دكتر محمدكریم نعمت الهی
چشم یكی از بزرگ‌ترین نعمت‌هایی است كه ما انسان‌ها كمتر به آن توجه می‌كنیم و تنبلی چشم شایع‌ترین علت نابینایی یك چشمی در افراد زیر 20 سال و دومین علت كاهش بینایی در كودكان است. تنبلی درجات مختلفی دارد كه در نوع شدید آن كودكی حتی قادر به دیدن اشیا بزرگ در فاصله یك متری نیست.
شیوع تنبلی
آمارها نشان می‌دهد كه شیوع تنبلی بین 2-4 درصد است؛ یعنی از هر 100 كودك، 2 - 4 نفر دچار تنبلی چشم یا كم‌بینایی می‌باشد. همیشه پیشگیری موثرتر از درمان است. تنبلی چشم با تشخیص به موقع قابل درمان است. در بیشتر مواقع چشم تنبل، سالم و طبیعی به نظر می‌رسد؛ چون كودك حتی با كاهش بینایی كارهای اولیه را انجام می‌دهد (حتی اگر كاهش بینایی دو طرفه باشد) به همین دلیل، والدین متوجه كم‌بینایی كودك نمی‌شوند. حتی پزشك هم بدون معاینه چشم هم قادر به تشخیص اینگونه موارد تنبلی نیست.
رشد و تكامل بینایی
بینایی از دوره جنینی تا سه سالگی رشد سریع و قابل توجهی دارد و این رشد و تكامل تا 10 سالگی ادامه می‌یابد. در این دوران، به خصوص در سه سال اول تكامل بینایی، هر مشكلی در مسیر بینایی به‌وجود آید، باعث تنبلی چشم می‌گردد.
زمان تشخیص تنبلی
زمان تشخیص تنبلی بستگی به علت تنبلی دارد. اگر علت، آب مروارید مادرزادی باشد، بهترین زمان تشخیص و پیشگیری، هفته اول تولد است؛ چون در بعضی مواقع آب مروارید نشانه ظاهری ندارد و حتما بایستی معاینه چشم انجام گیرد تا تشخیص داده شود. اگر آب مروارید بعد از دو ماهگی تشخیص داده و عمل جراحی انجام شود، چشم عمل شده دچار تنبلی شدید و یا نابینایی می‌شود.
در بعضی موارد تنبلی تا سه سالگی قابل درمان و در موارد دیگر تا سنین قبل از مدرسه و در موارد نادر قبل از 10 سالگی قابل درمان است. درمان تنبلی بستگی به سن، علت و شدت تنبلی دارد. گاه در سن سه سالگی كاملاً درمان نمی‌شود. اگر شدت تنبلی زیاد باشد، بهتر است معاینه زودتر انجام شود.
عوامل ایجاد تنبلی چشم
هفته اول تولد، سال اول، سال سوم، سال پنجم و قبل از ورود به مدرسه
1- عیوب انكساری شامل دوربینی، آستیگمات و نزدیك بینی: چون در عیب‌های انكساری تصویر واضح و شفاف به مغز نمی‌رسد، لذا تصویر برگشتی تار و باعث تنبلی چشم می‌شود.
2- اشكالات مادرزادی در ساختمان چشم: مانند آب مروارید مادرزادی و یا ضربه‌ای، افتادگی پلك یكطرفه و در مواقع نادر افتادگی پلك دوطرفه و كدورت‌های قرنیه مركزی
3- لوچی یا انحراف چشم: به‌خصوص انحراف‌های یكطرفه
درمان تنبلی
بهترین راه درمان تنبلی برطرف كردن علت تنبلی است. اگر كودكی عیب انكساری دارد، ابتدا تجویز عینك یا اگر آب مروارید دارد، ابتدا عمل آب مروارید انجام می‌شود؛ سپس چشم سالم بسته می‌شود. مدت زمان بستن بستگی به شدت تنبلی دارد كه توسط متخصص توصیه می‌شود. در بعضی مواقع ظرف سه ماه بهبودی پیدا می‌كند.
درمان تنبلی چندین دوره ادامه دارد و در مواقعی اگر دیر اقدام شده باشد، درمان تنبلی و بهبودی دید كامل نمی‌شود و كودك تا آخر عمر دچار تنبلی و یا كاهش بینایی است. بعضی مواقع مدت درمان به چند سال می‌رسد كه در این موارد همكاری والدین و كودك از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف از بستن چشم سالم، استفاده از چشم تنبل برای كارهای دقیق و ظریف می‌باشد.
راه‌های دیگری، غیر از بستن چشم، برای كودكانی كه همكاری نمی‌كنند، عبارتند از
1- استفاده از شیشه‌های مات برای چشم سالم كه به جای شیشه‌های شفاف در عینك قرار می‌گیرد. 2- استفاده از قطره سیكلو پلاژیك (قطره‌هایی كه تطابق چشم سالم را از بین می‌برد و باعث تاری دید نزدیك و در بعضی مواقع تاری دید دور و نزدیك می‌شود).
البته همیشه این قطره‌ها توصیه نمی‌شود. در 50 درصد موارد بعد از قطع درمان ناگهانی، تنبلی قابل برگشت است؛ لذا توصیه می‌شود درمان بتدریج كم و سپس قطع گردد.
عوارض تنبلی چشم
1- انحراف چشم در بعضی مواقع به دنبال تنبلی اتفاق می‌افتد و گاه انحراف خود باعث تنبلی می‌شود. 2- نابینایی دائمی كه باعث مشكلات اقتصادی، روحی و روانی می‌شود. 3- از بین رفتن دید سه‌بعدی 4- كاهش قدرت تمركز و قدرت تفكیك 5- افت تحصیلی.
