دكتر میرمنصور میرصمدی؛ فوق‌تخصص جراحی قرنیه عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران دكتر امین‌ا... نیك
گلوكوم یكی از علل كوری مخصوصا در دوران پیری است اما چنانچه بیمار مورد معالجه قرار گیرد، كوری حاصل از آن قابل پیشگیری است. گلوكوم بیماری عصب چشم است. عصب بینایی تصویری را كه جلو ما قرار دارد، از چشم به مغز منتقل می‌كند. گلوكوم (آب سیاه) بیماری در رابطه فشار داخل چشم است. هر قدر فشار داخل چشم بیشتر باشد، احتمال آسیب دیدن عصب چشم بیشتر است. عصب بینایی مانند یك كابل الكتریكی است كه تعداد زیادی سیم دارد. در عصب بینایی این فیبرهای عصبی هستند، كه به سیم تشبیه شده‌اند.
بیماری گلوكوم ازدیاد فشار داخل چشم به این فیبرها راآسیب می‌رساند. هر دسته از اینها صدمه ببینند، نقطه و یا لكه سیاهی در میدان بینایی شخص ایجاد می‌كنند. یعنی آن قسمت‌هایی از تصویر كه باید توسط این فیبرها به مغز برسد، در اثر صدمه آن فیبرها، در مغز دریافت نمی‌گردند و لذا دیده نمی‌شود. به این ترتیب نقاط كوری در میدان بینایی ایجاد می‌شود.
اغلب اشخاص مبتلا به این بیماری، به این لكه‌های كور توجه نمی‌نكند تا اینكه مقدار زیادتری از عصب بینایی آسیب می‌بیند. چنانچه كلیه فیبرهای عصبی آسیب‌دیده و از كار بیفتد، منجر به كوری می شود. تشخیص به موقع و معالجه آن توسط چشم‌پزشك تنها راهی است كه از صدمه بیشتر عصب بینایی و در نتیجه كوری جلوگیری می‌كند.
علت گلوكوم
مایع زلالی كه درد اخل و خارج چشم همیشه در حال جریان است، زلالیه نام دارد. این مایع ارتباطی به اشك چشم ندارد. جریان مایع زلالیه را می‌توان با یك دستشویی كه دایم شیر آب آن باز باشد، مقایسه كرد. حال فرضا اگر در یك دستشویی، لوله‌ای كه آب را از آن خارج می‌كند، مسدود شده باشد، طبیعتا آب در دستشویی جمع می‌شود و فشار آن بالا می‌رود. در چشم این لوله خروج آب را drainage angle (زاویه خروج یا زاویه جریان) می‌گویند. اگر این محل بسته شود، فشار داخل چشم بالا می‌رود و این بالا رفتن فشار به عصب بینایی آسیب می‌رساند.
انواع مختلف گلوكوم
گلوكوم مادرزادی شیرخواران: برخلاف تصور كه گلوكوم بیماری افراد مسن است گاهی در نوزادان و شیرخواران نیز دیده می‌شود كه منشاء مادرزادی دارد و باید جدی گرفته شود. این بیماری می‌تواند در هنگام تولد همراه كودك باشد و در اكثر موارد دوطرفه است. علایم مشخصه آن ریزش اشك، ترس از نور و به‌تدریج بزرگ شدن قرنیه و كره چشم و كدورت قرنیه است. هرگاه نوزاد و یا كودكی دچار علایم فوق باشد نیاز به ارزیابی و معاینه توسط چشم‌پزشك دارد و در صورت مشكوك بودن لازم است معاینه زیر چشم انجام شود تا از وضعیت چشم آگاهی دقیقی به دست آید. درمان انتخابی گلوكوم مادرزادی جراحی است و تا انتظار برای زمان جراحی دارو تجویز می‌شود.
گلوكوم مزمن با زاویه باز: این نوع آب سیاه شایع‌ترین نوع آن است. این بیماری به علت پیری به وجود می‌آید. كارآیی زاویه خروج مایه زلالیه چشم با ازدیاد سن و به مرور زمان كم می‌شود و فشار داخل چشم به‌تدریج زیادتر می‌شود. چنانچه این ازدیاد فشار به عصب بینایی صدمه برساند این ضایعه را گلوكوم مزمن با زاویه باز گویند. بیش از 90 درصد گلوكوم بزرگسالان از این نوع است. آسیب عصب بینایی در اثر این نوع گلوكوم گاه چنان به تدریج و بدون درد صورت می‌گیرد كه شخص مبتلا متوجه آن نمی‌شود تا اینكه عصب بینایی صدمه جدی و فاحشی پیدا می‌كند.
گلوكام با زاویه بسته: گاه ممكن است كه زاویه مایع زلالیه چشم كاملا بسته شود. این موضوع شبیه آن است كه ورقه كاغذی در اطراف راه خروج یك دستشویی شناور بوده باشد و ناگهان وارد لوله خروج آب شود و راه آن را بگیرد و نگذارد آب دستشویی خارج شود. در چشم ممكن است عنبیه مانند این ورق كاغذ عمل كند و زاویه خروج را بگیرد و فشار چشم به سرعت بالا برود. این بیماری را گلوكام حاد با زاویه بسته می‌گویند.
عوارض این بیماری عبارتند از
تاری دید، درد شدید چشم، سرد‌رد، هاله‌ای شبیه رنگین‌كمان اطراف نورها، تهوع و استفراغ
چنانچه كسی این عوارض را احساس كند، بلافاصله باید به چشم‌پزشك مراجعه نماید. اگر چشم‌پزشك این نوع گلوكام را كه حاد است به سرعت درمان نكند، خطر كورد شدن بیمار در پیش می باشد. اگر بسته شدن زاویه خروج مایع زلالیه چشم تدریجا انجام شود و درد نیز شدید نباشد، این نوع گلوكام را گلوكوم مزمن با زاویه بسته می‌گویند. این نوع بیشتر در نژادهای آفریقایی و آسیایی اتفاق می‌افتد.
