دکتر افشین منیری متخصص بیماری‌های عفونی
یک بیماری عفونی- ویروسی است که توسط ویروس هپاتیت C موسوم به HCV ایجاد می‌شود و عامل بیماری نوعی ویروس از نوع RNA تک‌رشته مثبت و پوشش‌دار، به اندازه ۵۰ نانومتر است که جزء فلاوی ویروس طبقه‌بندی می‌شود و دارای شش ژنوتیپ اصلی است. آلودگی به این ویروس باعث التهاب در پارانشیم کبد می‌گردد. در بیشتر موارد، آغاز این بیماری بدون نشانه (سمپتوم) است، اما در مراحل پیشرفته به شکل سیروز کبدی و در موارد کمتر سرطان کبد بروز می‌کند. انتقال بیماری از راه خون آلوده انجام می‌گیرد و در بیمارانی که پیشینه استفاده از مواد مخدر تزریقی، انتقال خون آلوده یا خالکوبی با سوزن آلوده را دارند، بیشتر دیده می‌شود. از دیگر راه‌های انتقال، ارتباط جنسی است که درصد کمتری را به خود اختصاص می‌دهد. اغلب کارسینوم در یاخته‌های کبدی پیامد این هپاتیت است. ابتلا به این بیماری از بیشترین زمینه‌سازهای پیوند کبد در جهان به شمار می‌رود.
راه‌های انتقال هپاتیت C
اعتیاد به مواد مخدر تزریقی و تماس با خون افراد آلوده از طریق استفاده مشترک از سوزن مصرفی، عامل مهمی در ابتلا به هپاتیت است.
افرادی که در معرض خطر ابتلا به هپاتیت C قرار دارند، به چهار دسته کلی تقسیم می‌شوند:
گروه اول: بیماران هموفیلی، دیالیزی و تالاسمی. به دلیل استفاده از خون و فرآورده‌های آن
گروه دوم: سابقه تزریق خون در سال‌های قبل از 1374 که در آن زمان خون از نظر آلودگی به ویروس هپاتیت C بررسی نمی‌شد.
گروه سوم: افراد معتاد به مواد مخدر تزریقی یا دارای شرکای جنسی متعدد.
گروه چهارم: این گروه شامل 40 - 30 درصد مبتلایان بوده و علت خاصی جهت ابتلای آنان یافت نمی‌شود.
انتقال از مادر به فرزند (پریناتال)
احتمال انتقال هپاتیت C از مادر به جنین بسیار کم است و به بیش از ۱۰درصد نمی‌رسد. هرچند عموماً و در مورد هرنوع هپاتیت در طی حاملگی و زایمان، در مادران بدون دریافت اقدامات پیشگیرانه، احتمال انتقال به ۹۰ درصد می‌رسد. 10 - 5 درصد از موارد انتقال مادر به جنین طی شش‌ماهه اول و عمده انتقال در سه‌ماهه آخر بارداری و هنگام زایمان اتفاق می‌افتد. احتمال انتقال هپاتیت C از این طریق حدود ۶ درصد است که در مادرانی که HIV و HCV با هم دارند، این نسبت به ۱۷درصد می‌رسد و درضمن شیردهی موجب سرایت هپاتیت C نمی‌شود.
انتقال از طریق ارتباط جنسی
درصد انتقال هپاتیت C از این راه نسبت به هپاتیت نوعB کمتر است (اماهرگز به صفر نمی‌رسد).
میزان انتقال برای همسران افراد آلوده که ریسک فاکتور دیگری ندارند، ۱/۵درصد ذکر شده است.
میزان انتقال در مردانی که همسران HCV-آنتی بادی مثبت دارند، تفاوتی با مردانی که HCV -آنتی‌بادی همسرشان منفی است، ندارد.
اما برعکس در زنانی که همسران آلوده دارند، این نسبت چهار برابر حالت عکس است. این رقم در بین افرادی که رفتارهای جنسی پرخطر دارند، چند برابر می‌شود و برای اطمینان بیشتر، استفاده از کاندوم توصیه می‌گردد.
تزریق خون و فرآورده‌های خونی و پیوند اعضا
قبل از سال‌های ۱۹۸۹ اصلی‌ترین راه انتقال هپاتیت C محسوب می‌شد، اما امروزه با برقراری سیاست‌های سلامت خون شامل غربالگری در اهداکنندگان و خون‌های اهدایی و تکنیک‌های غیرفعال‌سازی ویروس که روی فرآورده‌های خونی انجام می‌شود، تا حدودی جلوی ایجاد آلودگی از این طریق گرفته شده است (گرچه این احتمال هنوز وجود دارد؛ به‌خصوص در افرادی که به طور مکرر نیاز به تزریق مشتقات خونی دارند.
انتقال از طریق وسایل تیز، نافذ و تماس‌های زیرپوستی
مهم‌ترین روش انتقال در این گروه، استفاده از سرنگ مشترک در معتادان تزریقی است. سایر فعالیت‌های همراه با انتقال ویروس كه در این گروه قرار می‌گیرند، شامل خالكوبی، طب سوزنی، ختنه، تزریق و غیره است.
انتقال در حین ارائه خدمات تشخیصی و درمانی
انتقال ویروس به صورت عمده در دیالیز و همچنین از طریق ابزارهای آلوده در دندانپزشکی، جراحی، اندوسکوپی و سایر اقدامات تشخیصی و درمانی صورت می‌گیرد؛ مثلاً در مصر که بیشترین نرخ آلودگی به HCVرا در جهان دارد، عامل دندانپزشکی اصلی‌ترین راه انتقال شناخته شده است. احتمال ایجاد تغییر در سرم خون به دنبال حوادث شغلی نظیر فرو رفتن سوزن در مورد هپاتیت B و آنتی ژن مثبت 62 -37 درصد ذکر شده، در حالی که این رقم در مورد هپاتیت8c/۱ درصد است. احتمال انتقال HCV در حین ارائه خدمات بهداشتی درمانی از طریق تماس‌های مخاطی بسیار نادر است.
سایر راه‌های انتقال
در هپاتیت C حدود 20 - 15 درصد موارد عفونت خودبه‌خود فروکش می‌کند، ولی در ۸۰ درصد موارد آلودگی به صورت مزمن در بدن باقی خواهد ماند. لازم به یادآوری است که در ویروس هپاتیت B به‌علت مقاومت بالا، ویروس می‌تواند 10- 7 روز روی سطوح باقی بماند و باعث انتقال آلودگی شود؛ لذا وسایل مشترک و همچنین روزمره مانند مسواک، شیشه شیر بچه، اسباب بازی، ظروف غذاخوری، قیچی و غیره می‌توانند در انتقال نقش داشته باشند. درصد زیادی از فرزندان مادران با آنتی ژن مثبت که طی حاملگی و زایمان آلوده نشده‌اند، ممکن است به علت تماس‌های نزدیک با مادر یا خواهر و برادرهای آلوده طی ماه‌ها یا سال‌های اول زندگی، آلوده شوند (انتقال افقی).
نشانه‌ها و علائم هپاتیت C
عفونت حاد: تا حدود دو ماه پس از آلودگی با ویروس HCV علائم و نشانه مهمی بروز نمی‌کند و بیشتر با بی‌حالی (آستِنی) و علائم آنفلوآنزا همراه است. پس از علائم اولیه (پرودروم) که ممکن است چند هفته طول بکشد، زردی بروز کرده و گاهی نیز ورم متقارن در مفاصل نیز رخ می‌دهد. مدفوع بیمار بی‌رنگ و ادرار تیره است و در آزمون کلینیکال به راحتی می‌توان کبد را احساس و لمس کرد.
عفونت مزمن: در این مرحله بیماری بیش از شش ماه طول کشیده و نشانه‌های بهبود دیده نمی‌شود. در این حالت دوران بیماری به چهار پایه (فاز) تقسیم می‌شود. 1. فاز ثابت و غیر ثابت از نظر پروسه نکروز کبد. 2. دوره‌های تشدید حمله‌ها شبیه به روند و پروسه‌های التهابی در هپاتیت حاد 3. سیر تکاملی و تدریجی به سوی سیروز کبدی با حفظ عملکرد کبد 4. رسیدن به دور سیروز کبدی همراه با مختل شدن عملکرد کبد.
پیشگیری و درمان هپاتیت C
هپاتیتC به‌ندرت بهبودی کامل به همراه دارد و استراحت، رژیم غذایی و غیره در درمان بی‌فایده است. بهترین روش، پیشگیری از ابتلا بوده و رعایت بهداشت وایمنی بین پرسنل بیمارستانی و استفاده از تجهیزاتی همچون دستکش، اجتناب از روش‌های ناهنجار و پرخطر اجتماعی مثل اعتیاد تزریقی و ارتباط جنسی نامطمئن، پذیرش و احترام به حقوق بیمار در کلینیک پزشکی و دندانپزشکی و ارائه خدمات با استاندارد بهداشتی، آموزش و تشویق خانواده‌ها برای انجام آزمایش‌های سالیانه معمولی (چک‌آپ) و خدمات پیشگیرانه مرتبط با سلامت و بهداشت از اصلی‌ترین روش‌های آن است. .درمان هپاتیت C اگرچه مشكل است، اما با رعایت موارد زیر تا حدودی می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری كرد:
پرهیز از تحت فشار قراردادن كبد: از هرچه كه كبد را آزار می‌دهد، پرهیز كنید؛ مثل مصرف داروهای غیرضروری. حتی داروهایی كه بدون نسخه در دسترس قرار می‌گیرند، مثل استامینوفن، در صورتی كه بیرویه مصرف شوند، می‌تواند برای كبد بسیار خطرناك باشند.
غذای متعادل بخورید: استفاده از غذای كم‌چرب با فیبر زیاد، میوه و سبزیجات تازه و فراوان به حفظ سلامتی کمک می‌کند.
تحت درمان قرار گیرید: در میانه سال ۲۰۱۱ اداره مواد غذایی و دارویی ایالات متحده آمریکا مجوز دو داروی جدید را برای درمان (کنترل) هپاتیت C، صادر نموده است؛ هرچند هنوز در بیماران مبتلا به ویروسHCV درمان‌های روتین استفاده از انواع اینترفرون، بویژه اینترفرون آلفا و آنتی‌ویرال (داروهای ضدویروس) مانند ریباویرین است.
