثلاً بهترين نمونه جهت آزمایشهای قند خون، نمونهاي است كه بين ساعات 7 الي 9 صبح گرفته شود و يا جهت انجام آزمايش پرولاكتين لازم است حداقل 5/1 ساعت از بيدار شدن خواب شما گذشته باشد.با توجه به چرخه قاعدگي در خانمها و تغييرات هورموني (استروژن و پروژسترون) در صورت داشتن آزمایشهای هورموني مثل پروژسترون، پرولاكتين و ... حتماً زمان قاعدگي خود را در هنگام آزمايش به خاطر داشته باشيد. البته گروهي از آزمایشهای روتين مانند كلسترول خون نيز ميتواند تا حدي تحت تأثیر اين چرخه قرار گيرد مثلاً كلسترول خون در خانمها در زمان تخمگذاری كمي كاهش مييابد.