دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده؛ متخصص پوست، مو و زیبایی
عفونت در پوست می‌تواند اولیه باشد (مثل زرد زخم و کورک) و یا ثانویه (سوار شدن عفونت بر روی محل نیش، سوختگی و تبخال) علل عمده عفونت پوستی باکتری‌هایی مثل استافیبوکوک واسترپتوکوک هستند.
این عفونت‌ها ابتدا سطحی بوده و در صورت عدم درمان ممکن است به عمق نفوذ کنند.
عفونت‌های پوستی شامل عفونت‌های باکتریال، قارچی، ویروسی و انگلی هستند و در صورتی‌که بخواهیم در مورد کلیه بیماری‌های عفونی پوست صحبت کنیم از حوصله این مطلب خارج است.
مهمترین عفونت‌های پوستی که قرار است در هر مقاله تعدادی از آنها را برای شما خوانندگان عزیز بازگو کنیم؛ عبارتند از:
عفونت‌های باکتریایی
جذام
جذام توسط نوعی باکتری به نام مایکو باکتریوم لپره ایجاد می‌شود که رشد آهسته‌ای دارد. جذام همچنین به نام بیماری هانسن شناخته می‌شود.
پس از تماس اولیه ممکن است سال‌ها طول بکشد تا علائم بیماری به شکل کلاسیک تظاهر پیدا کند.
احتمال انتقال از طریق تماس مستقیم پوستی وجود دارد اما پوست سالم سد قابل اعتمادی در مقابل این باکتری است و در صورت سالم بودن پوست انتقال بیماری تقریباً محال است.
در منطقه‌ای که جذام شایع است. خارهای گیاهان در انتقال بیماری نقش مهمی دارند لذا پوشیدن کفش در مناطق آلوده بسیار حائز اهمیت می‌باشد. هیچ مدرکی دال بر انتقال جذام توسط نیش بندپایان وجود ندارد.
قابل ذکر است که برخلاف سل موارد ثبت شده محدودی از جذام در کادر پزشکی و غیر پزشکی در تماس با بیماران جذامی وجود دارد.
ترشحات بینی بیماران جذامی که اغلب برای چند سال تشخیص داده نمی‌شوند منبع اصلی عفونت در جامعه است به طور کلی جذام از فرد به فرد انتقال می‌یابد.
ارتباط نزدیک و صمیمی با فرد دچار جذام، احتمال انتقال بیماری را تا 8 برابر افزایش می‌دهد. راه ورود میکروب، مخاط مجرای تنفسی فوقانی (عمدتاً بینی) است.
لباس و رختخواب مشترک از راه‌های مهم انتقال عفونت به شمار می‌آیند. شیر مادران جذامی نیز می‌تواند ناقل بیماری باشد. در بیماری جذام آسیب عصبی به دو شکل رخ می‌دهد:
1- آسیب سلول‌های حسی عصبی که سبب از بین رفتن حس و فقدان تعریق در مناطق آسیب دیده پوستی می‌شوند.
2- آسیب به اعصاب حرکتی که باعث اختلال در عملکرد عضلانی می‌شود.
در نتیجه عضلات ناحیه لاغر می‌شوند و به علت نداشتن حس، عضو مربوطه دچار آسیب‌های مکرر می‌شود.
جذام در ابتدا به صورت یک منطقه بدون حس بر روی پوست و یا یک ضایعه پوستی قابل مشاهده بروز می‌کند.
ضایعه به شکل مسطح، مختصر قرمز یا کم رنگ با قطر چند سانتیمتر و حدود نامشخص تشکیل می‌شود.
گاهی گرفتاری به صورت ضعف یا بی حسی ناشی از درگیری عصب یا یک تاول، سوختگی یا زخم پا یا دست می‌باشد.
جذام دو شکل بالینی دارد
1- جذامی که فقط پوست و اعصاب محیطی را درگیر می‌کند. ضایعات قرمز با حدود مشخص و حاشیه برجسته، ضایعه خشک (فاقد تعریق) و فاقد حس و مو می‌باشد. لاغری عضلات ناحیه مشهود می‌باشد.
2- در فرم دیگر جذام بعد از تظاهرات جلدی مهمترین شکایت بیماران گرفتگی و ترشح از بینی و خون دماغ شدن می‌باشد. در نهایت استخوان‌های بینی تخریب می‌شوند.
ضایعات پوستی متعدد، کوچک، متقارن و منتشر بوده و عمدتاً صورت، گوش، بینی، دست و پاها و کفل را درگیر می‌کنند.
درگیری پوستی در نقاطی با دمای بالا مثل پوست سر، زیر بغل، کشاله ران و ناحیه تناسلی مشاهده نمی‌شود در این بیماران حس و رشد مو طبیعی است.
ولی پوست نسبت به پوست نرمال ضخیم‌تر است و شیارهای صورت عمیق شده صورت بیماران شبیه «صورت شیر» می‌شود.
سطح ضایعات براق است ریش، موهای ابرو و مژه‌ها وجود دارد (به ویژه قسمت خارجی ابروها) گاهی لاله گوش کلفت می‌گردد.
در این فرم بیماری علائم عصبی دیررس بوده و در کف دست و پا ایجاد می‌شود. درگیری استخوان‌های کوچک دست و پا به صورت پوکی، کیست و شکستگی منجر به بد شکلی می‌شود.
آسیب به اعصاب محیطی در نهایت سبب فلج شدن دست و پا و کوری می‌شود ضربه و عفونت‌های مکرر سبب از دست رفتن انگشتان یا انتهای اندام‌ها می‌گردد.
پیشگیری از جذام
در مورد جذام افراد زیادی در خصوص اقدامات پیشگیرانه مشغول به کار می‌باشند با این وجود هیچکدام از رویکردهای موجود مثل واکسیناسیون BCG، واکسن باکتریایی و یا پیشگیری با داپسون به طور موسوم توصیه نمی‌گردد.
جهت پیشگیری از انتقال عفونت مهمترین کارهایی که می‌توان انجام داد عبارتند از:
1) بیماریابی و درمان بیماران
2) جدا نمودن اطفال از بیماران
3) آموزش بهداشت.
زرد زخم
زرد زخم نوعی بیماری پوستی است که به وسیله یکی از دو باکتری استرپتوکوک پیوژنز و استافیلوکوس اورئوس ایجاد می‌شود.
این بیماری بر روی اپیدرمیس که لایه بیرونی پوست است تأثیر می‌گذارد. زردزخم را در زبان محاوره زخم مدرسه می‌‌گویند و بیماری بسیار واگیردار است.
تمام قسمت‌های پوست می‌تواند به زرد زخم آلوده شود. با این وجود، اطراف دهان و دماغ اولین جاهایی هستند که به این بیماری دچار می‌شوند.
در برخی از افراد، استرپتوکوک پیوژنز و استافیلوکوس اورئوس نوعی باکتری عادی (جانواران ذره‌بینی بی‌ضرری که بر روی پوست ما زندگی می‌کنند) موجود در دماغ و گلو هستند.
با این حال اگر پوست توسط چیز تیزی بریده شود یا خراش بیافتد یا حتی در شرایطی مانند اگزما، این موجودات باعث عفونت می‌شوند.
زردزخم عموماً به دو دسته تقسیم می‌شود: تاولی و غیر تاولی. زردزخم غیر تاولی رایج‌ترین نوع است و آن را زرد زخم مسری (Contagiosa) هم می‌نامند.
همان طور که از نامش پیداست این نوع زرد زخم ناقل‌تر از نوع تاولی آن است.
زرد زخم غیر تاولی به وسیله یکی و در بعضی موارد هردو باکتری استرپتوکوک پیوژنز و استافیلوکوس اورئوس بوجود می‌آید.
در این نوع زرد زخم تعدادی تاول کوچک بوجود می‌آید و به سرعت می‌ترکند و پوسته‌ای زرد رنگ را بر روی خود بوجود می‌آورند. زرد زخم تاولی کمتر رایج است و قدرت واگیر چندانی ندارد.
تقریباً اکثر موارد بخاطر آلودگی توسط باکتری استافیلوکوس اورئوس می‌باشد. این نوع از زردزخم بیشتر در میان کودکان و نوزادان تازه به دنیا آمده رایج است.
در این نوع، تاول‌ها بزرگتر و پر از مایعی زرد رنگ هستند. پس از طی سه روز تاول‌ها می‌ترکند و حالتی به رنگ قهوه‌ای روشن بر رویشان درست می‌شود.
پس از تماس با فرد مبتلا به زرد زخم اگر باکتری آن از نوع استرپتوکوک پیوژنز باشد علائم بیماری پس از سه روز خود را نشان می‌دهند اما در صورتی که باکتری آلوده کننده استافیلوکوس اورئوس باشد علائم بیماری پس از ده روز مشخص می‌شد.
زخم‌های ظاهر شده بر روی پوست براساس نوع زرد زخم متفاوت هستند. اغلب قبل از پدیدار شدن زخم‌ها، پوست قرمز شده و به خارش می‌‌افتد.
اگر عفونت از نوع شدید باشد، طب، تورم غدد لنفاوی و احساس تهوع و ناخوشی را به همراه دارد.
این فهرست علائم بیشتر در زرد زخم تاولی رایج است اما در موارد حاد زردزخم غیر تاولی هم اتفاق می‌‌افتد.
در هر دو نوع از بیماری پوست اطراف زخم به شدت دچار خارش می‌شود اما بسیار مهم است که در برابر آن مقاومت کنیم زیرا خاریدن آن باعث پراکنده شدن بیماری در بخش‌های دیگر بدن می‌شود.
چند عامل می‌تواند باعث بالا رفتن خطر گسترش زرد زخم بشود. این عوامل شامل:
- سن: بچه‌های کم سن بویژه کودکان مهد کودک، پیش دبستانی و دبستان بیشتر در معرض خطر ابتلا به زرد زخم قرار دارند.
با این حال هر رده سنی ممکن است مبتلا به این بیماری بشود.
- فصل: زرد زخم در تابستان‌های گرم رایج‌تر است.
- شلوغی: زرد زخم در مراکز مراقبت شلوغ آسان‌تر پراکنده می‌شود. خانه‌های پر جمعیت عامل خطرناکی برای پراکنده شدن زرد زخم در جوامع دور افتاده استرالیا هستند.
- دیابت و بیماری‌های دیگری که بر روی توانایی سیستم دفاعی بدنمان تأثیر می‌گذارند.
- ورزش‌های تماسی: ورزش‌هایی مانند راگبی که دارای تماس فیزیکی هستند باعث افزایش زرد زخم می‌شوند.
- بریدگی‌ها، خراش‌ها، آبله مرغان، اگزما و شرایطی از این قبیل که باعث بازشدن سطح پوست می‌شوند.
- بهداشت ضعیف
- استفاده مشترک از حوله و لباس فرد مبتلا
انتقال بیماری زردزخم
زرد زخم غیر تاولی بسیار مسری است و می‌تواند به آسانی از یک شخص به شخص دیگر یا از یک قسمت بدن به قسمت دیگر منتقل شود.
با خاراندن تاول‌ها و لمس قسمت‌های دیگر بدن به انتقال آن کمک کرده‌ایم.
زرد زخم به آسانی با تماس بدنی یا در اثر استفاده از وسایل مشترک مانند حوله و لباس از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود.
برای جلوگیری از سرایت بیماری نباید به زخم‌ها دست زد و در صورت تماس دست‌ها را با آب و صابون بشوییم.
برای جلوگیری از انتشار آن در میان دیگر کودکان گرفتن چند روز استراحت از مدرسه ضروری است، هنگام بازگشت برای پوشاندن زخم‌ها باید از پوششی ضد آب استفاده کنیم.
از اشتراک حوله و لباس با شخص مبتلا خودداری کنیم زیرا بیماری از این طریق انتقال پیدا می‌کند.
اگر از کسی که مبتلا به زرد زخم است نگهداری میکنید پس از تماس در حین مراقبت از زخم‌ها از شستن دست‌های خود اطمینان حاصل کنید.
درمان زرد زخم
درمان زردزخم به شدت ابتلا و خطر انتقال آن به دیگران بستگی دارد.
اگر تنها چند زخم کوچک در دسترس وجود داشته باشد می‌توان محلولی از آب و صابون را بوسیله یک کهنه بر روی قسمت خشک شده مالید تا نرم شود.
این کار را باید هر ۶- ۸ ساعت تکرار کرد. باید این کار را به آرامی انجام دهید زیرا هدف پاک کردن قسمت‌های خشک شده نیست.
مالیدن و خاریدن قسمت خشک شده باعث ایجاد زخم می‌شود پس بهتر است این کار را به آرامی انجام دهید.
اگر شما مراقب زرد زخم فرزندتان هستید، مهم است که دست‌هایتان را قبل و بعد از تر کردن خشکی‌ها بشویید تا از پراکندن بیماری و آلوده کردن جاهای دیگر بدن با این باکتری جلوگیری کنید.
استفاده از دستکش یکبار مصرف هم ایده خوبی است.
ممکن است پزشک کرم آنتی بیوتیک موضعی را پیشنهاد بدهد که بتوانید آن را بر روی قسمت‌های آلوده شده بمالید.
اگر زخم‌ها زیاد باشند و بیماری خوب نشد بهترین پیشنهاد برای درمان آنتی بیوتیک است.
ممکن است برای تشخیص نوع باکتری نمونه‌ای از زخم گرفته شود.
این کار به تجویز نوع آنتی‌بیوتیک کمک می‌کند. برای باکتری استرپتوکوک پیوژنز داروی پنسیلین پیشنهاد می‌شود.
اگر فرد به پنسیلین آلرژی داشته باشد به جای آن آنتی بیوتیک دیگری به نام روکسی ترومایسین را پیشنهاد می‌دهند.
اگر علت زرد زخم باکتری استافیلوکوس اورئوس باشد، آنتی بیوتیک دی کلوگزاسیلین را تجویز می‌کنند.
مانند تمام بیماری‌های دیگر اگر آنتی بیوتیک تجویز شود موظف هستید دوره مصرف آن را کامل کنید حتی اگر در چند روز ابتدایی احساس بهبودی کردید باید برای نابودی کامل باکتری و کاهش سطح مقاومت در برابر آنتی بیوتیک آن را به طور کامل مصرف کنید.
ممکن است زرد زخم یا هر گونه عفونتی در ارتباط با گروه الف (A) استرپتوکوک عوارض احتمالی در پی داشته باشد.
برخی از عوارض احتمالی زردزخم شامل
- ایجاد زخم: دست زدن به زخم‌ها یا مالیدن زخم‌های خشک شده باعث ایجاد زخم‌های بیشتر می‌شود بنابراین از دست زدن، خاریدن یا مالیدن قسمت‌های زخم شده خودداری کنید.
- سلولیت (عفونت بافت): سلولیت عفونتی است که لایه‌های عمیق‌تر پوست (بافت زیر پوستی) را آلوده می‌کند.
باکتری که در زرد زخم است می‌تواند لایه زیرین پوست را هم آلوده کند، این عفونت جدی است و باید به سرعت توسط آنتی بیوتیک‌های درون وریدی درمان شود.
- گلومرولونفریت: یک عارضه نادر است که بر روی کلیه‌ها تأثیر می‌گذارد.
این حالت تنها با نوع خاصی از باکتری استرپتوکوک پیوژنز اتفاق می‌‌افتد و باعث تورم کلیه‌ها در واکنش به پادتن‌های تولید شده برای باکتری استرپتوکوک پیوژنز می‌شود.
