دکتر سید ضیاءالدین مظهری؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی، نائب رئیس انجمن علمی پیشگیری و درمان چاقی، مدیر گروه تغذیه دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
عوامل زمینه‌ساز پوكی استخوان
1- اولین عامل غیرقابل تغییر روند افزایش سن میباشد که همواره اثر منفی دارد.
2- دومین عامل تغییرات زمینه ارثی و یا ژنتیکی میباشد که ممکن است به دو صورت منفی یا مثبت تاثیرگذار باشد. عوامل قابل تغییر خود به سه دسته تقسیم‌بندی می‌گردند که شامل:
الف- انواع هورمون‌ها مخصوصا هورمون‌های جنسی مردانه و زنانه
ب- گروه‌های تشکیل دهنده تغذیه روزمره (مخصوصا پروتئین‌ها، کلسیم، فسفر، فلور، بور، منیزیوم،ویتامین D، که نقش کلیدی دارند).
ج- فعالیت‌های مختلف بدنی و ورزش و نرمش
تقسیم‌بندی پوکی استخوان
1- پوکی استخوان اولیه: در ارتباط کامل با روند افزایش سن مخصوصا در بانوان با مقدار تولید یا قطع استروژن پس از یائسگی نمود پیدا میکند.
2- پوکی استخوان ثانویه: تحت تاثیر عوامل مختلف درونی و بیرونی آغاز و پیشرفت می‌نماید. مثل درمان با استروئیدها، اختلالات ایجاد شده در عملکرد غدد درون‌ریز، کوچکی و یا آتروفی‌گنادها.
اختلالات هضم و جذب یا سوءتغذیه و سوءجذب ناشی از بیماری‌های دستگاه گوارش و بالاخره عدم دریافت کافی کلسیم از طریق تغذیه روزمره که به صورت خودکار روی عملکرد پاراتیروئید اثرگذار میباشد و به افزایش ترشح پاراتورمون منجرمی‌گردد، که به عنوان بازدارنده کاهش دفع کلسیم از طریق ادرار و افزایش ساخت 25-1 دی‌هیدروکسی‌کوله‌کلسیفرول یا ویتامین D3 در کلیه می‌گردد که باعث افزایش جذب کلسیم از طریق دستگاه گوارش می‌شود.
با بکار افتادن این مکانیسم، در صورت عدم تامین کلسیم کافی و مورد نیاز بدن از طریق خورد و خوراک، (اگر سطح کلسیم در بدن به حد لازم رسانیده نشود) عملکرد دیگری از طریق این هورمون به کار انداخته می‌شود که به خروج کلسیم از اسکلت بدن منجر می‌گردد تا تحت تاثیر افت سطح کلسیم در سرم خون اختلالاتی در عملکرد ارگان‌های حساس حیات‌بخش بدن از جمله عضله قلب و عضلات دیگر رخ ندهد.
از این رو در طول سه‌دهه اول زندگی یعنی از تولد تا 10 سالگی، 12 تا 20 سالگی و از 20 تا 30 سالگی فعالیت استخوان‌سازها از استخوان‌خوارها بیشتر میباشد با تقویت عوامل مساعد کننده ذخیره‌سازی و انباشت اسکلت، مواد لازم را جهت تامین نیازهای اضافی در دوران حاملگی، شیردهی و حتی بعد از یائسگی با بهبود تغذیه و تامین کلسیم مورد نیاز توام با حرکت بدنی مناسب و بهره‌گیری از تابش مستقیم نور آفتاب تأمین خواهد نمود. گرچه نوع و کیفیت و کمیت تغدیه در تمامی برهه‌های زندگی از جمله فاکتورهای کلیدی محسوب می‌گردد ولی عوامل موروثی و ژنتیکی در نژادهای مختلف و کشورهای متفاوت باعث آن می‌شود در قبال عدم دریافت کلسیم کافی از طریق تغذیه روزمره شدت و حدت بروز پوکی استخوان با درجات یکسانی نباشد.
بررسی‌های به عمل آمده و آمارهای ارائه شده حتی در کشورهای اروپایی عوامل ژنتیکی را در بروز پوکی استخوان با درجات یکسانی به ظهور نرسد وبررسی‌های به عمل آمده و آمارهای ارائه شده حتی در کشورهای اروپایی شیوع بین 40 -60 درصد گزارش نموده‌اند.
پوکی استخوان و فعالیت‌های بدنی
ورزش‌ها و فعالیت‌های بدنی در جلوگیری از خروج کلسیم از اسکلت بدن مخصوصا در سنین بالاتر بسیار اثر مثبتی دارد. آمارهای ارائه شده در قبال افزایش شکستگی‌ها در کشورهای مرفه و صنعتی ناشی از افت شدید فعالیت‌های بدنی را به وضوح به تصویر کشیده است.
معمولا در سومین دهه زندگی افراد (20 - 30 سالگی) در صورت فراهم بودن شرایط محیطی از بعد تغذیه و تحرک، بالاترین پیک فــعالــیت (استئوبلاست‌ها) یا استخوان‌سازها میباشد، انباشتگی و تراکم استخوان‌های بدن رخ می‌دهد و از آغاز دهه چهارم به بعد به طور تدریجی فعالیت‌های استخوان‌خوارها یا( استئوکلاست‌ها) افزایش می‌یابد که در هر سال یک درصد از تراکم استخوان‌های بدن را کاهش می‌دهد از این زمان به بعد تنها وسیله پیشگیری از روند صعودی خطرات ایجاد شکستگی، تامین کلسیم مورد نیاز از طریق منابع غذایی یا مکمل یاری میباشد.
پوکی استخوان و مشروبات الکلی
مشروبات الکلی استخوان‌ها را شکننده‌تر میکند؟
چه به صورت حاد یا به طور مزمن مصرف شود اثرات متعددی را در ساختار و نگهداری استخوان‌های بدن زمینه‌سازی میکند، قسمتی از آنها عبارت است از:
الف- الکل عامل مهار فعالیت استخوان سازها تلقی می‌گردد که عامل استخوان‌‌سازی میباشد.
ب- در افراد الکلی تامین ریزمغذی‌های ساختاری و کلیدی به شدت کاهش می‌یابد.
ج – صدمات وارده از طریق الکل مصرفی در کبد، در میزان تولید ویتامین D اختلال ایجاد میکند.
د- الکل می‌تواند موجب افزایش فعالیت بیشتر غده پاراتیروئید و تولید افزون‌تر هورمون پاراتیروئید شود.
