يك روز بدون كمردرد
قصد داریم با شما در مورد كمردرد، اینكه چه باید انجام دهید و چه زمانی به پزشك مراجعه كنید، صحبت كنیم. بهتر است بدانید كه درد كمر، پنجمین علت شایع مراجعه به پزشك است و 70 درصد افراد در طول زندگی خود، حداقل یك بار كمردرد را تجربه می‌كنند.
كمردرد ممكن است به صورت ناگهانی یا تدریجی رخ دهد. كلمه‌ی «حاد» وقتی اطلاق می‌شود كه مشكل چند روز تا چند هفته طول بكشد؛ و اگر بیشتر از سه ماه طول بكشد به آن «مزمن» می‌گویند.
ساختمان ستون مهره‌ها
ستون مهره‌های كمری از 5 مهره‌ی ستون‌مهره‌ها تشكیل شده است. برای درك بهتر، روی یك قطعه از ستون مهره‌ها متمركز می‌شویم. یك قطعه ستون مهره‌ها تشكیل شده است از:
- دو مهره
- دیسك بین مهره‌ای
- دو ریشه عصبی كه از طناب نخاعی در هر طرف خارج می‌شود.
مهره‌ها، استخوان‌های ستون مهره‌اند و عمل آن‌ها حمایت و محافظت از طناب نخاعی است. وقتی كه مهره‌ها روی یكدیگر قرار می‌گیرند، ستونی را در جلو و لوله‌ی استخوانی را در پشت تشكیل می‌دهند. از داخل لوله استخوانی طناب نخاعی و اعصاب می‌گذرند. مفاصل ستون مهره اجازه می‌دهند كه مهره‌ها مثل یك زنجیره به هم متصل شوند.
آن‌ها سبب اتصالات محكم بین مهره‌ها می‌شوند و زمانی كه روی كمرمان می‌چرخیم یا خم می‌شویم، روی هم می‌لغزند (شكل – 1).
مابین هر مهره، دیسك بین‌مهره‌ای قرار گرفته است كه دارای خاصیت ارتجاعی می‌باشد. دیسك بین مهره‌ای از یك ماده ژله مانند در وسط تشكیل شده است كه دورادور آن را چند لایه الیاف محكم به صورت مدور احاطه كرده‌اند (شكل – 2)
آسیب به این الیاف منجر به «فتق» یا «بیرون‌زدگی» دیسك می‌شود و به اعصاب نخاعی فشار وارد می‌كند. در افراد مبتلا به كمردرد دیسكی، پاره شدن هر كدام از این لایه‌ها، منجر به ایجاد یك حمله كمردرد حاد می‌شود و در نهایت با پاره شدن لایه‌های بیشتر روی اعصاب نخاع فشار می‌آورد و موجب تحریك عصب سیاتیك یا به قول عوام «سیاتیك» می‌شود (شكل-3).
غالب مشكلاتی كه سبب كمر درد می‌شوند، ناشی از آسیب و اضمحلال دیسك بین مهره‌ای است. خم شدن، سبب فشار روی ریسك و برجسته شدن دیسك به طرف كانال نخاعی و اعصاب می‌شود (شكل 4 و 5)،
شاید بسیاری از افراد مبتلا به كمر درد وضعیت مشابه این را به خاطر داشته باشند، به دلیل وضعیت نامناسب بدن هنگام بلند كردن اجسام، ابتدا دیسك به رباط خلفی مهره فشار می‌آورد و سپس موجب بیرون‌زدگی دیسك، فشار بروی نخاع و درد ناگهانی كمر می‌شود.
تقسیم‌بندی علل مشكلات كمر:
1) مكانیكی (90%): مانند كشیدگی رباط‌ها یا عضلات اطراف ستون مهره
2) فشار روی اعصاب مهره‌ای (5%): مانند فتق دیسك بین مهره‌ای
3) التهابی (1%): مانند بیماری‌های روماتیسمی كمر یا عفونت‌ها
4) بیماری‌های داخلی (1%): مانند تومورهای ستون مهره‌ها، پوكی استخوان
5) روانی (نادر)
نكته‌ی مهم: باید توجه داشته باشید كه اطلاعات موجود برای دردهای كمر با منشاء مكانیكی و دیسكی است كه اكثریت موارد علل كمردرد را تشكیل می‌دهند و بدیهی است كه به هیچ‌وجه نباید بدون نظر پزشك به كار روند.
افراد زیر به احتمال زیاد دچار كمردرد خواهند شد:
- افرادی كه بدن و كمر خود را در وضعیت مناسب قرار نمی‌دهند.
- تحرك كمی دارند.
- از وزن ایدهآل برخوردار نیستند. [برای محاسبه‌ی ساده وزن ایدهآل می‌توانید از فرمول (100 به قد) استفاده كنید، البته روش‌های دقیق‌تری نیز وجود دارد.]
- افرادی كه بارهای سنگین حمل می‌كنند.
- كسانی كه مجبورند به مدت‌های طولانی در یك وضعیت بنشینند یا بایستند.
- كسانی كه باید مسافت‌های طولانی رانندگی كنند.
علائم خطر
افراد دارای این علائم باید هر چه سریع‌تر به پزشك مراجعه كنند:
1 – سن فرد مبتلا كمتر از 20 سال یا شروع كمردرد در بیشتر از 55 سالگی
2 – ضربه‌ی شدید به كمر، مثل افتادن از بلندی
3 – درد ثابت، پیشرونده، بدون ارتباط با فعالیت
4 – درد ناحیه فوقانی كمر
5 – سابقه‌ی قبلی
- سرطان
- مصرف طولانی‌مدت تركیبات كورتون‌دار
- استفاده از موادمخدر تزریقی
- ابتلا به ایدز
6 – مشكلات عمومی بدن: مثل كاهش وزن
7 – وجود تب همراه با كمردرد (بدون علت مشخص)
8 – درد شبانه
9 – محدودیت شدید و مداوم در خم كردن كمر
10 – تغییر شكل ساختمانی
11 – نیاز به بررسی‌های بیشتر: افرادی كه در معاینه بالینی، آزمایشات یا عكسبرداری مشكل خاصی دارند.
12 – اختلال عصبی گسترده / نشانگان دم اسب:
الف) اشكال در موقع ادرار كردن
ب) اختلال در كنترل و تنظیم دفع مدفوع
ج) بی‌حسی زینی در محدوده‌ی مقعد یا نواحی تناسلی
د) ایجاد سطح حسی
هـ) ضعف حركتی گسترده یا پیشرونده (بیش از یك ریشه عصبی در اندام تحتانی، یا اختلال راه رفتن)
13 – درد تیر كشنده از كمر به كل اندام تحتانی، به‌خصوص اگر با اختلال حسی یا ضعف عضلانی همراه باشد.
بعد از دانستن در مورد ساختمان و عملكرد ستون فقرات، باید روش محافظت از كمرتان را در طی فعالیت روزمره بدانید. بهتر است بدانید كه وضعیت عمودی، بهترین حالتی است كه كمر در مقابل كشیدگی عضلات مقاومت می‌كند!
باید یاد بگیرید كه چگونه است:
1 – روش صحیح استراحت – راحت‌ترین حالت معمولا خوابیدن به پشت است. در حالی كه صورت رو به بالا قرار گرفته، سر و شانه‌ها بالاترند و زیر زانوها كمی بلندتر شده است (شكل 6).
وضعیت مناسب دیگر برای استراحت وضعیت خوابیده به پهلو با پاهای كمی خم و گذاشتن یك بالش كوچك بین زانوهاست. روش مناسب دیگر استراحت در شكل 7 نشان داده شده است.
بهتر است بدانید كه اگر فشار وارده بر دیسك مهره‌ی سوم كمری را در حالت ایستاده 100 فرض كنیم این فشار در حالت خوابیده‌ی به پشت 25 و در حالت خوابیده به پهلو 75 می‌باشد (شكل 8). هر چه فشار وارده بر دیسك كمتر باشد، نشانه این است كه وضعیت فرد مناسب‌تر می‌باشد.
«هرگز در حالت خوابیده به روی شكم استراحت نكنید.» برای ترك این عادت، می‌توانید یك توپ كوچك روی شكم قرار دهید و یك پیراهن روی آن بپوشید. مطمئن باشید كه بدین ترتیب هرگز نمی‌توانید روی شكم راحت بخوابید!!
2 – رختخواب مناسب – تشكی كه برای استراحت استفاده می‌كنید، باید با شكل بدن سازگار باشد و بهتر است سفت باشد تا نقش حمایتی برای بدن داشته باشد (شكل 9). پس تشك‌های ابری، تختخواب فنری و یا تشك‌های طبی مستعمل برای بیماران مبتلا به كمردرد مناسب نیستند.
