دكتر بهروز برومند؛ فوق تخصص بیماری‌های كلیه
اهمیت مراقبت از كلیه‌ها و نگرانی ویژه برای چنین اندامی آن است كه دست‌كم یك نفر از هر 7 نفر در سراسر گیتی كلیه‌های آزرده‌ای دارند. بیماری‌های كلیه با علت‌های گوناگون در پایان یك سرنوشت خواهند داشت و آن از میان رفتن آهسته (سختی) واسكلروز پیشرونده نسج كلیه است كه منجر به ایجاد نارسایی پیشرفته كلیه خواهد شد.
پیامد كاهش توده كلیه و یا زیاد خوردن پروتئین‌ها، افزایش پالایش گلومرولی است. پی‌آمد زیاد شدن پالایش گلومرولی بزرگ شدن گلومرول‌ها و نتیجه سختی گلومرول‌ها پیشرفت نارسایی كلیه است. اندازه كلیه‌ها می‌تواند یك معیار ساده برای برآورد كار كلیه‌ها باشد و اگر كلیه‌ها كوچك شده باشند میزان خوبی برای نشان دادن آن است كه بیمار دچار نارسایی پیشرونده كلیه می‌باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد كه شمار بسیاری از كسانی كه روند آزردگی كلیه آنها مزمن بوده از بیماری خود آگاه نیستند. در مجموع روش‌های زیر در كند كردن آسیب كلیوی كارساز هستند.
1- كاربرد كمتر نمك و مایعات
2- كاهش وزن و انجام ورزش
3- ترك سیگار
4- كنترل فشار خون سیستمیك
5- كاستن از فشار داخل گلومرولی
6- درمان كم‌خونی
7- پایین آوردن چربی خون
8- نگهداری میزان طبیعی كلسیم و فسفر خون
9- خودداری از مصرف داروهای نفروتوكسیك
10- پایین آوردن قند خون در بیماران دیابتیك
البته در كنار این عوامل، همواره نقش عوامل خطرساز دیگری را كه می‌توانند موجب انقباض عروق گردند باید در نظر داشت.
با در نظر گرفتن این مقوله، بررسی‌های ما نشان داده كه بیشترین كسانی كه با همودیالیز نگهدارنده ادامه زندگی می‌دهند در اثر بیماری دیابت شیرین و ازدیاد فشارخون شریانی كلیه خود را از دست داده‌اند و پس از آن بیماری‌هایی كه در پی ناهنجاری دستگاه ایمنی و یا انسداد مجرای خروجی دستگاه ادراری كلیه‌ها را ناتوان می‌نمایند به چشم می‌خورد.
گام نخست در بررسی وجود انسداد و التهاب می‌باشد كه اصلاح آن در هر زمان بهبود كار كلیه‌ها را در پی خواهد داشت.
دیگر مایه‌هایی كه اصلاح آن موجب بهبودی كار كلیه می‌شوند عبارتند از
1) كاهش حجم آب و نمك بدن
2) كاهش جریان خون كلیه در اثر كاهش فشارخون شریانی
3) ازدیاد بدخیم فشارخون
4) نارسایی احتقانی قلب
5) داروهای نفروتوكسیك و یا ماده حاجب
6) ازدیاد كلسیم خون
7) كاهش پتاسیم خون
8) عفونت شدید به‌خصوص Urosepsis
9) كاربرد داروهای ضد درد10) ترك سیگار
هر چند شمار كسانی كه در پی ازدیاد فشارخون شریانی و بیماری دیابت شیرین دچار آسیب كلیه می‌گردند بسیار است، ولی تمام كسانی كه از بیماری دیابت شیرین و یا ازدیاد فشارخون شریان رنج می‌برند دچار نارسایی كلیه نخواهند شد.
ناتوانی كلیه‌ها نزد نوزادان نارس زیر وزن، كه شمار كمتری نفرون دارند بیشتر می‌باشد. همین حالت در نزد كسانی ایجاد می‌شود كه در اثر بیماری انسدادی مجاری ادراری یا ناهنجاری دستگاه ایمنی تعدادی از نفرون‌ها را از دست داده باشند.
به بیان دیگر كاهش شمار گلومرول‌ها آزار نخستین یا first Hit می‌باشد. در این بیماران كه تعداد نفرون‌ها كم شده چنانچه دچار اضافه وزن یا بالا بودن قند خون یا فشارخون شریانی، همراه دفع ادراری پروتئین باشند و به‌ویژه سیگار یا تریاك بكشند، سیر نارسایی كلیه‌ها در آنها تندتر خواهد شد. در حقیقت علت تند شدن این سیر دومین آزار یا Second Hit می‌باشد.
به طور كلی عوامل خطرساز دومین آزار (Second Hit) را برای كلیه‌ها، می‌توان در سه گروه زیر تقسیم‌بندی نمود:
1) عوامل مستقل خطرساز نارسایی مزمن كلیه
الف: ازدیاد وزن
ب: دیابت شیرین
ج: ازدیاد فشارخون شریانی
د: مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی
2) عوامل خطرساز با منشاء قلبی و عروقی
الف: ازدیاد وزن
ب: افزایش چربی خون
ج: مصرف دخانیات
3) عوامل خطرساز عمومی
الف: افزایش سن
ب: رژیم پرپروتئین
ج: عوامل ارثی و نژادی
برای كاستن از روند پیشرفت نارسایی مزمن كلیه بیماران را از نظر میزان كار كلیه (كلیرانس كراتینین) در پنج گروه دسته‌بندی می‌نمایند. در بیمارانی كه تنها در معرض خطر هستند كاهش عوامل خطرساز كافی می‌باشد در مراحل بعدی آسیب كلیه توصیه‌های زیر پیشنهاد می‌شود:
چنانچه آزار كلیه همراه با افزایش میزان كراتینین خون در حد 5/1 تا 2 میلی‌گرام در صد پایدار گردد، در 85 درصد از بیماران نارسایی كلیه به آهستگی پیوسته پیشرفت خواهد نمود تا كلیه‌ها صددرصد ناتوان گردند. در این زمان درمان‌هایی كه عوامل خطرساز یاد شده را برطرف نماید، كار كلیه‌ها را بهتر نموده و روند پیشرفت نارسایی كلیه را كندتر می‌نماید.
در مجموع درمان ازدیاد فشارخون شریان همراه دفع زیاد پروتئین از راه ادرار كارسازترین چاره برای آهسته نمودن روند پیشرفت نارسایی كلیه می‌باشد.
