دكتر عبدالكریم پژومند؛ متخصص مسمومیت‌های دارویی و شیمیایی
مسمومیت‌ها در دنیای پرتلاطم امروزی معضلی است كه ابعاد متفاوتی دارد و در مقابل، متاسفانه افق‌های روبه‌رو نگران‌كننده است.
امروز افزایش داروها و تنوع فزاینده آنها، آلودگی محیط‌زیست و همچنین تنش‌ها، مسمومیت‌ها را در صدر حوادث اورژانسی قرار داده و بیماران مسموم شیمیایی و دارویی بیشترین تعداد مراجعه‌كنندگان به این بخش را تشكیل می‌دهند.
صد سال قبل میزان سرب محیط، یك‌دوم میزان امروز بود. از سوی دیگر، میزان آلاینده‌های خطرناك نظیر منوكسیدكربن، دی‌اكسید كربن، No و تركیبات گوگرد به حدی است كه PHباران كه باید حدود 6/5 باشد به حدود 6/2 رسیده است.
تنوع مواد دارویی و شیمیایی و صنعتی و غیره كه 50 سال پیش حدود 1/2 میلیارد برآورد شده بود، امروز به چند برابر رسیده و احتمال مسمومیت‌زایی را افزایش داده است.
از طرف دیگر ظهور و ساخت داروهای جدید گو اینكه راه درمانی بسیاری از بیماری‌ها را هموار ساخته ولی به جهت ایجاد مسمومیت‌های عمدی یا تصادفی مشكلات مربوط به خود را ایجاد كرده است. امروزه در تمامی جهان حدود 15 تا 20 درصد مراجعان اورژانس را بیماران مسموم تشكیل می‌دهند و در ICUها در بعضی موارد تا 50 درصد تخت‌ها توسط این بیماران اشغال شده است.
مسمومیت در اطفال و سالمندان كه به حمایت ویژه نیاز دارند، نیز بسیار با اهمیت است. در این دو طیف سنی مرگ‌ومیر ناشی از مسمومیت بالاتر از بقیه گروه‌های سنی است. در آمریكا بیش از نیمی از استمدادها از مركز اطلاع‌رسانی مسمومین مربوط به اطفال است كه عمدتا با توصیه‌های درمانی در منزل و احیا در مراكز اورژانس درمان انجام می‌گیرد.
در مسمومیت‌های سالمندان اختلال در حافظه، اختلالات قوای بینایی، چشایی و بویایی موجب بسیاری از مسمومیت‌های غیرعمدی در این گروه بیماران است.
وابستگی به چند دارو در سنین سالمندی و كهنسالی و سندرم Automutism (مصرف مكرر دارو) نیز یكی از معضلات مسمومیت‌زایی در این سنین می‌باشد.
در اطفال عمده مسمومیت‌های مواد مصرفی را در خانه انواع كرم صابون، لاك ناخن، عطر و ادوكلن، قرص‌های آهن و ویتامین‌ها و نیز قرص‌های رنگی جذاب مانند قرص‌های قلبی تشكیل می‌دهد. دست به دهان بردن در اطفال نوپا نیز یكی از عمده مشكلات مسمومیت‌های اتفاقی در اطفال است.
در كشور ما مسمومیت و همچنین مرگ و میر در اثر خوردن نفت بسیار شایع است. نگهداری و ذخیره نفت برای فصول سرد هنوز در بعضی نقاط رایج بوده و اطفال در این سنین بیشترین قربانیان هستند.
خوددرمانی در خانواده‌ها نیز یكی دیگر از علل مسمومیت‌زایی كودكان است. اضافه دادن دارو، جابه‌جای كردن دارو و بنابر سلیقه افراد خانواده و از همه سخت‌تر درمان سنتی مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها از داروهای ناشناخته و بدتر از آن استفاده از مواد مخدر به عنوان دارو در كودكان در خانواده‌های معتادین بسیار رایج است و مرگ و میر بالای این گل‌‌های نشكفته آمار تاسف‌باری دارد.
مسمومیت حادثه‌ای رایج دیگر ما گاز ذغال یا مونوكسیدكربن می‌باشد كه در فصول سرد با استفاده از وسائل گرمازای معیوب و انسداد راه‌های خروجی دود بخاری (اعم از انسداد كامل و یا ناقص) بسیار به چشم می‌خورد و با آموزش‌های مداوم و بسترسازی فرهنگی مناسب می‌توان از این حادثه جلوگیری كرد.
با این اوصاف، آینده را در برابر این مشكل چگونه باید ساخت و وظیفه گروه پزشكی برای این شاخه حیاتی چیست؟ به نظر می‌رسد تاكنون به این شاخه پزشكی علی‌رغم نیاز فراوان و مرگ و میر بالا، توجهی نشده است. اگر دقت شود هنوز در بسیاری از كشورها مراكز خاصی برای پذیرش این دسته بیماران وجود ندارد.
در كشور ما به جز تهران و بعضی از مراكز استان‌ها به صورت معدود و بسیار محدود مراكز تخصصی و نیروی انسانی آزموده‌ای تربیت نشده است و به همین دلیل در بسیاری موارد برای یك مسمومیت خفیف یا متوسط دارویی و شیمیایی باید مسافتی طولانی طی شود كه جدا از هدر رفتن منابع مالی تلفات جانی نیز به همراه دارد.
البته در كشورهای توسعه یافته هم پیشرفت مناسب و موازی با سطوح دیگر در این شاخه پزشكی صورت نگرفته یا با تاخیر اتفاق افتاده است؛ مثلا در آمریكا مراكز اطلاع‌رسانی و ایجاد شاخه آموزش تخصصی ویژه عمری حدود 60-70 سال دارد.
بنابراین باید هر چه سریع‌تر در این رشته پزشكی سرمایه‌گذاری مادی و معنوی انجام گیرد كه این مهم با كمك و همكاری انجمن سم‌شناسی و مسمومیت‌های ایران و نیز مركز تحقیقات مسمومین جامه عمل پوشیده است.
در این میان از همكاران جوان و پرانرژی نیز استدعا دارد به این رشته نو و نیازمند یاری رسانند و پایان‌نامه‌ها و تحقیقات خود را معطوف به این مساله كنند و مطمئن باشند كه بدون اجر نخواهد بود.
