دكتر منصور میرصمدی؛ فوق تخصص قرنیه
گاه ذرات یا لكه‌های تیره‌ای را در میدان بینایی جلو دید خود می‌بینیم. اینها فلوتر یا مگس‌پران نامیده می‌شود. اغلب این لكه‌ها در مواقعی دیده می‌شوند كه در حال نگاه كردن به صفحه روشنی هستیم، مانند یك دیوار سفید یا آسمان آبی. این فلوترها در واقع توده‌های كوچكی از ژل یا سلول‌هایی در داخل ویتره هستند.
ویتره یا زجاجیه مایع زلالی است كه داخل كره چشم را پر كرده است. اگرچه به نظر می‌رسد كه این فلوترها جلو چشم قرار دارند، ولی آنها در واقع درون مایع زجاجیه شناورند. آنچه ما می‌بینیم سایه‌هایی است كه این ذرات شناور روی شبكیه می‌اندازند البته در قسمت عقب شبكیه، آنجا كه نور تشخیص داده می‌شود فلوترها (مگس پرآن) شكل‌های مختلفی دارند. از جمله نقطه‌های كوچك، دایره‌ها و خط‌های ریز، لكه‌های ابرمانند، یا به شكل تار عنكبوت یا تار مو.
چه چیز باعث ایجاد مگس‌پران می‌شود؟
ژل ویتره (زجاجیه) شفاف است ولی با ازدیاد سن به تدریج تغییراتی در ساختمان آن رخ می‌دهد و از حالت یكنواختی و شفافی خارج می‌شود به‌طوری كه در سنین میانسالی مایع ژل زجاجیه ممكن است سفت و جمع شود و به صورت توده‌ها یا نوارهای فشرده‌ای درآید.
سپس چنانچه ماده زجاجیه از دیواره عقب چشم كشیده شود، باعث دكولمان (جداشدگی) خلفی زجاجیه می‌شود. این پدیده علت شایع فلوتر (مگس‌پران) است. جداشدگی و انفصال (دكولمان) خلفی زجاجیه در افراد زیر بیشتر دیده می‌شود:
- كسانی كه نزدیك‌بین هستند.
- كسانی كه تحت عمل جراحی آب مروارید قرار گرفته‌اند.
- كسانی كه تحت عمل لیزردرمانی (یاگ) قرار گرفته‌اند.
- كسانی كه التهاب درون چشمی داشته‌اند.
ظهور مگس‌پران مخصوصا وقتی به‌طور ناگهانی به‌وجود آمده باشد، اخطاریست به این معنی كه بایدبه چشم‌پزشك مراجعه شود. چنانچه سن بالای چهل و پنج سال باشد، توجه بیشتری لازم است.
آیا مگس‌پران یك مساله جدی است؟
ماده زجاجیه فشرده‌شده هنگام جدا شدن از شبكیه و دیواره خلفی چشم امكان دارد، باعث پارگی شبكه و یا مویرگی از شبیكه شود. این موضوع باعث خونریزی در فضای زجاجیه می‌شود كه ظهور فلوترهای جدید را سبب می شود. شبكیه پاره‌شده یك مساله جدی است. چرا كه ممكن است منجر به انفصال پرده شبكیه شود. لذا چنانچه دو مورد زیر حادث شود، بایستی فورا به چشم‌پزشك مراجعه شود:
اگر به‌طور ناگهانی یك فلوتر جدید ایجاد شود.
اگر ناگهان جرقه نوری جلوی چشم دیده شود. چنانچه علامت دیگری مثل از دست دادن دید اطراف میدان بینایی حادث شود، شكی نیست كه باید به «چشم‌پزشك» مراجعه شود.
برای فلوترها چه كارهایی می‌شود انجام داد؟
وقتی به‌طور ناگهانی فلوتر جدیدی جلو چشم دیده شود، برای اینكه بدانیم شبكیه چشمان پاره شده است یا نه، لازم است به چشم‌پزشك مراجعه كنیم. فلوترها مخصوصا وقتی در حال مطالعه هستیم، ممكن است مانعی برای دید واضح ما شوند. در این مواقع باید چند بار چشم را به طرف بالا و پایین حركت داد، تا فلوترها از مسیر دید كنار بروند.
در حالی كه بعضی فلوترها ممكن است در میدان بینایی باقی بمانند، اما بیشتر آنها با مرور زمان محو می‌شوند و كمتر باعث ناراحتی چشم می‌شوند. اگر سالیان درازی فلوتر جلو چشممان بوده است، باز در موقع ظهور فلوتر جدید بایستی به چشم‌پزشك مراجعه كنیم و تحت یك معاینه دقیق و كامل قرار بگیریم.
چه چیزی باعث دیدن جرقه نور در PHOTOPSIA جلو چشم می‌شود؟
اگر مایع (ژل) زجاجیه روی شبكیه مالیده شود یا با كشیدن آن را تحریك كرده و به آن ضربهای وارد آورد، جلوی چشم خود نورهایی شبیه جرقه یا رعد و برق می‌بینیم. همین تجربه را ممكن است كسانی كه به چشمشان ضربهای وارد شده است نیز داشته باشند و در هنگام ضربه خوردن ستاره‌هایی از نور ببینند.
جرقه‌های نورانی ممكن است به مدت چند هفته یا چند ماه، گاهگاهی ظاهر شوند. هر چه سن بالاتر می‌رود، احتمال دیدن این جرقه‌ها بیشتر می‌شود.چنانچه به‌طور ناگهانی جرقه نورانی جلوی چشم دیده شود، بلافاصله باید به چشم‌پزشك مراجعه كرد تا معلوم شود آیا پارگی در شبكیه ایجاد شده است یا نه؟ بعضی اشخاص جرقه‌هایی نورانی را به صورت خطی و ناهموار، یا موج‌های حرارتی جلو هر دو چشم خود می‌بینند كه ده الی بیست دقیقه دوام می‌آورد.
این نوع جرقه‌ها در بیماران میگرن پدید می‌آید كه مربوط به انقباض عروق مغزی است. معمولا این عارضه با پی‌آمد سردرد شدید همراه است. گرچه این جرقه‌های موجی‌شكل بدون سردرد هم می‌تواند عارض شود این مورد را میگرن چشمی یا میگرن بدون سردرد می‌گویند.
نكات مهم معاینه چشم
چشم‌پزشك در این گونه موارد برای بهتر دیدن ته چشم، مردمك بیمار را با قطره‌های «منبسط‌كننده» بازتر می‌كند. آنگاه به‌دقت شبكیه و زجاجیه را مورد معاینه قرار می‌دهد. در این معاینه، بیمار هیچ نوع درد و ناراحتی احساس نمی‌كند. بعد از معاینه چون مردمك چشم انبساط حاصل كرده، در نتیجه چند ساعتی دید شخص به‌طور موقت برای چند ساعتی كم شده است.
لذا پس از خارج شدن از مطب دكتر نباید رانندگی كرد. به‌طور كلی احتمال ظاهر شدن مگس‌پران و جرقه‌های نورانی جلو چشم، با ازدیاد سن بیشتر می‌شود و اگرچه همه این فلوترها و جرقه‌ها یك پدیده جدی و خطرناك نیستند معهذا باید همیشه در این گونه موارد به چشم‌پزشك مراجعه كردو از وجود ضایعات شبكیه مطلع شد.
