دکتر فرهنگ محبوب؛ متخصص پروتزهای دندانی؛ استادیار دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز
از دست دادن دندان‌ها مشکلی است که انسان از دیرباز با آن دست به گریبان بوده و به روش‌های مختلف سعی کرده است با جایگزین کردن دندان‌های از دست رفته، زیبایی و توانایی جویدن را بازیابد.
امروزه با افزایش آگاهی مردم در مورد بهداشت دهان ودندان و همچنین پیشرفت و توسعه مراقبت‌های دندانپزشکی، افراد سعی در حفظ دندان‌های طبیعی خود دارند، ولی باز هم ممكن است دندان‌ها به دلیل پوسیدگی یا بیماری‌های پیشرفته لثه از بین بروند.
برای جایگزینی دندان‌های از دست‌رفته (یک دندان، چند دندان و حتی همه دندان‌ها) روش‌های گوناگونی وجود دارد. دانش پروتزهای دندانی(prosthodontics) شاخه‌ای از دندانپزشکی است که به این امر می‌پردازد.
1. روش معمول برای جایگزینی تعداد محدودی دندان (یک یا دو دندان) استفاده از پروتز ثابت به شکل بریج (bridge ) است. در این روش، دندان‌های مجاور فضای بی‌دندانی تراش داده شده و روکش (کراون) بر روی آنها گذاشته می‌شود؛ به طوری که دندان جایگزین نیز متصل به این روکش‌هاست. بدین ترتیب دندان‌های مجاور فضای بی‌دندانی، بار دندان از دست رفته را نیز به دوش می‌کشند.
2. اگر تعداد بیشتری دندان از دست رفته باشد، دیگر دندان‌های موجود به تنهایی قادر به تحمل بار دندان‌های از دست رفته نیستند. در چنین حالتی پروتز متحرک پارسیل، روش خوبی برای جایگزینی دندان‌ها خواهد بود. این پروتز علاوه بر تکیه به دندان‌های موجود، به واسطه اجزای فلزی خاص، به بافت‌های دهانی نیز تکیه می‌کند.
3. در صورتی که همه دندان‌های طبیعی از بین رفته باشند، روش درمانی، استفاده از پروتز متحرک کامل یا دست دندان مصنوعی است که کاملا بر بافت‌های دهانی تکیه دارد. غالبا بیماران استفاده کننده از این نوع پروتز از گیر کم و حرکت دندان‌های فک پایین در هنگام صحبت كردن یا غذا خوردن شکایت دارند.
فردی که از پروتز متحرک، اعم از پارسیل یا کامل استفاده می‌کند، باید پس از غذا خوردن آن را از دهان خارج کرده و تمیز كند. همچنین برای استراحت بافت‌های زیرین، این نوع پروتزها باید شب‌ها از دهان خارج شوند که این برای خیلیها خوشایند نیست. روش‌های مذکور، راه‌های معمول پروتزی هستند که سال‌هاست مورد استفاده قرار می‌گیرند.
جایگزینی دندان‌های از دست رفته فرایندی عموما پرهزینه است؛ پس با رعایت اصول ساده بهداشت دهان و دندان و مراجعه دوره‌ای به دندانپزشک تا حد امکان از دندان‌های طبیعی خود محافظت كنید.
ایمپلنت‌های دندانی
با ابداع و گسترش ایمپلنت دندانی (Dental implant)، افق نوینی به روی جایگزینی دندان‌های از دست رفته گشوده شد. در این روش، ایمپلنت كه وسیله پیچ مانندی از جنس تیتانیوم است، داخل استخوان فك كار گذاشته می‌شود كه نقش ریشه دندان را ایفا می‌كند. این مرحله از درمان معمولا جراحی ساده‌ای است كه تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود.
در مرحله بعدی مجموعه‌ای شامل اباتمنت (Abutment) و كراون كه نقش تاج دندان را دارد، بر روی ایمپلنت قرار می‌گیرد. فاصله زمانی بین مرحله اول و دوم، بسته به شرایط هر بیمار متفاوت خواهد بود. اگر برای جایگزینی تعداد محدودی دندان از ایمپلنت استفاده شود، دیگر نیازی به تراش و روكش دندان‌های مجاوز فضای بی‌دندانی نیست.
با استفاده از ایمپلنت برای جایگزینی تعداد بیشتر دندان‌های از دست رفته، نیاز به پروتز متحرك پارسیل منتفی است. همان‌گونه كه در ابتدا نیز اشاره شد، پروتزهای متحرك به دلیل لزوم خارج كردن آنها به منظور استراحت بافت‌های زیرین، برای خیلیها خوشایند نیستند.
برای افراد كاملا بی‌دندان دو طرح درمان ایمپلنت وجود دارد. یكی اینكه تعداد بیشتری ایمپلنت در استخوان فكین گذاشته شود و بر روی آن پروتز ثابت به شكل روكش و بریج قرار گیرد كه این وضعیت ایده‌آل است.
ولی گاهی اوقات وضعیت استخوان برای قرار دادن تعداد زیادی ایمپلنت مناسب نیست كه در این حالت طرح دوم درمان انجام می‌شود؛ بدین ترتیب كه تعداد محدودی ایمپلنت (2 تا 4 عدد) در هر فك تعبیه شده و پروتز متحرك كامل با استفاده از مكانیسم‌های خاصی موسوم به اَتَچمنت(Attachment) به ایمپلنت‌ها متصل می‌گردد.
مزیت این نوع پروتز متحرك، گیر خوب و كاهش حركت آن به دلیل اتصال به ایمپلنت است كه راحتی بیشتری برای بیمار فراهم می‌كند. جایگزینی دندان‌های از دست‌رفته توسط ایمپلنت عموما پر هزینه‌تر از روش‌های معمول است؛ لذا توصیه می‌شود با رعایت اصول ساده بهداشت دهان و دندان و همچنین مراجعه منظم و دوره‌ای به دندانپزشك تا حد امكان از دندان‌های طبیعی خود محافظت كنید.
