زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دسـتانم هديه‌ای است الهی برای سـلامت چشـم تو هموطن

دریچه ارتباط تصویری با جهان بیرون؛ شاید ادعای گزافی نباشد كه چشم‌‌ها را نخستین مجرای ادراكات شناختی بنامیم. چراكه هر روز با چشمانمان جهان را در قاب تصویر می‌‌بینیم و لحظات زیادی را در ذهن ثبت می‌‌كنیم، لحظاتی كه تبدیل به خاطرات خوب یا بد می‌‌شوند. كمتر كسی است كه در طول زندگی خود با ناراحتی‌‌های چشمی مواجه نشده یا حداقل سوالاتی برایش ایجاد نشده باشد. به همین دلیل باید در مراقبت از این دو مروارید درخشان و پرنور كوشا باشیم. حتما شما خوانندگان ماهنامه دنیای سلامت نیز سوالاتی در خصوص ناراحتی‌‌های چشم و نحوه مراقبت از آن دارید؛ از این‌رو ما در گفتگو با دكتر احمد شجاعی سعی كردیم تنها گوشه‌ای از این سوالات و دغدغه‌‌ها را پاسخ گفته باشیم.

دکتر احمد شجاعی در سال ۱۳۳۲ در شهرستان کرمان به دنیا آمد. وی تحصیلات ابتدایی خود را در زادگاهش، باغین کرمان و دوره دبیرستان را در کرمان و تهران پشت سر گذاشت. وی در سال ۱۳۵۰ در رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شیراز پذیرفته شد، زمان فارغ‌التحصیلی او در این مقطع مصادف با ایام انقلاب و تعطیلی دانشگاه‌‌ها بود دکتر شجاعی در سال ۱۳۶۴ برای اخذ تخصص در رشته چشم پزشکی مجدد وارد دانشگاه شیراز شد، پس از آن در سال ۱۳۶۸ برای گذراندن دوره فوق تخصص  به  تهران آمد و  ادامه تحصیل داد.

 تا اینکه وی در سال ۱۳۷۰ دوره فوق تخصص را به پایان رساند. دکتر شجاعی در اولین سال‌های پس از پیروزی انقلاب، سپاه شیراز را راه‌اندازی کرد. وی مدتی فرمانده منطقه 9 بود. سپس در ایام جنگ تحمیلی با حضور در جبهه‌ها به عنوان مسئول بهداری قرارگاه خاتم فعالیت کرد و تا پایان جنگ در خدمت مجروحان و حادثه دیدگان جبهه‌‌ها بود. وی هنگام تحصیل در دوره تخصص معاون جنگ دانشگاه شیراز و دانشگاه علوم پزشکی شیراز بود. پس از آن و در زمان حضورش در تهران مسئول بهداری سپاه شد. این متخصص برجسته چشم که خود مؤسس دانشگاه علوم پزشکی سپاه (بقیه‌الله) است، چند سالی نیز به عنوان رییس این دانشگاه به فعالیت پرداخت، همچنین چند سالی، عضو هیأت مدیره سازمان خدمات درمانی نیروهای مسلح بود.دکتر شجاعی سرانجام در سال ۱۳۸۹  به عنوان رییس سازمان پزشکی قانونی کشور منصوب شد که از آن زمان تاکنون در این سمت فعالیت داشته و اخیرا نیز انتصاب وی در این سمت تا سه سال آینده تمدید شد.

 دکتر شجاعی علاوه بر کارهای اجرایی فعالیت خود را در حوزه‌های علمی کنار نگذاشته است و علاوه بر چاپ کتاب،‌ مقاله، تحقیق و پژوهش به عنوان دانشیار دانشگاه فعالیت و تدریس کرده است. در حوزه اقدامات درمانی نیز دکتر شجاعی در حال حاضر رییس هیأت مدیره کلینیک چشم پزشکی بصیر است.  مركز چشم‌پزشكی بصیر به عنوان اولین مركز جراحی‌های لیزری عیوب انكساری از سال 1372 فعالیت خود را شروع كرده است این مركز كلیه اعمال جراحی چشم را با حضور قریب به 50 همكار چشم‌پزشكی با پیشرفته‌ترین تجهیزات چشم‌پزشكی انجام می‌دهد و دارای دو شعبه فعال در شهر شیراز و كرمان می‌باشد.

ایشان عضویت در  انجمن چشم‌پزشكی ایران، انجمن چشم‌پزشكی اروپا (ESCRS)، انجمن چشم‌پزشكی آكادمی آمریكا و انجمن چشم‌پزشكی خاورمیانه و شمال آفریقا را  در كارنامه دارد. وی برای اولین بار تكنیك لیزر اگزایمر را در ایران راه‌اندازی کرده و در درمان بیماری‌های چشمی حضوری فعال و مستمر داشته است. در حوزه امور فرهنگی نیر دکتر شجاعی دبیرکل مجمع خیریه محبین اسلام و اهل بیت (ع) است.  دكتر شجاعی ضمن همكاری صمیمانه در تأمین و تدوین مطالب پرونده این شماره، گفتگوی اختصاصی هم در زمینه بیماری‌های چشم باماهنامه دنیای سلامت داشتند كه نظر خوانندگان عزیز را به آن جلب می‌كنیم؛

 آقای دكتر ضمن تشكر؛ لطفا  در ابتدا اشاره‌ای داشته باشید به شایع‌ترین بیماری‌های چشمی در كشور و اینكه چند درصد  مردم  از اینگونه بیماری‌های چشمی رنج می‌‌برند ؟

شایع ترین مشکل چشم پزشكی در هر سنی متفاوت است  و نمی توان گفت یک مدل خاصی در همه افراد وجود دارد. در سنین جوانی و میانسالی مهمترین مشکل افراد بحث عیوب انکساری است که مراجعات عمده ما را تشکیل می‌‌دهند. بحث تعیین نمره عینک، جراحی و  معایناتی از این قبیل چکابهایی در همین رابطه در سنین جوانی یعنی  از نوجوانی تا میانسالی شروع می‌‌شود. یکی از عوامل ایجاد عیوب انکساری بحث نژاد است. در نژاد ما حدود 25 تا 30 درصد افراد دچار این بیماری می‌‌شوند. این میزان درصد در کشورهای شرق آسیا و جنوب شرقی آسیا افزایش پیدا می‌‌کند بطوری که در کشور چین و ژاپن به 50 درصد می‌‌رسد. دیدن تصاویر به علت عیوب انکساری باعث می‌‌شود که  افراد تصاویر را واضح نبینند و به اصطلاح به آن عیب انکساری می‌‌گویند. در کشورها ی اروپایی شاید این مقدار کمتر باشد ولی عیب انکساری دوربینی در این كشورها بیشتر است.

درایران عمده عیوب انکساری نزدیک بینی است. بدون آستیگماتیسم یا همراه آن و میزان دوربینی بسیار کم است. دومین مشكل بعد از بحث عیوب انکساری که مراجعین زیادی دارد، بحث حساسیت‌های چشمی است. آلرژی‌ها در حساسیت‌های چشمی در راس قرار دارد. سوزش‌‌های چشمی، خارش‌‌ها و آنهایی که در اثر آلودگی هوا و عوامل حساسیت‌زایی که در محیط وجود دارد خصوصا در سنین نوجوانی تا میانسالی دچار این حساسیت می‌‌شوند. این‌‌ها جزو گروه‌‌هایی هستند که می‌‌توانیم بگوییم دچار شایع‌ترین مشکلات چشم در این سنین شده‌اند. البته بیماری‌های دیگری هم است.

در کهنسالان مهمترین مشکلات چشمی کاهش بینایی است. اینکه چه عواملی باعث این بیماری می‌‌شود در راس آن بحث آب مروارید است  که باعث افت بینایی در سنین بالا می‌‌شود. بعد  از آن شایع‌ترین علت کاهش بینایی، عوارض بیماری دیابت است و گروه سوم افت بینایی در سنین خیلی بالا بیشتر به دلیل تغییر در سلول‌‌های بینایی در شبکیه  حاصل می‌شود. لازم می‌دانم بگویم كه بیشترین مراجعه در کودکان هم عفونت‌های چشمی است که شامل حوادثی است که امکان دارد برای آنها اتفاق افتاده باشد.

 استفاده  طولانی مدت از کامپیوتر چه آسیب‌‌هایی می‌‌تواند برای چشم داشته باشد وچه توصیه‌ای برای پیشگیری از این آسیب‌‌ها دارید و آیا عینک‌‌ها‌ی محافظ می‌‌تواند از این آسیب‌‌ها جلوگیری کند ؟

چند مشكل در استفاده از کامپیوتر وجود دارد. مهمترین مشکل بحث نور و اشعه‌‌هاست که باعث تحریک چشم می‌‌شود خصوصا کسانی که دچار حساسیت  ملتحمه هم هستند. نور کامپیوتر موجب افزایش حساسیت‌ها و خارش و سوزش چشم می‌‌شود. پیشنهاد  می‌‌کنم كه افراد از عینک‌های آنتی ریفلاکس استفاده کنند که جلوی تابش و ریفلاکس نور را می‌‌گیرد. اما اینکه استفاه طولانی مدت از این عینك‌‌ها برای چشم ضرر دارد یا نه در کل هنوز چیزی ثابت نشده است.

اما اگر افراد در استفاده از کامپیوتر دچار خستگی و سر درد می‌‌شوند باید حتما معاینه چشم انجام دهند چرا که ممکن است مشکلات عیوب انکساری باعث این مشکل شود.

امروزه درصد شیوع عیوب انکساری افزایش پیدا کرده است. اما مطالعاتی در این زمینه صورت نگرفته است که متوجه شویم آیا عادت‌‌های فردی و شغلی می‌‌تواند موثر باشد ولی می‌‌توانیم این احتمال را  بدهیم كه بالاخره کار طولانی مدت با چشم عاملی در تشدید ضعف چشمی و خستگی  است و بهترین كار این می‌باشد كه حد استاندارد فاصله فرد از كامپیوتر رعایت شود.

 اخیرا افراد برای زیبایی از لنزهای رنگی استفاده می‌‌کنند استفاده از لنزها چه خطراتی برای چشم دارد؟

اصولا لنزها مراقبت‌های خاص و ویژه‌ای نیاز دارند و یكی از مشكلات حاصل از استفاده از لنزهای تماسی عفونت‌‌ها هستند. چون لنز در چشم قرار می‌‌گیرد و فضایی میان قرنیه و لنز ایجاد می‌‌شود، کافیست یک جسم خارجی زیر لنز برود و سطح قرنیه را خراش دهد یا به دلایل دیگر سطح قرنیه خراش بر دارد در این حالت ممکن است دچار عفونت شود و وقتی عفونت در قرنیه حاصل می‌گردد، اصطلاحا زخم قرنیه ایجاد می‌‌شود. قرنیه عروق و سیستم دفاعی ندارد و نمی‌تواند به راحتی عفونت را کنترل كند و ممکن است این عفونت به اطراف نیز سرایت کند. اگر این زخم در وسط قرنیه باشد بعد از ترمیم کدر شده و این کدری مانع دید می‌‌شود و خیلی مواقع موجب پیوند قرنیه می‌‌‌گردد.

همچنین برخی از بیماری‌ها هم به دنبال عفونت‌هایی كه استفاده از لنز به وجود می آورد، حاصل می‌‌شود. این بیماری‌‌ها بسیار خطرناک هستند و تازه در شرایط بهبودی کامل، فرد دچار افت بینایی خواهد شد. بعد از مطرح شدن عفونت موضوع بعدی تحریکات چشمی تشدید حساسیت‌هاست. چون لنز یک جسم خارجی است و کسانی که مستعد حساسیت هستند خود این جسم (لنز) بیشتر چشم‌ها را تحریک می‌‌کند و افراد پس از مدتی نمی‌توانند از آن استفاده کنند. باید بگویم افرادی که  به مدت طولانی از لنز استفاده می‌‌کنند قرنیه‌شان نازک می‌‌شود و اگر بخواهند عمل جراحی انجام بدهند نمی‌توانند. در کل استفاده از لنز آن هم از نوع طبی را به افراد توصیه نمی‌کنیم حالا بماند استفاده از لنزهای زیبایی که اصلا توصیه نمی‌شود.

  جدیدترین تکنولوژی که در زمینه لیزیک وجود دارد چیست. در سال چند عمل لیزیک انجام می‌شود و چند درصد آنها کاملا بهبود می‌‌یابند و لیزیک در چه سنی انجام بگیرد بهتر است؟

اصلاح عیوب انکساری با «لیزر اگزایمر» در كشور ما به کار برده می‌‌شود. وقتی نور تابانده می‌‌شود باعث شکست باند بین مولکولی و حالت تراش در قرنیه شده و نقش عینک را نیزدر قرنیه ایفا می‌‌کند. در ایران تقریبا حدود 20 سالی است که این عمل شروع شده ولی در دنیا این عمل سابقه بیشتری دارد. نوع و روش‌‌های متعددی دارد. زمانی لیزیک مطرح شد كه در روش لیزیک، لایه استروما را برمی‌دارد و سطح قرنیه اصلاح می‌‌شود و یک لایه‌ به جای اول گذاشته می‌‌شود. در یک زمان دیگر هم همان روشی که غشای بیرون تراشیده و بیرون انداخته می‌‌شد را حفظ کردند و اسم لازیک را روی آن گذاشتند. 

ولی وقتی دیدند که لازیک فایده‌ای ندارد همان روش قبل را ادامه دادند. امروزه روشی را پیدا کردند که آن لایه با لیزر برداشته می‌شود و استفاده از لیزری که برش را در عمق می‌‌دهد و لایه را در هر عمقی در هر اندازه‌ای و به هر شکلی در می‌‌آورد.

امروزه تکنولوژی فمتولیزر باب جدیدی در چشم پزشکی ایجاد كرده و کاربردهای متفاوتی در رشته ما که قرنیه و عیوب انکساری است  دارد. برای گذاشتن رینگ و حلقه از فمتولیزر کمک می‌‌گیریم. کاربرد زیادی دارد جدیدترین روش آن فمتولیزیک است که امروزه در کشورهای اروپایی - چون عوارض آن بسیار کم است - از این شیوه استفاده می‌‌کنند. در هر سنی می‌‌توان این عمل را انجام داد و با توجه به اینکه عیوب انکساری معمولا در سن بلوغ و حدود سن 18سالگی ایجاد می‌شود، لذا صلاح نیست در سنین کمتر از 18 سال صورت بگیرد و بعد از 18 سالگی به مدت یک سال که نمره عینک ثابت باشد و تغییر نکند آن زمان دست به عمل می‌‌زنیم و قاعدتاً نتیجه صد درصد باید باشد. حالا ممکن است یک درصد نوسانی داشته باشد ولی بسیار اندک است.

اما یک مشکلی که این عمل‌‌ها دارند بحث برگشت آن است و ماهیت عمل اینگونه است که در مورد درصدی از افراد مقداری از آن مشكل برمی‌گردد. در این زمینه مهمترین عاملی که تازه به آن پی برده شده شماره چشم است و هر فردی كه عیوب انکساری و نمره عینک او بالاتر باشد شانس برگشت بیشتری دارد.

  به طور کلی تکنولوژی تجهیزات پزشکی در ایران چقدر متناسب با استاندارهای روز دنیاست؟

درحال حاضر ما چیزی از کشورهای دیگر کم نداریم و آخرین تکنولوژی که الان در دنیا استفاده می‌‌شود ما هم استفاده می‌‌کنیم پیشرفته‌ترین تجهیزاتی که در سطح دنیا وجود دارد در ایران هم استفاده می‌‌شود لذا با اطمینان می‌‌توانم بگویم چشم پزشکی در ایران از بقیه کشورها جلوتر است. اولاً متخصصین ما بسیار متبحر و کاردان هستند، دوم اینكه دستگاه‌‌های مجهز و پیشرفته‌ای هم داریم و سومین امتیاز اینكه خوشبختانه بیمارستان و مراکز چشم پزشکی مجهزی هم در کشور دایر شده و چیزی کمتر از سایر كشورها نداریم.

 اولین پیوند قرنیه در ایران در چه سالی انجام گرفت و شما که متخصص در این حرفه هستید تا الان چند عمل قرنیه انجام داده‌اید‌؟

قبل از انقلاب من در شیراز درس می‌‌خواندم و آنجا اولین پیوند را دکتر خدادوست انجام دادند. قبل از انقلاب هم دکتر خدادوست کار پیوند قرنیه را انجام  می‌‌دادند که خودشان در پیوند قرنیه چند پدیده را به نام خودشان ثبت کردند. مثلا در پس زدن پیوند یک علائمی حاصل می‌‌شود که خود دکتر خدادوست آن را کشف کردند و الان در خیلی ا ز کتاب‌ها این نام چاپ شده است. الان مدتی است که عمدتا حجم کار اینجانب روی عیوب انکساری است و کمتر به  کار دیگر  دست می‌‌زنم. قبلا  فعالیت بیشتر بود، اما الان عمل‌‌های لیزیک و فمتولیزیک و رینگ و کلا کارهای مربوط به عیب انکساری تقریبا تمام وقت مرا پر می‌‌کند.

 شرایط فردی که امکان اهدای قرنیه دارد به چه صورت است ؟

امروزه قرنیه‌‌ها توسط افراد اهدا می‌‌شود. به بانک چشم می‌‌رود و مورد استفاده قرار می‌‌گیرد.

 هزینه عمل پیوند قرنیه چقدر است و آیا تحت پوشش بیمه‌‌های خدمات درمانی می‌‌باشد ؟

خوشبختانه تعرفه‌‌ها خیلی بالا نیست و افرادی که بیمه هستند با پرداخت مبلغ جزئی کارشان را انجام می‌‌دهند. همچنین باید بگویم در هیچ کجا پیوند قرنیه ارزان‌تر از ایران انجام نمی‌گیرد.

  عمل پیوند قرنیه نیاز به چه مراقبت‌هایی دارد و عوارض آن چیست؟      

مهمترین عارضه پیوند قرنیه بحث پس زدن آن است. در بدن بهترین پیوند، پیوند قرنیه است و کمترین پس زدن را در آن شاهد هستیم ولی باز هم امکان پس زدنش هست لذا فرد باید مرتب تحت درمان و مراقبت قرار بگیرد. کسی که پیوند قرنیه  انجام می‌‌دهد بعد از عمل دچار عیب انکساری زیادی می‌‌شود  برای مثال مشکل دو بینی‌‌هایی که به دنبال پیوند حاصل می‌‌شود آستیگماتیسم‌‌های بالا و نزدیک‌بینی امروزه فمتو لیزر به یاری این رشته آمده است و عمل پیوند در آینده خیلی بهتر از گذشته خواهد شد.

 آیا آلودگی و گرم شدن هوا تاثیری روی چشم افراد دارد ؟

گرم شدن هوا دو مشکل را ایجاد می‌‌کند و مهمترین آن خشکی چشم است. خشكی چشم به این صورت است كه تبخیر اشک سریعتر انجام می شود و چشم دچار خشکی می‌‌شود. مخصوصا اشخاصی که دچار کاهش اشک هستند این افراد در هوای گرم زودتر گرفتار می‌‌شوند. در هوای گرم حساسیت چشم هم ایجاد می‌‌شود.

 از قدیم شنیده‌ایم که خوردن آب هویج و به‌طور کلی مواد غذایی که  حاوی ویتامین A  هستند تاثیر زیادی بر روی بینایی می‌‌گذارد آیا این گفته را تایید می‌‌کنید؟

خیر، به نظر من آب هویج تاثیری در بینایی ندارد. این‌طور می‌توان گفت  افرادی که دچار کمبود ویتامین A  هستند به آنها توصیه می‌‌شود كه از آب هویج، جگر و ... استفاده کنند در حالی كه برای فردی که کمبود ویتامین A را ندارد، آب هویج تاثیری ندارد.

 توصیه شما به عنوان متخصص چشم برای معاینه و چکاپ چیست و معاینه چشم در سنین مختلف در چه بازه زمانی باید انجام بگیرد؟

اولا حتماً کودکان زیر سه سال تحت معاینه قرار بگیرند. چون حیاتی است که کودکان زیر سن هفت سال باید تحت نظر باشند که خدایی ناکرده اگر عاملی برای ایجاد تنبلی چشم وجود دارد، رفع شود. افراد در سنین جوانی و نوجوانی به محض اینکه احساس تاری یا مشکلات بینایی کردند حتماً مراجعه کنند  و در سن میانسالی هم باز توصیه می‌‌شود که معاینات ادواری باشد حتی اگر مشکلی هم نداشته باشند. افراد به برخی از بیماری‌ها اصلا توجه نمی‌كنند و زمانی متوجه آن می‌شوند  كه دیگر بیماری اثر خود را گذاشته است.

  و در پایان...

از نشریه خوب شما به خاطر فعالیت‌های فرهنگی و سلامت‌نگر آن تشكر نموده و از اینكه خداوند این توفیق بزرگ را به من عنایت كرده كه دستانم وقف سلامت چشمان هموطنانم باشدشاكرم...