دكتر میرمنصور میرصمدی و دكتر امین‌ا... نیك‌اقبالی
سوختگی‌های چشمی
سوختگی‌های چشمی یكی از بیشترین مراجعات در اورژانس‌های چشم‌پزشكی می‌باشد كه می‌توان به سه دسته تقسیم كرد:
سوختگی‌های حرارتی، سوختگی‌های اشعه ماواءبنفش، سوختگی‌های توسط مواد شیمیایی
1- سوختگی‌های ناشی از حرارت: موجب سوختگی پوست پلك‌ها و مژه‌ها یا آسیب به قرنیه و ملتحمه می‌شود. معمولا چشم در برخورد با حرارت با بستن پلك‌ها از سوختن كره چشم محافظت می‌كند و در نتیجه سوختن منحصر به پلك و مژه‌ها می‌شود. كمپرس سرد و مصرف داروهای مسكن درد تا ارجاع به چشم‌پزشكی و بررسی كامل كمك‌كننده است.
2- سوختگی ناشی از اشعه ماوراء بنفش: در افراد جوشكار و یا اسكی‌بازان بیشتر دیده می‌شود. معمولا فرد 6 الی 12 ساعت بعد از قرار داشتن در معرض آفتاب و یا محیط جوشكاری دچار درد شدید همراه با اشك ریزش و قرمزی چشم می‌شود. بهترین درمان بستن دو چشم و خوابیدن و مصرف داروهای آرام‌بخش است تا فرصتی مناسب ترمیم سلول‌های سطحی قرنیه ایجاد شود.
3- سوختگی‌های شیمیایی چشم: شایع‌ترین نوع سوختگی‌های شیمیایی، سوختگی قسمت‌های خارجی چشم با مواد اسیدی و قلیایی است و اغلب اوقات ضایعات سطحی می‌باشد. این نوع سوختگی‌ها از اورژانس‌های چشم‌پزشكی می‌باشد.
انواع سوختگی‌های شیمیایی چشم
مواد قلیایی
1- آمونیاك: در مواد پاك‌كننده، كود شیمیایی و دستگاه‌های برودتی وجود دارد. وقتی با آب از جمله اشك حل می‌شود به هیدروكسید آمونیوم كه خیلی سوزاننده است تبدیل می‌شود و به سرعت از بافت‌های چشم عبور كرده و در كمتر از یك دقیقه به اتاق قدامی می‌رسد.
2- سود سوزآور: مصارف صنعتی داشته و در تهیه صابون استفاده می‌شود. برای باز كردن لوله فاضلاب نیز به كار می‌رود و بیشترین صدمات چشمی، ناشی از تركیدن لوله فاضلاب و پاشیدن محلول و كریستال‌های این ماده به چشم است.
3- آب آهك: در آهك پلاستر سیمان مورتا یافت می‌شود و از منابع شایع صدمه چشمی به خصوص در كارگران ساختمانی است. بالایه سطحی قرنیه یعنی اپی‌تلیوم واكنش كرده و صابون كلسیم ایجاد می‌كند. از دیگر مواد قلیایی از پتاس و هیدروكسید منیزیم می‌توان نام برد. در مجموع این مواد با صابونی كردن اسیدهای چرب غشاء سلول باعث تخریب انواع سلول‌های چشمی می‌شوند و به دلیل زیاد بودن قابلیت نفوذ آنها به اتاق قدامی و داخل چشم، ممكن است در تمام بافت‌های قدامی چشم، آزردگی و التهاب ایجاد كنند.
اگر ترمیم لایه قرنیه یا اپی‌تلیوم قرنیه خیلی به تاخیر بیافتد، ممكن است زخم قرنیه سترون ایجاد شود كه گاهی اگر اقدامات لازم صورت نگیرد وسیع شده و منجر به سوراخ شدن كره چشم می‌شود. همچنین فقدان پوشش اپی‌تلیوم قرنیه زمینه را برای عفونت میكروبی آماده می‌كند. از عوارض دیررسی سوختگی‌های قلیایی می‌توان از تریكیازیس، آنتروپیون، مبتلا شدن مجاری اشكی، از بین رفتن غدد میبومین مبتلا شدن كامل پلك‌ها، چسبندگی میان ملتحمه كره چشم و ملتحمه پلكی (سمبلفارون) را نام برد. در نهایت اگر سوختگی شدید باشد اغلب كدورت قرنیه همراه ایجاد عروق جدید، كاتاراكت، گلوكوم و یا گاهی كاهش بیش از حد فشار چشم برای بیمار باقی می‌ماند.
درمان
شست‌وشوی چشم بلافاصله بعد از تماس با ماده شیمیایی در درجه اول اهمیت قرار دارد. شست‌وشوی چشم با هر نوع آب غیر رسمی قابل دسترس بلافاصله باید انجام شود. بعد از مراجعه به پزشك باز همین اولین اقدام درمانی شست‌وشوی بی‌درنگ با سرم تزریقی است كه حداقل به مدت سی دقیقه باید ادامه یابد برای كاهش درد باید از قطره بی‌حسی استفاده كرد تا شست‌وشو راحت‌تر تحمل شود و در صورتی كه اجسام خارجی در ملتحمه وجود دارد آنها را به آرامی خارج نموده بعد از باز كردن پلك‌ها، شست‌وشوی چشم از راه ست سرم انجام می‌شود كه با دست آن را نگه داشته‌ایم.
اگر سوختگی خیلی خفیف بود بعد از چكاندن قطره سیكلوپلژیك و آنتی بیوتیك، چشم را پانسمان نموده و صبح روز بعد معاینه مجدد صورت می‌گیرد. اگر سوختگی شدید باشد باید بعد از اقدامات فوق بیمار را جهت بستری شدن به یكی از مراكز چشم‌پزشكی اعزام كرد.
مواد اسیدی
سوختگی با مواد اسیدی شبیه مواد قلیایی است ولی چون بلافاصله باعث انعقاد پروتئین‌های بافت می‌شود، به جز در موارد اسیدهای خیلی قوی با تماس طولانی از نفوذ بیشتر ماده اسیدی جلوگیری می‌شود صدمات دیررس چشمی خیلی نادرتر از مواد قلیایی است.
این مواد عبارتند از
1- اسید سولفوریك: شایع‌ترین نوع آسیب چشمی این ماده به علت انفجار باطری اتومبیل است.
2- اسید سولفورو: نفوذ آن به داخل چشم زیاد است.
3- اسید فلوریدریك: یك حلال قوی بوده و نفوذپذیری زیادی دارد.
4- اسید كلریدریك: محلول غلیظ آن صدمه چشمی ایجاد می‌كند.
5- اسید نیتریك: سوختگی اپی‌تلیوم با این ماده به رنگ زرد است.
