دكتر میرمنصور میرصمدی؛ فوق‌تخصص جراحی قرنیه عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران دكتر امین‌ا... نی
در شماره پیش درباره علت و انواع گلوكوم بحث شد در این شماره درخصوص نحوه تشخیص و درمان این بیماری بیشتر بحث خواهد شد.
چگونی تشخیص گلوكوم
بهترین راه تشخیص برای گلوكوم آن است كه شخص هر از چندگاهی به‌طور منظم جهت معاینه و چك‌آپ به چشم‌پزشك مراجعه كند كه در صورت وجود این بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود و درمان شروع می‌گردد.
طی معاینه كامل، چشم‌پزشك كارهای زیر را انجام می‌دهد.
اندازه‌گیری فشار داخلی چشم (تونومتری)
معاینه زاویه جریان خروج مایع زلالیه چشم (گونیوسكپی)
معاینه و ارزیابی از صدمات وارده بر عصب بینایی (افتالموسكپی)
آزمایش میدان بینایی بر دو چشم (پریمتری)
بعضی از تست‌ها ممكن است كه لازم نشود اما چنانچه گلوكوم مزمن وجود داشته باشد، لازم است كه این تست‌ها و معاینات به‌طور منظم انجام شود تا از میزان صدمات وارده به چشم توسط فشار زیاد در طول زمان، اطلاع حاصل شود.
اگر تنها فشار چشم بالا باشد به این معنی نیست كه بیمار گلوكوم دارد. دكتر چشم‌پزشك اطلاعاتی را كه از معاینه این نوع بیماری به دست می‌آورد، روی هم می‌گذارد تا تعیین كند چه اندازه خطر وجود بیماری می‌رود. در بیمارانی كه فشار چشم بالا دارند، عوامل زیر از مهم‌ترین عواملی هستند كه خطر ایجاد گلوكوم یعنی آسیب دیدن عصب بینایی در اثر فشار را بیشتر می‌كنند.
1- ازدیاد سن
2- نزدیك‌بینی
3- نژاد آفریقایی
4- داشتن سابقه فامیلی
5- داشتن سابقه كم‌خونی و یا شوك
چشم‌پزشك مجموعه عوامل را با هم می‌سنجد و بعد تصمیم می‌گیرد كه آیا بیمار احتیاج به معالجه دارد یا اینكه باید فقط او را تحت نظر بگیرد و مرتبا فشار چشمش را چك كند. تا اینكه بروز اولین علایم صدمه عصب بینایی اقدام كند.
درمان گلوكوم
صدمه به وجود آمده از گلوكوم قابل برگشت نیست. قطره‌های چشمی، داروهای خوراكی، لیزردرمانی و عمل جراحی برای كمتر كردن سرعت صدمه چشم و یا جلوگیری از صدمات بعدی به كار می‌رود. در هر نوع گلوكوم معاینات منظم دوره‌ای از نظر پیشگیری از كوری بسیار مهم‌اند. از آنجایی كه گلوكوم می‌تواند بدون اینكه بیمار خودش احساس كند، پیشرفت نماید، از این رو چشم‌پزشك نیز ممكن است نوع درمانش را در طول زمان عوض كند.
درمان دارویی گلوكوم
ازدیاد فشار چشم با قطره‌های چشمی كه باید چند بار در روز استفاده شود، معمولا قابل كنترل است. بعضی اوقات همراه این قطره‌ها، قرص نیز به بیمار می‌دهند. این داروها فشار چشم را پایین می‌آورند و بدین ترتیب یا باعث كمتر ساخته شدن مایع زلالیه می‌شوند یا اینكه به جریان یافتن مایع از زاویه خروج بهبود می‌بخشند. برای این كه داروها كارآیی كامل خود را داشته باشند بایستی منظم و به‌طور دایم مصرف شوند. بیمار حتما در مراجعات خود به پزشكان دیگرش نیز باید موضوع استفاده از داروهای چشمی‌اش را به آنها یادآوری كند. داروهای گلوكوم ممكن است عوارض جانبی داشته باشند.
پس باید بیمار چنانچه عارضه جنبی دارویی را حس كرد به پزشكش مراجعه كند و آن را بازگو نماید. بعضی قطره‌های چشمی باعث مسایل زیر می‌شوند:
احساس سوزش
قرمز شدن چشم
تاری دید
سردرد
اختلال در نبض و ضربان قلب و یا تنفس
قرص‌ها نیز بعضی اوقات مسایل زیر را ایجاد می‌كند:
احساس سوزش در انگشتان دست و پا
احساس گیجی
بی‌اشتهایی
نامنظمی كار روده
سنگ كلیه
كم‌خونی یا مستعد شدن خونریزی
جراحی با لیزر
جراحی با لیزر ممكن است برای انواع مختلف گلوكوم مفید باشد. لیزر معمولا به دو طریق استفاده می‌شود. در گلوكوم با زاویه باز، خود سیستم جریان پیدا كردن مایع زلالیه را درمان می‌كند. در اینجا از لیزر بدین منظور استفاده می‌شود كه راه خروج مایع را بزرگ‌تر كند. فشار داخل چشم كنترل شود (Trabeculo-Plasty).دو گلوكوم با زاویه بسته با لیزر سوراخی در عنبیه ایجاد می‌كنند (Iridotomy) كه مایع زلالیه به طرف راه خروج جریان پیدا می‌كند.
عمل جراحی در گلوكوم
هنگامی كه برای كنترل گلوكوم عمل جراحی مورد نیاز است، چشم‌پزشك از وسایل ریز مینیاتوری استفاده می‌كند كه كانال خروج جدیدی برای مایع زلالیه ایجاد كند تا مایع جمع‌شده اضافی از چشم خارج شوند و مثل چشم عادی مایع دایما در جریان باشد. اگرچه عوارض عمل جراحی مدرن گلوكوم بسیار نادر است اما امكان اتفاق افتادنش همانند هر جراحی دیگری موجود است. جراحی تنها در صورتی توصیه می‌شود كه چشم‌پزشك تشخیص دهد، عمل جراحی خطرش كمتر از این است كه اجازه دهد تخریب عصب بینایی ادامه یابد.
وظیفه بیمار در معالجه گلوكوم
معالجه گلوكوم احتیاج به تیمی دارد كه عبارت از خود بیمار و دكتر معالجش است. چشم‌پزشك می‌تواند برای گلوكوم مریض نسخه بنویسد اما این فقط خود بیمار است كه می‌تواند او را مطمئن سازد كه قطره‌ها و قرص‌هایش را استفاده خواهد كرد. هرگز نباید بیمار داروهایش را بدون مشورت پزشك قطع كند یا تغییر دهد. برای هرگونه تغییری معاینات و آزمایشات مكرری لازم است و بیمار بایستی به خاطر داشته باشد كه این بینایی اوست كه در معرض خطر است. پس باید سهم خود را در حفظ بینایی‌اش ادا كند.
از دست دادن بینایی قابل پیشگیری است
معاینات منظم می‌تواند از كوری جلوگیری كند در صورتی كه به نكات زیر توجه شود:
هركس سنش بالاتر از 39 سال باشد باید هر 3 تا 5 سال یك‌بار معاینه شود.
هركس یكی از افراد فامیلش به گلوكوم مبتلاست یا از نژاد آفریقایی است یا اینكه سابقا مورد اصابت ضربه‌ای جدی به چشم قرار گرفته و یا اینكه داروهای كورتون‌دار مصرف می‌كند بایستی هر 2 سال یك‌بار معاینه شود.
