زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر نسرین عاقلی؛‌ متخصص تغذیه

دانشمندان مختلف، سالمندی یا به عبارتی پیری را به صورت‌های مختلفی تعریف کرده‌اند.

عده‌ای عقیده دارند که پیری یک فرآیند مربوط به زمان است که در آن تطبیق پذیری فیزیولوژیک بدن با تغییرات محیط از بین می‌رود.

عده‌ای دیگر عقیده دارند که پیری یک فرآیند بیولوژیکی است که در آن ظرفیت شخص برای نگهداری وترمیم سلول‌های بدنش کاهش یافته است.

عدهای دیگر معتقدند که پیری از همان زمان انعقاد نطفه شروع می‌شود و تا زمان مرگ ادامه پیدا می‌کند.

با گذشت زمان، تمام اعضای بدن، به طور مستقل دچار فرسودگی می‌شوند. باید یادآور شد که سالمندی مترادف با ناتوانی نیست.

تغییرات مهم دوران سالمندی

در این دوران تغییرات زیادی به وقوع می‌پیوندد. آسیب‌پذیرترین دستگاه بدن در مقابل تغییرات ناشی از پیری، دستگاه عصبی مرکزی است.

حس چشایی و بویایی از 60 سالگی شروع به کاهش می‌کند و این کاهش به تدریج ادامه می‌یابد.

این مسئله باعث می‌شود تا شخص از غذا خوردن کمتر لذت ببرد. طعم و بوی غذا تحریک کننده غدد بزاقی، غدد گوارشی و شیره لوزالمعده است.

کاهش این حس‌ها علاوه براینکه باعث می‌شود فرد از غذا خوردن کمتر لذت ببرد، می‌تواند خطرناک نیز باشد، زیرا چنانچه غذا  آلودگی‌هایی داشته باشد، شخص تغییرات طعم و بو را تشخیص نمی‌دهد.

کمبود آگاهی‌های تغذیه‌ای، مشکلات اقتصادی، سیر نزولی وضعیت جسمی و روانی، انزوای اجتماعی و درمان‌های دارویی متعدد، اشتهای کم، کمبود دریافت پروتئین و گاهی بلع مشکل، سالمندان را به طرف سوء تغذیه سوق می‌دهد.

تشخیص سوء تغذیه در مراحل اولیه حائز اهمیت زیاد است. اگر به سرطان مبتلا باشند، به سوء تغذیه شدید مبتلا خواهند شد.

با افزایش سن، دید ضعیف می‌شود و از طرفی شخص می‌تواند مشکلات استخوانی مانند شکستگی و غیره داشته باشد که این عوامل می‌تواند اثر محسوسی بر توانایی خرید و تهیه غذا و حتی خوردن در فرد سالمند داشته باشد.

به تنهایی غذاخوردن، یکی از عواملی است که برخی موارد، در کاهش مصرف غذا تأثیر دارد. مصرف پنج وعده غذای سبک‌تر به جای سه وعده غذا، از سوء تغذیه جلوگیری می‌کند.

از تغییرات دیگر در این دوران کم شدن بافت ماهیچه‌ای و افزایش بافت چربی است. در اثر کاهش بافت ماهیچه‌ای (sarcopenia)، قدرت ماهیچه‌ها کم کم از بین می‌رود و ماهیچه‌ها شل می‌شوند.

به ازای هر ده سال سن، توده عضلانی 7 درصد کاهش یافته و با چربی جایگزین می‌شود. از دست دادن ماهیچه‌ها 50 درصد ارثی و 50 درصد مربوط به عوامل محیطی است.

بیشتر از نصف افراد بالای 80 سال به آن مبتلا می‌شوند. دریافت اسیدهای چرب امگا 3 در این مورد نقش محافظت کننده دارد.

ورزش باعث می‌شود تا بافت ماهیچه‌ای حفظ شود.

کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی به کاهش ماهیچه‌ها کمک می‌کند. دریافت پروتئین کافی از تحلیل بافت‌ها جلوگیری می‌کند.

فعالیت بدنی، هم باعث حفظ ماهیچه‌ها و هم حفظ استخوان‌ها می‌شود. پیاده‌روی و ورزش‌های مقاومتی مثل دوچرخه‌سواری و شنا به بازسازی بافت‌ها کمک می‌کند.

ورزش‌های ایروبیک و ایروبیک آبی بسیار مفید می‌باشند.

میزان چربی بدن در هر دو جنس  در سن 60 سالگی، 10 در صد افزایش می‌یابد و چربی در قسمت شکم تجمع پيدا می‌کند.

تغییرات چربی مربوط به کم شدن فعالیت فیزیکی و تغییرات هورمون‌های رشد و تستوسترون می‌باشد.

به ازای هر دهه زندگی، متابولیسم پایه 2 در صد کم می‌شود. در سنین 70-50 سالگی 10 درصد و بالای 70 سال 25-20 درصد آن کاهش می‌یابد، بنابراین باید انرژی کمتری دریافت شود تا وزن افزایش نیابد.

کم شدن ترشح بزاق باعث خشکی دهان (xerostomia) می‌شود که اکثر سالمندان به آن مبتلا می‌شوند و ممکن است حتی غذا خوردن را تحت تأثیر قرار دهد.

ممکن است جویدن و بلعیدن را مشکل کند و باعث شود انواعی از مواد غذایی را اصلأ مصرف نکنند. پوسیدگی دندان‌ها نیز از مشکلات دیگر است.

دندان مصنوعی نمی‌تواند جای دندان طبیعی را بگیرد، به همین جهت مصرف سبزی و میوه آنها کم می‌شود که منجر به کمبودهای تغذیه‌ای مثل کمبود مواد معدنی و ویتامین‌ها می‌گردد.

چنانچه رژیم غذایی غنی از مواد قندی و فقیر از مواد پروتئینی شد، هورمونی به نام سروتونین کمتر ترشح می‌شود و ترشح کم سروتونین، باعث می‌شود تا توجه و عکس العمل در سالمندان کم گردد.              

عارضه‌ای که پیری نامیده می‌شود، به دو صورت تظاهر می‌کند.

یکی پیری طبیعی است که شخص پس از پشت سر گذاشتن سال‌ها، بالاجبار دچار عوارضی مانند کاهش شنوایی، کاهش بینایی، کاهش بافت ماهیچه‌ای، کاهش ترشحات گوارشی، آرتروز و غیره می‌شود که البته با مراقبت و تغذیه مناسب می‌توان این عوارض را به تأ خیرانداخت ولی نوع دیگری ازپیری وجود دارد که پیری پاتولوژیک یا مرضی نامیده می‌شود که در این مورد فرد نسبت به سنش، زودتر در معرض ابتلا به بیماری‌های گوناگون قرار می‌گیرد.

انسان می‌تواند با برخورداری از تغذیه درست، رعایت بهداشت و انجام ورزش‌های مناسب، از پیری پاتولوژیک جلوگیری کرده و آن را به پیری طبیعی تبدیل نماید.

کنترل بیماری‌های عفونی از طریق کنترل بهداشت، واکسیناسیون، استفاده از داروهای مناسب و مؤثر، مراقبت‌های پزشکی ویژه و امکان تهیه مواد غذایی ضروری چه از لحاظ داشتن وضع اقتصادی مناسب جهت خرید آنها و چه از لحاظ داشتن وضعیت جسمانی خوب جهت آماده نمودن آنها، همه از عواملی هستند که به طولانی شدن عمر کمک می‌کنند.

در بین عوامل متعدد محیطی، نقش تغذیه بسیار حساس می‌باشد و روی کیفیت زندگی اثر انکارناپذیری دارد.

نحوه تغذیه در مراحل مختلف زندگی، حتی در دوران جنینی، می‌تواند روی سلامتی دوران سالخوردگی اثر بگذارد. عادت به درست غذا خوردن، فرآیند بیماری‌ها را می‌تواند در مراحل مختلف زندگی تغییر دهد و یا به تأخیر اندازد.

به طور کلی در تمام جوامع افراد دارای 65 سال به بالا را سالمند می‌نامند ولی بدون شک فردی که 65 سال دارد از جهات مختلف با فردی که 85 سال دارد متفاوت است.

به همین جهت سالمندان را به گروه‌های مختلف تقسیم کرده‌اند. سالمندان 65 تا 74 ساله را سالمند جوان (young-old)، سالمندان 75 تا 84 ساله را سالمند (aged)  و سالمندان بالای 84 ساله را سالمند پیر (oldest-old) می‌نامند.

پیش‌بینی می‌شود که در سال 2025، حدود یک میلیارد و دویست فرد بالای 60 سال در جهان وجود داشته باشد.