دكتر محمد كریم نعمت‌الهی
زمانی كه نوزاد به دنیا می‌آید دید او هنوز تكامل نیافته است بطوریكه در ماه اول تولد، یك بیستم دید طبیعی را دارد. در دو ماهگی دید نوزاد به یك دهم دید طبیعی می‌رسد كه می‌تواند نور را دنبال كند و به اشیای اطراف خودش توجه نماید؛ اما اگر به اشیای اطراف خود توجهی نداشته باشد، احتمالا مشكلی در مسیر بینایی دارد كه در سه ماهگی با نیستاگموس همراه می‌باشد. در شش ماهگی دید نوزاد به یك پنجم و در هجده ماهگی سیستم بینایی تكمیل می‌شود و به ده دهم می‌رسد.
یكی از مشكلات بینایی در نوزادان آب مروارید مادرزادی است كه ممكن است تمام عدسی را گرفتار كند (كه در این حالت از ورای مردمك قابل مشاهده است) و یا قسمتی از عدسی را تحت تاثیر قرار دهد مورفولوژی عدسی می‌تواند اطلاعاتی درباره زمان شروع، علت و یا پیشرفت كاتاراكت را به ما بدهد. در مواقعی كه كاتاراكت خفیف و یا قسمت خلفی عدس را گرفتار كرده باشد از روای مردمك قابل رویت نیست و تنها از طریق معاینه چشمی و گرفتن red reflex می‌توان آن را تشخیص داد.كاتاراكت مادرزادی بموقع درمان نشده، از علل مهم كاهش دید و كوری محسوب می‌شود.
از هر 250 نوزاد ممكن است یك نفر درجاتی از آب مروارید داشته باشد و ده تا بیست درصد بچه‌هایی كه در مراكز نابینایی تحصیل می‌كنند علت كوری آنها آب مروارید مادرزادی است كه به موقع تشخیص و درمان نشده است. احتمال آب مروارید مادرزادی یك طرفه 80 درصد و دو طرفه 20 درصد می‌باشد. همچنین احتمال نابینایی در آب مروارید یك طرفه بیشتر از دو طرفه است.بیشتر اوقات آب مروارید از ظاهر چشم قابل تشخیص نیست (مگر در نوع پیشرفته آن)؛ بنابراین توصیه می‌شود چشم نوزادان در هفته اول تولد با انجام red reflex بوسیله افتالموسكوپ در بیمارستان محل تولد و یا در مطب توسط متخصص كودكان و یا پزشك عمومی معاینه و در صورت مشاهده مشكل با چشم پزشك مشورت شود.
علل كاتاراكت مادرزادی
1- حدود 25 درصد آن ناشناخته است.
2- زمینه ژنتیك تا 20 درصد گزارش شده است.
3- عفونت‌های دوران حاملگی مثل سرخجه، توكسوپلاسما و سندرم تورچ
4- مصرف بعضی از داروها در زمان بارداری؛ مانند كورتن، سولفونامید، فنوتیازین
5- بعضی از بیماری‌های متابولیك مثل گالاكتوزمی و هموسیتین اوریا
كاتاراكت مادرزادی ممكن است به تنهایی وجود داشته و یا با بعضی بیماری‌های سیستمیك و یا سندرم‌ها همراه باشد.
اهمیت تشخیص زودرس آب مروارید مادرزادی
1- تشخیص زودرس و درمان به موقع از نابینایی، نیستاگموس، تنبلی و انحراف چشم جلوگیری می‌كند.
2- تشخیص زودرس و درمان به موقع از عقب‌ماندگی ذهنی و مرگ زودرس ناشی از كوری جلوگیری می‌كند.
3- تشخیص زودرس ناشی از نقص آنزیمی و درمان بموقع، باعث بهبود كامل آب مروارید یا توقف آن می‌شود.
4- تشخیص زودرس و بررسی ژنتیك و اثبات دارویی، از تولد بچه‌های دیگر با احتمال آب مروارید جلوگیری می‌كند.
زمان معاینه جهت تشخیص آب مروارید مادرزادی
بهترین زمان معاینه برای تشخیص هفته اول تولد و زمانی است كه نوزاد در بیمارستان به سر می‌برد.
نقش پزشكان عمومی و متخصصان كودك در تشخیص آب مروارید مادرزادی:
در شهرستان‌های كوچك كه متخصصین كودكان هنگام تولد در دسترس نیستند، بهتر است معاینه چشمی نوزاد توسط پزشكان عمومی با افتالموسكوپ و گرفتن red reflex انجام شود. در صورتی كه مردمك تنگ باشد با استفاده از قطره فنیل‌آفرین (5/2 درصد) یكبار و یك قطره تروپیكامید (نیم درصد) دو بار به فاصله پنج دقیقه، پس از نیم ساعت مردمك باز و آماده معاینه می‌شود. اما در مراكزی كه متخصص كودكان وجود دارد؛ معاینه چشمی نوزاد پس از تولد ضروری است كه بایستی انجام می‌گیرد و در صورت مشاهده مشكل در مسیر بینایی باید با چشم پزشك مشورت شود.
زمان عمل كاتاراكت
زمان عمل بستگی به درجه كاتاراكت دارد. زمانی كه كدورت عدسی خفیف خارج از مركز بینایی باشد مشكلی برای بینایی ایجاد نكند، نوزاد تحت نظر گرفته می‌شود؛ اما اگر كاتاراكت شدید بوده و باعث كاهش بینایی شود، توصیه می‌شود قبل از دو ماهگی عمل جراحی صورت گیرد. بهترین زمان عمل جراحی، در صورتی كه حال عمومی نوزاد مناسب باشد. هفته اول تولد است. هر چه سن نوزاد كمتر باشد، نتیجه نهایی عمل بهتر و هر چه سن بالاتر رود، نتیجه كمتر است؛ بخصوص بعد از سه ماهگی، یعنی زمانی كه كودك دچار نیستاگموس شده و یا انحراف چشمی پیدا كرده است.
نتیجه نهایی و توصیه
كاتاراكت یكی از علل عمده كوری در جهان، خصوصا در جهان سوم است.آب مروارید مادرزادی یكی از علل عمده كوری در بچه‌هاست؛ بنابراین تشخیص سریع و درمان به موقع مخصوص در نوع یكطرفه آن می‌تواند از بروز كوری، نیستاگموس، انحراف چشم و تنبلی كه نتایج اسف‌بار اجتماعی و اقتصادی در پی دارد، جلوگیری كند.یكی از روش‌های ساده و عملی در تشخیص آب مروارید مادرزادی اجباری كردن معاینه چشمی نوزادان بعد از تولد در بیمارستان‌ها و زایشگاه‌هاست كه امید است در آینده جزو تست‌های غربالگری اجباری بدو تولد قرار گیرد.
