زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : پروفسور کامران آزما ؛ متخصص طب فیزیکی و توان‌بخشی و استاد دانشگاه

تحریریه زندگی آنلاین : زانوهایکی از مهم‌ترین اعضای حرکتی بدن هستند که بیشتر افراد را با چالش‌ها و موارد متعددی درحرکت سریع و آسان مواجه می‌کنند. ازاین‌رو در این مقاله به برخی سؤالات خوانندگان که به‌صورت مکرر مطرح می‌شود پاسخ داده‌ام که در ادامه می‌خوانید.

* درد ناشی از نرمی غضروف کشکک زانو چه مشخصاتی دارد ؟

کشکک زانو یا کاسه زانو استخوانی است در جلو زانو  که  کارایی عضله چهار سر ران  را  در راست کردن زانو افزایش داده  و در این حال به‌عنوان یک محافظ  در مقابل ضرباتی که به‌زانوارد می‌شود عمل می‌کند . در حین خم و راست کردن زانو، استخوان  کشکک در شیاری که پایین استخوان ران قرار دارد بالا و پایین می‌شود. پشت استخوان کشکک غضروفی ضخیم قرار دارد که عامل اصلی ایجاد  حرکت نرم ، لغزنده و بدون  درد  کشکک حین خم راست کردن زانو است . درصورتی‌که به دلایلی کشکک به‌جای سرخوردن  و لغزیدن در شیار خود  به‌صورت مالشی حرکت کند و یا به‌درستی در این شیار قرار نگیرد ، منجر به صدمه و آسیب به غضروف آن می‌شود. آسیب غضروف پشت کشکک که در ابتدا  به‌صورت نرم شدن غضروف  است  در صورت پیشرفت منجر به  پارگی، شکاف و سپس فرسایش آن می‌گردد . استفاده بیش‌ازحد از زانو در بعضی از ورزش‌ها نظیر دویدن ، دوچرخه‌سواری ، فوتبال و یا والیبال  و یا ضعف و عدم بالانس عضلانی  همراه با  راستای غیرطبیعی اندام تحتانی مثل زانوی  ضربدری از علل بروز این آسیب است . می‌توان  ترکیبی از اشکال در نحوه  قرار گرفتن کشک در جای خود همراه با استفاده بیش‌ازحد از زانو را  به‌عنوان شایع‌ترین علت نرمی غضروف کشکک نام برد ، اگرچه صدمات خفیف و مکرر به‌زانو حین فعالیت و تکنیک‌های نادرست انجام فعالیت‌های ورزشی  هم مطرح است . شروع این مشکل معمولاً از 15 تا 30 سالگی است و در خانم‌ها از شیوع بالاتری برخوردار است .  

بیشتربخوانید:

توصیه های مهم برای مراقبت از ستون فقرات

 درد در قسمت جلو زانو مشخص‌ترین علامت نرمی و سائیدگی غضروف کشکک زانوست و در حقیقت  یکی  از شایع‌ترین علل درد  در قدم زانو در سنین جوانی و اوایل بزرگ‌سالی است  . بااین‌وجود ارتباط دقیقی بین درجه آسیب غضروف  کشکک و درد ناشی از آن وجود ندارد. در خصوص مشخصه‌های این درد بایستی گفت که درد  با فعالیت‌های طبیعی روزمره مثل  دویدن ، بالا و پایین رفتن از پله ،  دوزانو چهارزانو زدن و یا تغییر وضعیت از حالت نشستن به ایستادن  و یا حین انجام فعالیت‌های ورزشی تشدید می‌گردد . افراد مبتلا از احساس درد به دنبال نشستن‌های طولانی شاکی هستند و درواقع نشستن برای مدت‌زمان طولانی برای بسیاری از افرادی که نرمی غضروف کشکک دارند نامطلوب است . هرچند این درد مبهم و مشخص کردن محل دقیق آن مشکل است  ولی معمولاً  احساس درد علاوه بر زیر کشکک ممکن است یک یا دو طرف کشکک احساس شود و در قسمت داخلی کشکک تمرکز بیشتری داشته باشد  . ازنظر شدت و میزان درد در افراد مختلف از یک درد ملایم تا یک درد شدید  متغییر است  و در تعدادی  از افراد این مشکل  می‌تواند  ناتوان کننده  و محدودکننده  فعالیت‌های روزمره ، کار و شرکت در برنامه‌های ورزشی باشد  و ازنظر نوع درد می‌تواند به‌صورت  یک درد سوزشی تا احساس درد تیزوخنجری متفاوت باشد . در اغلب موارد درد درجلو هر دوزانو  بوده ولی معمولاً در یک سمت از شدت بیشتری برخوردار‌است. به‌جز درد ، احساس وجود شن ریزه و یا سنگ‌ریزه و سروصدا زیر کشکک در حین خم و راست کردن زانو هم‌چنین  احساس ناپایداری در زانو گاهی خالی کردن زانو  از  دیگر از نشانه‌ها  است . می‌توان گفت  دریک  جوان فعال  بااحساس درد و سنگینی پشت کشکک و علائم مکرر تورم و ناپایداری  زانو ، نرمی غضروف کشکک جز اولین  تشخیص‌هاست هرچند که نرمی و سائیدگی کشکک  تنها یکی از علت‌های مطرح است  و برای تشخیص دقیق  و رد سایر علل نیاز به معاینه و در صورت لزوم تصویربرداری و یا حتی گاهی آرتروسکوپی زانو است .

 بیشتربخوانید:

درد سیاتیک و راه های درمان آن

*زانوهای پرسروصدا چه زمانی نیاز به توجه دارد؟

در طب ، به هر نوع سروصدایی که در حین حرکت یک مفصل در آن ایجاد می‌شود ،   کریپیتوس گفته می‌شود. وجود این سر صداها در مفصل  می‌تواند باعث نگرانی افراد شود و تعدادی زیادی از افراد  به دلیل  نگرانی از احتمال وجود آسیب مفصل  به  کلینیک‌ها  مراجعه می‌کنند  . مفصل زانو یکی از شایع‌ترین آن‌هاست . بسیاری از افراد صداهایی را زانوهای خود و عمدتاً با افزایش سن می‌شنوند . به‌طورکلی اکثر این صداها بی‌ضرر و در بعضی از موارد اهمیت دارند  و مشخص کردن اینکه چه وقت و در چه حالتی این سروصداها بااهمیت و  نشان‌دهنده یک بیماری زمینه‌ایست ، برای بیمار و پزشک مهم است. صداهای طبیعی یا فیزیولوژیک  صداهای بی‌ضرری هستند که معمولاً ممکن است به دلیل ترکیدن  حباب‌های  گاز  در مفصل  و یا اطراف  آن  حین خم و راست کردن زانو گاهی هم به دلیل  گیر افتادن رباط‌ها و لیگامان ها بر روی برجستگی‌های استخوانی  و حالت  بشکن آن رخ می‌دهد . فاکتورها و عواملی هستند  که  افتراق دهنده  صداهای فیزیولوژیک از انواع  پاتولوژیک ( ناشی از یک بیماری ) است  و از طریق آن‌ها می‌توان به  سروصداهایی که نیاز به توجه دارند پی برد.  به‌طورکلی این سروصداها درصورتی‌که گاه‌گاهی و بدون سایر علائم باشد را می‌توان از نوع فیزیولوژیک و یک فرایند طبیعی درحرکت مفصل فرض کرد  و  دلیلی برای نگرانی نباشد ولی  در صورت همراهی این صداها ( کریپتوس ) با درد ،  همراهی بااحساس ناراحتی در حین قدم زدن  ، وجود  تورم و دردناکی زانو در لمس و همچنین  در صورت  همراهی این سروصداها بااحساس خشکی ، سفتی و محدودیت در حرکات زانو ممکن است که نشان‌دهنده بیماری زمینه‌ای باشد و در این صورت نیاز به توجه دارد . به‌عنوان‌مثال صدای زانو همراه با درد  در سنین بزرگ‌سالی می‌تواند اولین نشانه‌های سائیدگی مفصل باشد  و یا اکثر قریب به‌اتفاق بیماران با آسیب شاخ خلفی منیسک ، صداهای  دردناکی در  زانوی خوددارند . به‌جز دو موردی که ذکر شد ، نرمی غضروف استخوان کشکک هم از  علل شایع یک زانوی پرسروصدا دریک فرد جوان یا افراد در اوایل سنین بزرگ‌سالی است که نیاز به توجه دارد . طبیعت صدا و نحوه شروع سروصدا در زانو  نیز مشخص‌کننده و افتراق دهنده صداهای فیزیولوژیک از انواع پاتولوژیک است . صداهای فیزیولوژیک شروع ناگهانی  و افزایشی نداشته و فرد سابقه‌ای از ضربه و یا آسیب به‌زانو را ذکر نمی‌کنند وبه عنوان مثال صداهای ناشی از ترکیدن حباب  هرازگاهی است و حالت ثابت و دائمی ندارد . در عوض شنیدن صداهای دائم در زانو می‌تواند اهمیت داشته باشد چراکه افرادی که صداها دائمی در زانو  دارند  تا سه برابر شانس ابتلا به آرتروز زانو در آن‌ها بیشتر است .

فرکانس ، طول  بلندی  و توصیف این صداها هم   اهمیت دارد . توصیف این سروصداها از طرف بیماران از یک احساس ترکیدن چیزی در زانو ، کوبیدن، ، کلیک ، و ترک خوردن استخوان گرفته تا  احساس آسیاب و رنده شدن سطح مفصل مختلف است  . صداهایی شبیه آنچه در هنگام بو دادن ذرت ایجاد می‌شود یا یک‌صدای انفجاری و ناگهانی  در هنگام کنده شدن منسیک و یا لیگامانهای زانو  شنیده می‌شود  ولی صدای شبیه آسیاب کردن و رنده کردن در اتروز زانو نرمی غضروف داریم . صدای نازک و احساس کلیک  یک‌بار در حین خم و راست کردن زانو در  افراد با پارگی منیسک داریم . صدای  ایجادشده در مفصل رانی کشککی از علل متداول صدای زانوست و ممکن است اولین نشانه‌های سندروم درد پاتلوفمورال باشد معمولاً از طرف بیمار  به‌صورت صدای کلیک  و ترق‌ترق در حین راه  رفتن بالا و پایین رفتن از پله  چمباتمه زدن و یا بلند شدن از صندلی توصیف می‌شود . نکته آخر اینکه حدود یک‌پنجم بیمارانی که تعویض مفصل زانو انجام داده‌اند  هم  در مفاصل خودصداهایی می‌شنوند که در اکثر موارد خوش‌خیم و بوده و تا 50 درصد موارد  به‌تدریج کم می‌شود . نوع ایمیلانت بکار رفته و تغییرات مختصر ناشی از عمل جراحی از علل ایجاد این صداهاست  صداهای زانو بعد از تعویض مفصل هم در صورت همراه بودن با درد نیازمند توجه و پیگیری است.

بیشتربخوانید:

*چه راهکارهایی برای حفاظت از زانوها در حین دویدن وجود دارد؟

برای بسیاری از افراد دویدن وزرشی ایده ال و برطرف‌کننده استرس‌های روزمره است و بسیاری هم  می‌دوند تا  علاوه بر بدن‌سازی به سطح سلامتی بهتری برسند .  دویدن به‌عنوان یک ورزش با شدت متوسط شناخته می‌شود و از ورزش‌های در دسته‌بندی  تحمل وزن محسوب  شده و بنابراین  مفاصلی که این فشار را تحمل می‌کنند نظیر پا و مچ پا و زانو مستعد آسیب می‌باشند  .  در حقیقت  هر فردی حین دویدن مستعد آسیب در سیستم اسکلتی ، عضلانی  و مفاصل اندام تحتانی است و  آسیب به  مفصل زانو را می‌توان به‌عنوان شایع‌ترین آسیب در بین دونده‌ها دانست . تا نیمی از دونده‌ها ممکن است  درجاتی از صدمه به‌زانو  را  متحمل شوند چراکه متأسفانه بسیاری از  افراد دونده آموزشی  درباره تکنیک‌های  صحیح دویدن و روش‌های پیشگیری از آسیب‌ندیده‌اند . تقریباً تمام اجزای تشکیل‌دهنده زانو نظیر  تاندون‌ها، لیگامان ها، غضروف مفصلی و منسیک ها در دونده‌ها شانس آسیب دارند و نوع آن‌هم از یک کشیدگی و پارگی اجزای  تشکیل‌دهنده زانو  گرفته  تا  دررفتگی و شکستگی زانو متغیراست. در صورت صدمه به‌زانو در حین دویدن معمولاً دوره و زمان بهبودی آن طولانی است لذا  دونده‌ها  لازم است  از عواملی که احتمال آسیب به‌زانو در حین دویدن را افزایش می‌دهد، آگاه بوده  و روش‌هایی که از طریق آن‌ها می‌توان از زانوها محافظت کرد را بشناسند . شانس آسیب زانو در افرادی که اضافه‌وزن دارند بیشتر است و با هر کیلوگرم کاهش وزن تا چهار برابر آن فشار ، از زانو حذف می‌شود .  بنابراین در افراد چاق   توصیه به کاهش وزن به دلیل اینکه باعث کاهش فشار های وارده  به‌زانو حین  دویدن می‌گردد ،  قبل از شروع برنامه‌های منظم دویدن توصیه  مناسبی است  . مورد دوم اینکه بهتر است   ورزش‌هایی که پایداری زانو را بیشتر می‌کند را قبل از دویدن شروع گردد و  ورزش‌هایی نظیر اسکوات در جهت تقویت عضلات گلوتئال ( باسن ) و هامستریگ  و به‌منظور  ایجاد بالانس با عضله چهار سر ران  توصیه می‌گردد.

استفاده بیش‌ازحد از زانو ،  افزایش سریع میزان مسافت طی شده  و افزایش سریع  سرعت دویدن از دلایل مهم  آسیب به‌زانو است .  سندروم درد پاتلو فمورال  ( کشککی  رانی ) شایع‌ترین فرم از انواع آسیب‌های  مزمن زانو در بین دونده‌هاست . این فرم از آسیب که در یک‌سوم زنان  و یک‌چهارم  مردان دونده رخ می‌دهد ،  ناشی از همین  فشار بیش‌ازحد به‌زانوست که در آن به دلیل صدمه به  غضروف مفصل زانو ، دونده‌های مبتلا از  درد جلو زانو حین خم کردن یا چمباتمه زدن شاکی هستند . رباط‌ها و منسیک های زانو از اجزای مهم تشکیل‌دهنده زانو هستند که احتمال  صدمه  مزمن و یا حاد و ناگهانی آن‌ها حین دویدن زیاد است  تا یک‌سوم دونده‌های بالای سنین چهل‌سالگی شواهدی از آسیب‌های فرسایشی را در منیسک های  زانو دارند . برای کاهش احتمال آسیب به این اجزا   لازم است که از تغییر مسیر ناگهانی و یا ایستادن ناگهانی ، پریدن‌های آنی  و یا انتقال وزن ناگهانی از یک‌پا به‌پای دیگر خودداری نمود . بنابراین  دویدن بایستی با شروع و توقف تدریجی باشد و برای تغییر جهت از یک  مسیر دایره‌ای شکل  بزرگ استفاده کرد . رعایت اصول گرم کردن و سرد کردن هم اهمیت دارد و لازم است که   قبل از دویدن با انجام بعضی از حرکات کششی عمل گرم کردن بدن انجام شود . اگر فردی  در حین دویدن  احساس درد  و تورم در زانوهای خود کرد ، این  برابر با توقف دویدن و سرد کردن زانو استفاده از مسکن است و در صورت ادامه‌دار شدن نیاز به مراجعه به پزشک است.