دكتر مهيار كتابی؛ متخصص پاتولوژی دهان، فك و صورت
آفت دهان از شایعترین ضایعات دهانی است كه تقریباً در تمام سنین، و افراد بروز می‌كند و هر كدام از ما شاید در دوره‌هایی با آن درگیر بوده‌ایم. در مورد علل بروز این ضایعه نظریات مختلفی ارائه شده ولی تقریبا اكثر محققان بر این باورند كه علت اصلی بروز آفت به هم خوردن نسبت سلولهای ایمنی در سطح بدن است كه این امربه علل مختلفی بروز می‌كند با وجود تحقیقات بسیار و ارائه درمانهای متنوع هنوز هم آفت دهان یكی از مشكلات شایع در زمینه دندانپزشكی بوده و درمان قطعی برای این ضایعه ارائه نشده است. با توجه به سوالات مكرر بیماران در مورد این بیماری بر آن شدیم تا به تعدادی از این سوالات در این مقاله پاسخ دهیم:
روش تشخیص آفت از سایر ضایعات و بیماریهای دهانی چیست؟
آفت‌های دهانی غالبا ضایعاتی دردناك هستند كه به تعداد و اندازه‌های متفاوت در نقاط مختلف دهان ایجاد می‌شوند در شایعترین نوع آن كمی قبل از بروز آفت فرد معمولا در ناحیه درگیر دچار حس خارش، سوزش توام با درد خواهد بود و پس از آن آفت به شكل زخمی مسطح كه در حاشیه آن هاله‌ای وجود رنگ و قرمز دارد بروز می‌كند. روی آن را معمولا غشایی سفید رنگ می‌پوشاند كه در نگاه اول شبیه یك ضایعه چركی به نظر می‌رسد. آفت در مخاط غیر شاخی و نرم دهان كه بیشتر در معرض تحریك است بروز می‌كند این نقاط عبارتند از: مخاط‌گونه و لب داخلی، كف دهان، زیر زبان، حاشیه زبان و سقف دهان دهان نزدیك حلق. توجه داشته باشید اغلب ضایعات كه در نواحی شاخی و سخت دهان مثل لثه، سقف دهان در ناحیه جلو و یا روب لب خارجی بروز می‌كند آفت نبوده و در اثر علل دیگری مثل بیماریهای ویروسی و عفونی ایجاد می‌شوند كه برای تشخیص آنها باید به پزشك مراجعه شود
چه عواملی باعث بروز آفت می‌شود؟
آفت غالباً در افرادی بروز می‌كند كه استعداد ژنتیكی برای بروز آن دارند ولی در این افراد نیز گروهی از عوامل محیطی باعث تحریك و آغاز روند تشكیل آفت می‌شوند كه مهمترین آنها عبارتند از:
خوردن غذاهای محرك و مواجه شدن با عوامل آلرژی‌زا
تغییرات هورمونی (بلوغ، یائسگی، قاعدگی)
برخی از عوامل عفونی مثل ویروس تبخال
سوءتغذیه: مثلا كمبود آهن، اسید فولیك، روی و ویتامین B12
ترك سیگار
تحریك مكانیكی مثل گاز گرفتگی، سوختگی داخل دهان و تزریق بی‌حسی در دندانپزشكی
آفت به طور طبیعی بعد از چند روز بهبود می‌یابد؟
شایعترین نوع آفت كه گاهی با نام آفت مینور از آن نام برده می‌شود به طور طبیعی در مدت زمان 7 تا 14 روز بهبود می‌یابد در برخی از انواع كمتر شایع آفت، اندازه ضایعات بسیار بزرگتر از آفت معمولی بوده (قطر ضایعات در آفت مینور معمولا كمتر از یك سانتیمتر است) و مدت زمان بهبودی تا 40 روز نیز می‌رسد. این موارد به علت قطر بزرگ، درد شدید و ظاهر خاص ضایعات آفتی برای بیماران ایجاد نگرانی می‌كند كه البته برای تشخیص از سایر ضایعات و بیماریها مراجعه به پزشك ضروری است.
آیا آفت واگیردار است و از راه تماس مستقیم منتقل می‌شود؟
علیرغم آنكه بعضی از عوامل میكروبی و ویروس‌ها می‌توانند محرك شروع آفت باشند اما آفت دهانی به هیچ عنوان مسری نبوده و از راه تماس منتقل نمی‌شود.
در صورت بروز آفت آیا باید به پزشك مراجعه كنیم؟
شایعترین نوع آفت ضایعه‌ای كوچك و محدود بوده و پس از گذشت دوره بیماری بدون درمان بهبود می‌یابد. اما در مورد آفت‌های دهانی بزرگ كه در نواحی خاص مثل قسمت‌های پشتی كام نرم ایجاد می‌شوند و غالباً ظاهری نگران كننده دارند بهتر است به پزشك مراجعه شود. همچنین باید توجه داشت كه در بسیاری از بیماریهای سیستیك یا عفونی قبل از ایجاد علائم در سایر نقاط بدن، ضایعات دهانی شبیه به آفت ایجاد می‌شود كه در صورت تشخیص به موقع در شروع درمان نتایج درمانی موثرتر خواهند بود.
و به طور كلی اگر ضایعه شبیه آفت همراه با علائم مشابه نقاط قرمزرنگ، تاول ، زخم و یا سوزش و خارش و سایر نقاط بدن مانند پوست اندام‌ها، مخاط تناسلی و چشم باشد جهت تشخیص و درمان حتماً باید به پزشك مراجعه شود.
درمان آفت چیست؟
تاكنون درمانهای متنوع و داروهای بسیاری برای پیشگیری و بهبود آفت ارائه شده است. ولی در صورتی‌كه از آن دسته افرادی هستید كه در مدت كوتاه دچار آفت راجعه هستید بهتر است برای ریشه‌یابی علت ایجاد آفت به پزشك مراجعه نمائید با بررسی آزمایش خون و داشتن تاریخچه پزشكی می‌توان تا حدی از بروز آفت‌های مكرر جلوگیری كرد به عنوان مثال در افرادی كه دچار آنمی كمبود آهن یا سوء تغذیه و كمبود اسید فولیك هستند با رعایت رژیم دارویی می‌توان تا حدی از عود مكرر ضایعات آفتی كم كرد.
داروهای تجاری موجود برای درمان آفت نیز می‌توانند تا حد زیادی از شدت درد ضایعات آفتی كاسته و دوره بهبودی را كاهش دهند گروهی از این داروها با استفاده از اسیدهای خوراكی باعث سوزاندن سطح خارجی آفت شده و از شدت درد می‌كاهند و در گروهی دیگر با ایجاد سطح محافظ روی ضایعه، بهبود آن تسریع می‌شود.
در درمان آفت‌های ماژور با درد بسیار شدید و پایدار حتی گاهی از درمانهای جراحی برای كاهش شدت درد و جلوگیری از ایجاد اسكار پس از بهبودی در ناحیه درگیر استفاده می‌شوند. از آنجائیكه آفت‌های ماژور بسیار دردناك بوده و غالباً پس از بهبود اسكار (جای زخم) بر جای می‌گذارند بهتر است برای بررسی بیشتر به پزشك مراجعه شود.
آیا رعایت رژیم غذایی در پیشگیری و كاهش عود آفت موثر است؟
تحقیقات جدید پزشكی بر این باورند كه به هم خوردن نسبت اسیدهای آمینه كه پیش‌ساز واحدهای پروتئینی در بدن هستند می‌تواند باعث تشدید بروز آفت در دهان شود به عنوان مثال اسیدهای آمینه موجود در گوشت سفید، ماست و پنیر باعث كاهش شدت آفت شده و برعكس اسیدهای آمینه موجود در گوشت قرمز، سویا و حبوبات باعث افزایش شدت ضایعات آفتی می‌شوند همچنین مصرف سبزیجات به ویژه اسفناج، كرفس، شوید، جعفری به خاطر دارا بودن نسبت مناسب مواد معدنی در بهبود سریع‌تر ضایعات آفتی موثر است.
در طب سنتی ایرانی از موادی مثل عصاره انار و پوست آن، جوشانده میخك و چای سبز به عنوان درمان آفت یاد شده است.
آیا استعمال دخانیات در بروز آفت موثر است؟
مصرف سیگار و دخانیات باعث افزایش ضخامت لایه كراتین و شاخی شدن مخاط دهان می‌شود و به همین دلیل افراد سیگاری كمتر به ضایعات آفتی دچار می‌شوند. مدت پس از ترك سیگار مخاط سخت و آسیب دیده دچار ترمیم شده و مخاط تازه و فاقد كراتین جایگزین آن می‌گردند به همین دلیل مدتی پس از ترك سیگار فرد ممكن است در دوره‌هایی با آفت راجعه درگیر باشد.
