غزاله اسلامیان؛ دانشجوی دکتری تخصصی علوم تغذیه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
عنصر روی (زینک) به عنوان یکی از عناصر معدنی ضروری است که بدن انسان به آن نیاز دارد. روی به طور عمده در عضلات اسکلتی، چشم، کبد، پانکراس، غده پروستات، کلیهها و همچنین در ساختار استخوانها، پوست، مو و ناخنها وجود دارد که نشان دهنده نقش روی در این اندامها میباشد.
عنصر روی به همراه چندین عنصر دیگر برای عملکرد صحیح بیضهها و تولید اسپرمها ضروری میباشد، اما روی از جنبههای مختلفی بر تولیدمثل مردان تأثیرگذار است، از جمله: رشد بیضهها در طی دوره بلوغ، مصرف اکسیژن توسط اسپرمها، پایداری ژنهای اسپرم و فیزیولوژی اسپرم ضروری.
همچنین عنصر روی نقش مهمی در تولید اسپرم، افزایش حرکت اسپرم، پایداری غشای اسپرم و شکل طبیعی اسپرم دارد. عنصر روی خصوصیات آنتی اکسیدانی نیز دارد که با شرکت در چندین ترکیب مربوط به سیستم دفاع اکسیدانی، عملکرد آنتی اکسیدانی خود را اعمال میکند و در مقابله با استرس اکسیداتیو نقش مهمی را بازی میکند.
غلظت روی در اندامهای تناسلی مردان در مقایسه با مایعات دیگر بافتها، بالاتر است. سطح پایین عنصر روی در مایع سیمن با کاهش پتانسیل باروری در ارتباط میباشد. بنابراین، مردان با تعداد اسپرم کمتر از 20 میلیون در هر میلی لیتر در مقایسه با مردان با تعداد اسپرم نرمال، غلظت روی سیمن پایین تری دارند و افزایش سطح روی در مردان نابارور منجر به افزایش تولید اسپرم و بهبود کیفیت اسپرمها میشود.
روی به طور وسیعی در غذاها، به صورت متصل به پروتئینها توزیع شده است که در دسترس بودن روی غذایی بستگی به هضم این پروتئینها دارد که باعث آزاد سازی روی و اتصال آن به پپتیدها، اسیدهای آمینه ، فسفاتها و دیگر ترکیبات موجود در دستگاه گوارش میشود. بیشترین منبع غذایی حاوی روی، گوشت قرمز، جگر، تخم مرغ، مغز دانهها (تخمه کدو، گردو، بادام و فندق)، لبنیات، حبوبات (انواع لوبیا) و غذاهای دریایی (ماهی و میگو) میباشد. قابلیت جذب روی از منابع حیوانی بیشتر از منابع گیاهی است.
رژیم غذایی حاوی مقادیر کم از گروه گوشتها و مقادیر بسیار زیاد از نانهای تخمیر نشده که فیتات بسیار بالایی دارند، سبب کمبود روی میشود. فیتات در روده به روی متصل میشوند و مانع جذب آن میگردد. علائم کمبود روی عبارتست از ضعف سیستم ایمنی بدن، اسهال، ناتوانی و ضعف، کاهش حس چشایی، تأخیر در التیام زخمها، ریزش مو و اشکال متفاوت زخمهای پوستی.
کمبود اکتسابی ثانویه روی ممکن است در نتیجه سو جذب، گرسنگی مزمن یا افزایش دفع از طریق ادرار ایجاد شود. دریافت بالای آهن و کلسیم نیز جذب روی را کاهش میدهد. مصرف الکل نیز منجر به کمبود روی میشود زیرا جذب روی کاهش یافته و دفع آن افزایش مییابد.
با اندازه گیری غلظت روی در پلاسما و سیمن مردانی که برای درمان ناباروری به مراکز مربوطه مراجعه میکنند، به ویژه در مردان سیگاری میتواند در تشخیص اولیه کمبود روی و شروع مکمل یاری مؤثر باشد. به منظور پیشگیری از مشکلات حاصل از کمبود روی، آقایان باید 15 میلیگرم روی مصرف کنند. دوز 15 میلیگرم در روز حد متوسط دریافت روی میباشد.
مکمل درمانی روزانه با روی حدود 50 میلیگرم است. مکمل روی به صورت ترکیب "گلوکونات روی" برای بدن قابل تحمل است و به خوبی جذب میشود که حتما با مشورت با درمانگر باید مصرف گردد و باید توجه داشت که مصرف زیاد روی میتواند منجر به مسمومیت شود. مصرف بیش از نیاز روی منجر به احساس طعم تلخی در دهان، دل درد، حالت تهوع، استفراغ، اسهال و گرفتگی عضلات میشود.