زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر صدری زاده؛ متخصص بیماری‌‌های عفونی

افزایش تحرك جمعیت، توسعه تجارت بین‌المللی مواد غذایی و فرآورده‌‌های دارویی و بیولوژیك، تغییرات اجتماعی و محیطی ناشی از مهاجرت به شهرها و انهدام جنگل‌‌ها از عواملی هستند كه ضمن تغییر ماهیت زندگی، در بازگشت بیماری‌های عفونی كنترل شده و پدید آمدن بیماریهای جدید نقش مؤثری داشته‌اند.

انسان همواره درگیر مبارزه با همه‌گیری بیماری‌‌های واگیردار بوده و كوشش می‌‌نموده كه با استفاده از دانش روز از گسترش آنها جلوگیری كند.

پیشرفت دانش پزشكی در زمینه‌‌های مختلف در طول چند قرن اخیر به پیشگیری و كنترل همه‌گیری بسیاری از بیماری‌‌های عفونی منجر شده است.

آشنایی با اپیدمیولوژی این بیماری‌‌ها به كنترل همه گیری‌‌های آنها كمك نموده به طوری كه واكسیناسیون و درمان‌‌های دارویی، به خصوص درمان با آنتی بیوتیك‌‌ها، نقش عمده‌ای را در كنترل انتشار بیماری‌‌های واگیردار و كاهش بار آنها بر سلامت مردم داشته است.

كنترل همه گیری

در نیمه دوم قرن بیستم مبارزه موفقیت آمیز در كنترل همه گیری‌‌های بیماری‌‌های واگیردار از طریق شناخت اپیدمیولوژی آنها و پیشرفت‌‌های حاصل در روش‌‌های درمانی با آنتی بیوتیك‌‌ها و استفاده از ایمن سازی گروهی با واكسن‌‌های موثر منجر به پیشگیری و كنترل بیماری‌‌هایی مثل سیاه سرفه، سرخك، فلج اطفال، سرخجه و غیره در كشورهای پیشرفته صنعتی جهان و تعدادی از كشورهای در حال توسعه شده است.

به طوری كه در حال حاضر در بیشتر كشورهای پیشرفته صنعتی جهان بیماری‌‌های غیرواگیردار از اولویت‌‌های برنامه‌‌های سلامت شده‌اند، در حالی كه كشورهای در حال توسعه آفریقایی و آسیایی هنوز درگیر مبارزه سخت اولیه با بیماریی‌‌های عفونی هستند.

ولی باید دانست كه موفقیت در كنترل شیوع همه گیری‌‌های بیماری‌‌های واگیردار در كشورهای پیشرفته جهان نسبی بوده و هرگز هیچ كشوری رهایی كامل از خطر بروز این بیماری‌‌ها را ندارند.

شیوع دوباره بیماری‌‌هایی مثل سل، سرخك، اسهال‌‌های باسیلی و آمیبی، كه زمانی تصور می‌‌شد در برخی از مناطق جغرافیایی جهان تحت كنترل درآمده و یا انتشار بیماری‌‌های نوپدید مثل ایدز، جنون گاوی، سارس، آنفولانزای پرندگان و یا انتشار بیماری‌‌های ویروسی وست نیل و ابولا به مناطقی كه قبلاً عاری از این بیماری‌‌ها بوده اند و یا استفاده عمدی از برخی عوامل عفونی برای آسیب رساندن، صرف نظر از محل جغرافیایی و یا میزان پیشرفت اقتصادی، نشانه‌‌هایی است از وجود خطر همیشگی بیماری‌‌های واگیردار.

سرعت انتقال

سرعت انتقال بین المللی انسان و كالاهای تجارتی، تغییر در شیوه‌‌های تولیدكالاهای كشاورزی و دامی، بروز جنگ‌‌های منطقه ای و تغییر در روش زندگانی انسان، تغییرات اقلیمی و اكولوژیكی را باید از عوامل بسیار موثر در گسترش این بیماری‌‌ها در جهان دانست.

شبكه ای از عوامل اقتصادی اجتماعی، سیاسی و اكولوژیكی در ظهور بیماری‌‌های واگیردار، كه انسان قرن‌‌ها با آنها زندگی كرده، نقش دارند.

در طول تاریخ بروز همه گیری‌‌هایاین نوع بیماری‌‌ها به همراه مهاجرت انسان به نقاطی دیگر و در جستجوی زندگی بهتر بوده است.

ولی در ورای این عوامل موثر بر انتشار بیماری‌‌ها، باید تغییرات ژنتیكی عوامل عفونی بیماری زا، تغییرات آب و هوایی و آثار باقی مانده از حوادث طبیعی مثل سیل، توفان و زلزله بر جوامع انسانی، ناقلان و مخازن و روابط اكولوژی آنها را نیز در نظر داشت.

در هر صورت تغییر و تحول عوامل عفونی سریع تر از پیشرفت‌‌های علمی ما صورت می‌‌گیرد، آنها حمله كرده و آثار خود را به جای می‌‌گذارند و سپس ما شروع به تحقیق و بررسی می‌‌كنیم.

تحقیقات پایه ای و كاربردی ما باید به طریقی تنظیم گردد كه در این میدان مبارزه، اگر از حركت و تحولات میكروبی جلوتر نمی رویم، دست كم از آن زیاد عقب نمانیم.

در این میان می‌‌توان به بیماری سارس، كه در نوامبر سال 2002 با شیوع یك همه گیری ناگهانی در كمتر از 9 ماه 8096 مورد بیماری با 774 مورد مرگ سبب شد و یا آنفولانزای پرندگان با ویروس H5N1، در سال 2004، گرچه انتقال انسانی ویروس گزارش نداشته ولی تلفات زیاد انسانی با منبع طیور داشته و یا جهانگیری آنفولانزای خوكی با ویروس H1N1 در سال 2009، می‌‌تواند مثال‌‌های مناسبی از حالت غافل گیر كننده شیوع همه گیری بیماری‌‌های واگیردار باشد.

بنابراین به نظر می‌‌رسد كه در حال حاضر هیچ كشوری، اعم از كشورهای صنعتی پیشرفته و یا كشورهای در حال توسعه، علیرغم تمام پیشرفت‌‌های حاصل در زمینه دانش پزشكی، از خطر انتشار همه گیری‌‌های بیماری‌‌های واگیردار مصون نباشد.

برای به حداقل رساندن بار بهداشتی و اقتصادی همه گیری‌‌های این بیماری‌‌ها باید امكانات تشخیص فوری همه گیری‌‌ها و مقابله با آنها در تمام كشورها فراهم باشد، در غیر این صورت خسارت حاصل از بروز ناگهانی این نوع همه گیری‌‌ها، جبران ناپذیر خواهد شد.