دكتر رضوان خوش‌بین
واكنش‌های دارویی انواع مختلفی از واكنش‌های آلرژیك هستند كه در اثر داروها ایجاد می‌شوند. این‌واكنش‌ها ارثی یا مسری نیستند.
علایم شایع
۱ . بثور، خارش یا كهیر ۲ . پوست برافروخته ۳. اضطراب ۴ . بیماری سرم(تب، بثور، درد مفصلی، و آسیب به‌رشته‌های عصبی) ۵. آنافیلاكسی(شوك‌آلرژیك)(خس‌خس سینه و مشكل در تنفس)
۶ . اختلالات متنوع خونی، مثل كم‌خونی همولیتیك (همراه با تخریب گلبول‌های قرمز) ۷. آسیب رشته‌های عصبی محیطی ۸. واسكولیت (التهاب رگ‌های خونی)
علل
داروها در واقع مواد «خارجی» هستند كه وارد بدن می‌شوند. وقتی كه تزریق دارو انجام می‌گیرد یا به‌صورت قرص و كپسول و شربت و غیره خورده میشود، بدن پادتن‌هایی‌علیه دارو تولید می‌كند. به این ترتیب زمینه برای بروز واكنش دارویی در مواجهه بعدی با دارو فراهم میشود.
توجه داشته باشید كه این اتفاقات بیشتر در اثر تزریق دارو می‌افتد. تجویز دو دارو و یا تعداد بیشتری از داروها به طور همزمان اثر یک یا هر دو دارو را به علت تداخل بین داروها تغییر می‌دهد. دارو ممکن است یکی از چهار نوع واکنش آلرژیک کلاسیک را ایجاد کند که به نوع I تاIV تقسیم می‌شوند و امکان دارد واکنشهای آلرژیک را در همان فرد در زمان‌های متفاوت به وجود آورد. افراد مختلف ممکن است پاسخهای مختلفی به داروها نشان دهند.
عوامل افزایش‌دهنده خطر
۱. نوع تزریقی‌داروها، خصوصاً در دوز بالا ۲. سابقه سایر حساسیت‌‌ها، مثل تب یونجه، آسم‌یا آگزما
۳. وجود عفونت (شاید به‌این علت كه عفونت خود باعث تحریك دستگاه‌ایمنی میشود). ۴ . مصرف هرگونه دارو، خصوصاً داروهای زیر: ـ آنتی‌بیوتیك‌های‌گروه پنی‌سیلین‌ها و سفالوسپورین‌ها ـ داروهای سولفامیدی‌ـ سرم‌های حیوانی‌ـ واكسن‌ها ـ بی‌حس‌كننده‌های موضعی‌ـ نمونه‌های تلخیص‌شده مواد آلرژیك‌ـ تركیبات حاوی ید، مثل مواد رنگی مورد استفاده در عكسبرداری با اشعه‌ایكس
آیا واکنش با مصرف دارو برای اولین بار مشاهده میشود؟
واکنشهای ایمنی برای اینکه ایجاد شوند، بایستی قبلاً فرد در معرض عامل حساسیت‌زا قرار گرفته باشد و بعد از زمانی پاسخ ایمنی ایجاد شده باشد. وقتی که برای اولین بار دارو مصرف میشود، واکنش‌ها غالباً بروز نمی‌کنند و بیمار برای اولین بار که دارو را مصرف می‌کند، تحمل نشان می‌دهد.
چه مدت بعد از مصرف دارو واکنش ایجاد میشود؟
واکنشهای فوری که چند دقیقه تا یک ساعت بعد از مصرف دارو ایجاد می‌شوند و واکنشهای تأخیری بیشتر از یک ساعت بعد از مصرف دارو ایجاد میشود.
پیشگیری
در هنگام مراجعه به پزشك، سابقه هرگونه واكنش دارویی خود را بگویید و اسم داروهایی را كه مصرف می‌كنید را یاد بگیرید. اگر نسبت به هر دارویی واكنش نشان می‌دهید، باید مصرف آن را قطع كنید. اصولاً داروها را مگر در موارد ضروری مصرف نكنید. اغلب واكنش‌های دارویی را می‌توان با توقف مصرف دارو برای همیشه به فراموشی سپرد.
انواع واکنشهای دارویی
بثورات یا راش‌های پوستی: عموماً با مصرف آمپی‌سیلین، جنتامایسین، فنیل بوتازون،مشتقات طلا، جیوه و سولفونامیدها مشاهده می‌گردند.
کهیر: بعضی از داروها به طور مستقیم به عنوان آزادکننده‌های هیستامین عمل می‌کنند. داروهایی که عموماً سبب کهیر می‌شوند، عبارتند از: پنی‌سیلین، آسپیرین، باربیتورات‌ها مثل فنوباربیتال، هیدرالازین، سولفونامیدها مثل کوتریموکسازول، کدئین و مورفین. کهیر ممکن است با واکنشهای بیماری سرم یا شوک آنافیلاکتیک سیستمیک همراه شود.
درماتیت یا ورقه‌ورقه شدن پوست و ریزش آن: داروهای عادی مولد درماتیت شامل: مشتقات طلا، جیوه، باربیتورات‌ها، سولفانامید‌ها، فنیل‌بوتازون و هیدانتوئین می‌باشند.
بثورات آکنه(جوش) فرم: بثورات آکنه‌مانند عموماً به وسیله‌کورتون‌ها،آندروژن‌ها، ایزونیازید، داروهای ضد بارداری خوراکی، ترکیبات حاوی ید و برومید به وجود می‌آیند.
پیگمانتاسیون (تیرگی پوست): عادی‌ترین داروهای مسوول پیگمانتاسیون عبارتند از: تتراسیکلین‌ها، ماینوسیکلین، فلزات سنگین و کلروپرومازین.
طاسی و ریزش موی سر: این حالت ممکن است به وسیله‌داروهای ضد انعقاد، داروهای تیروئید و داروهای ضد بارداری خوراکی به وجود آید.
حساسیت نسبت به نور: داروهای مختلفی که سبب حساسیت نسبت به نور می‌شوند، عبارتند از: پسورالن، سولفونامیدها، گریزوفولوین‌ها، تتراسیکلین، فنوتیازین مثل کلرپرومازین و تیازیدها مثل هیدروکلروتیازید.
درمان
بیشتر بثورات حاصل از تجویز داروها چند روز بعد از توقف مصرف دارو فروکش می‌کنند. موارد خفیف‌تر نیاز به درمان علامتی به فرم آنتی‌هیستامین‌های خوراکی وبه کار بردن موضعی عوامل تسکین‌دهنده مانند لوسیون‌کالامین دارند. واکنشهای شدید باید با استفاده از کورتیکواستروئیدهای سیستمی درمان شوند.
